Etnologiya uzb

 
50 
 
6-Ilova (6.3) 
1-o’quv topshiriq
. Bilimni tekshirish uchun test savollari: 
1. Mill. avv  neshanchi asrda  O’rta  osiyoning  shimoliy bulimi erlariga Mugilstondan garbga 
karap xunlarning ulkan okimi kuchip utadi? 
A) II-I asr         
B) III-IV asr       
S) IV-V asr      
D) V-VI asr 
2. Xind dostanining kaysi birida bizning ulkada yashagan saklar tilga olingan 
A) Panchatatra    
B) Ramayana    
S) Maxabxarata       
D) A,B duris 
3. Avstraliya antropologiyasi kaysi rassaga yotadi. 
A) Evropoid        
B) Negroid       
S) Mongoloid       
D)  Indoevropa 
4. Afrika kit`asining er xajmi. 
A) 33 mln kv. km         
B) 32  mln  kv. km         
S)  34 mln  kv. km           
D) 33,2. mln  kv. km 
5. Xristian dini Xitoyda kachon tarkolgan. 
A) 8-9 a            
B) 7-8 a        
S) 10-a            
D) 6-a 
 
Javobi: 1-A;  2-S;  3-S;  4-A; 5-B. 
                                                                                                             
 
6-Ilova 
 
Usul: mini-ma’ruza, talabalarning shaxsiy ishi 
Maqsad: talabalarda Avstraliya va Okeaniya xalqlarining  milliy urp-adatlari va dasturlari
 
haqida, tarqanma materiallar bilan ishlash. 
Stsenariy:  ma’ruza  maboynida  talabalarga  Avstraliya  va  Okeaniya  xalqlari    va 
elatlarining  tarixiy-geografik  sharoiti,  Avstraliya  va  Okeaniya  davlatlari  xalqlarining 
etnogenezi  va  etnik  tarixi,  Osiyo  xalqlarining  turmush  tarizi  va  xwjalik  turlari,  xalqlarining 
diniy  tushunchalari,  milliy  urf  odatlari  va  dasturlari,
 
tarix  o`zligimizni  anglashning  asosi 
ekanligini tushindirish.  Bundan keyin talabalarga etarli ma`lumot berilgandan so`ng quydagi 
topshiriq beriladi.  
Topshiriq:  Avstraliya  va  Okeaniya  xalqlarining  etnologiyasi.  Internet  malumotlarin 
yigish  
Topshiriq muddati: kelgusi ma’ruza vaqtida  
Baholash:     ball  
 
Mustaqil wrganish uchun mavzular: 
Avstraliya xalqlarining  milliy urp-adatlari va dasturlari? 
Okeaniya xalqlarining etnik tarixi? 

---

 
51 
 
 
 
REJA: 
1.Avstraliya  va  Okeaniya  xalqlarining  tabiiy  geografik  sharoiti,  etnogenezi  va  etnik  tarixi 
muammolari.  
2. Avstraliya va Okeaniyaning tarixi – madaniy rayonlarga bwlinishi.  
3.  Avstraliya  va  Tasmaniya  xalqlari  tarixiy  joylanishi  va  ularning  mustamlakachilik  davriga 
qadar hamda mustamlakachilik davridagi hayoti.  
4. Avstraliya va Tasmaniya xalqlarining antropologik va lingvistik klassifikatsiyasi.   
 
 
Birinchi qit`a hisoblanadigan- Avstraliya Tinch okeanining janubida joylashgan wziga xos 
wlkalar.  Uning  iqlimi  ham,  etnik  tuzilishi  ham  er  kurrasining  boshqa  qismidan  ancha  farq  qiladi. 
Twrt  tomoni  bepoyon  okean  suvlari  bilan  yuvilib  turgan  Avstraliya  qit`asi  7,7  mlm,  kvadrat 
kilometr hududga ega bwlib, taxminan AQSh hududiga teng keladi. 
Qir`aning  beshdan  ikki  qismi  tropik  iqlimi,  qolgani  subtropik  va  mwtadil  issiq  iqlimlidir. 
Ichki  Avstraliya  nihoyatda  qirg`oq,  yag`ingarchilik  kam,  iqlimi  wzgaruvchan,  dashtu  biyobondan 
iborat.  Uncha  katta  bwlmagan  daryolar  uning  sharqida  mavjud,  xolos.  Pastqam  tog`  tizmalari, 
asosan,  janubi-sharqiy  qismida  joylashgan.  Bir  necha  yuz  katta-kichik  kwllar  mavjud  bwlib,  ular 
yozgi  jaziramada  qurib  qurib  shwrxokka  aylanadi.  Avstraliyaning  wsimlik  va  hayvonot  dunyosi 
ham iqlimi singari xilma-xil. U erdagi wsimliklarning aksariyati (85 foizi) faqat wziga xos bwlib, 
boshqa  biron  erda  uchramaydi.  Ayniqsa,  janubi-sharqida  balandligi  yuz  metrgacha  yetadigan 
evkalipt  daraxtlari  (150  turdan  ortiq)  qit`aga  gwzal  manzara  kasb  etib  turadi.  Abadiy  yashil 
daraxtlar:  palma,  fikus  va  chirmovuq  kabi  wsimliklarga  boy  tropik  wrmonlar  qit`aning  shimol  va 
shimoli-sharqiy  qismida  joylashgan.  Wlkaning  g`arbiy  va  ichki  qismiga  kirib  borgan  sari  barcha 
wsimlik dunyosi nihoyatda qashshoqlashgandek kwrinadi. 
Hozirgi Avstraliya millati qurama, turli elatlardan tashkil topgan. Qit`ada  15,7 mln.dan ortiq 
(1985-y.)  aholi  yashaydi,  ammo  u  nihoyat  notekis  joylashgan.  Aholining  asosiy  qismi 
Avstraliyaning  sharqiy  va  janubi-qismlarida,  sug`oriladigan  qulay    iqlimli  va  wsimlik  dunyosiga 
boy  bwlgan  janubi-g`arbiy  hududlarda  yashaydi.  Avstraliya  aholisining  kwpchiligi  Evropalik, 
ayniqsa, Angliya va Irlandiyadan (78 foizi) kelganlarning avlodlari kwpchilikni tashkil qiladi. Tub 
aholisi  (aborigenlar)  suvsiz  chwl  va  sahrolarda  kun  kechirmoqda.  Ularning  soni  103  mingga 
yaqindir (metislar bilan qwshib hisoblaganda 140 mingdan ortadi). Umuman olganda, Avstraliya va 
Okeaniyada keyingi ma`lumotlarga qaraganda 25 mln.dan ortiq aholi mavjud. Shu jumladan, Yangi 
Zelandiyada 3,2 mln.aholi yashaydi. 
Okeaniyada  joylashgan  minglab  orollar  janubga  yaqinlashgan  sari  yiriklashib  va  ancha 
quyuqlashib  boradi.  Avstraliyaning  sharqida  va  shimoli-harqida,  aksincha,  juda  mayda  orollar 
Tinch  okeani  bag`riga  kirgan  sayin  kamayib  boradi.  Eng  yirik  orollar`  Yangi  Gvineya,  Yangi 
Zelandiya,  Yangi  Kaledoniyadir.  Mayda  orollar  esa  asosan,  vulqonlardan  va  marjonlardan  paydo 
bwlgan va ularning qit`aga hech aloqasi ywq. Okeaniyaning barcha orollari deyarli tropik oralig`ida 
joylashgan bwlib, iqlim ekvatorial, tabiati adabiy shil tropik wsimliklar bilan qoplangan, hayvonot 
dunyosi g`arbga tomon boyroq, sharqda esa ancha kam. 
Okeaniya  asosan,  uch  qismga  bwlingan:  janubi-g`arbiy  qismdagi  «qora  orollar»  deb  nom 
olgan  Melaneziya;  uning  sharqiy  va  shimoli-g`arbidagi  bepoyon  Tinch  okenida  tarqoq  joylashgan 
Polineziya  (tarjimasi  «kwpsonli  orollar»);  Osiyo  sohillariga  yaqin  mayda  orollardan  iborat 
Mikroneziyadir.  Agar  tub  aholisining  sharoiti  va  madaniy  saviyasi  sotsial-iqtisodiy  jihatdan 
umumiy  xarakterga  ega  bwlsa,  Okeaniya  xalqlari  nisbatan  yuqori  darajada  va  nihoyatda  rang-
barang  shaklda  rivojlangan.  Tillarning  joylashuvi  antropologik  turlarga  twg`ri  kelmaydi.  Ularning 
xwjalik  tiplariga  qarab  madaniy  yoki  sotsial  rivojlanish  darajasini  aniqlash  qiyin.  Chunki,  Osiyo 
yoki  Evropadagi  ishlab  chiqarish  qurollari,  moddiy  buyumlar  bu  erga  mutlaqo  twg`ri  kelmaydi. 
Masalan,  tub  melaneziyaliklar  wq-yoyni,  termirchilikni  yoki  kulolchilikni  bilmaganlar,  ammo 
wziga  xos  yuksak  madaniyat  yaratganlar.  Aytaylik,  ijtimoiy  munosabatlarda  melaneziyaliklarda 

---