Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
660 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî dini görevler üstlenmelerinin yanı sıra tarla ziraatı, hayvancılık, bağcılık, fı- rıncılık, değirmencilik yaparak toprağı işlediler, kitlelere örnek oldular. 35 Hoca Ahmed Yesevî kendi döneminin olduğu kadar uzun erimli geleceğin de kaygılarını yüklenir. Bu kaygıda tanık olduğu olaylar ve kötü tecrübeler gelecekteki kötü günlerin ipuçlarını verir. “Âhir zaman” onun gelecek im- gelemi olarak kullandığı anahtar terimdir. Bazen Âhir zaman şeyhleri, bazen Âhir zaman yöneticileri (sultan, kadı ve melikler), bazen Âhir zaman hocaları (molla, müftü) ve şeyhleri bazen de Âhir zaman ümmetleri ama her hâl ü kârda geleceğin dünyası ve toplumuna ilişkin derin endişe ve kaygılar öne çıkar. Geleceğin zalim sultanları, molla-müftü olan ama yalanla fetva veren- ler, nefislerine tutsak olarak zevk ü sefaya düşen ümmetler, başı sarıklı ama ilimden irfandan yoksun olan, amelden uzak olan, derinlik yoksunu ve sığ, sözde şeyhler... Özellikle bu sonuncular, onlar için sözleri biraz daha ağırdır: Hikmet-60 Mümin olsan taharetsiz zikrini söyleme Kerametler söyleyip halka dinini satma Müslümanlık iddia edip kâfir gitme Gelin yığılın zâkir kullar zikir söyleyelim Âhir zaman kaygısında Yesevî bilgeliğinden pay alanları içeren bazı hik- metler şunlardır: Hikmet- 29 Âhir zaman olmuştur, sultan zalim olmuştur Haram şüphe olmuştur, şaşkın olur Hoca Ahmed Kul Hoca Ahmed ibadet eyle, ağlamağı âdet eyle Bela gelse tahammül eyle, Hak’tan olur Hoca Ahmed Hikmet-18 Âhir zaman ümmetleri süslerler evlerini; Nefis hevâya sevinip bozar her an huylarını; Şan ve şefkatler ile dik tutar boylarını; Arsan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük (….)
35
Ömer Lütfi Barkan, “Kolonizatör Türk Dervişleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: II, Istanbul, 1974, s.303. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 661
Âhir zaman ümmetleri dünya fani bilmezler Gidenleri görerek ondan ibret almazlar, Erenlerin yaptığını görüp göze iliştirmezler Arslan Baba’m sözlerini işitiniz teberrük. Sonuç Ahmed Yesevî’nin yaşamı Orta Asya Türklüğünün ve Türk toplulukları- nın Islamiyet’le tanışmalarının erken dönemine tekabül eder. Bir geçiş süreci olarak düşünüldüğünde bu dönemin Yesevî’yi tüm zamanlar için değerli ve önemli hale getiren karakteristikleri barındırdığı görülür. Bu karakteristiklerin başında step kültürü gelir. Coğrafi ve toplumsal mensubiyetlerin baskın olduğu bu kültürde insanlar aile, dil, yaşam tarzları ve inançlarına sıkı sıkıya bağlıdırlar. O yüzden asabiyyet duyguları çok güç- lüdür. Yesevî’nin yöntemi bu sosyolojik tabloyu çok iyi tahlil eden bir pratik ortaya koymuştur. Yesevî’nin bugüne ulaşan ve mesajını hem bugün ve hem de bundan son- raki zamanlar için önemli ve işlevsel kılan iki önemli husustan söz edilebilir. Bu durum aynı zamanda Türk ve Müslüman coğrafya ile birlikte uluslararası toplumun neden Hoca Ahmed Yesevî ve mesajlarına sahip çıktığını da açıklar; 1. Hoca Ahmed Yesevî’nin bilgi, ufku ve vizyonu çağın egemen değerleriyle çatışmaktadır. Bu durum Yesevî bilgeliğinin gün- lük hayata odaklanmasının nedeni olmuştur. Toplumsal hayatın yanlışları ve doğruları üzerindeki söz ve söylemleri onun çatışma alanlarını aşma denemesi olarak kabul edilebilir. 2. Geleceğe ilişkin kaygıları vardır. Döneminin yanlış kişi ve olayla- rının gelecekte de rol-model olabilecekleri düşüncesi onun öne çıkan tedirginlikleri arasında yer alır. O nedenledir ki, Hoca Ahmed Yesevî, hem bir çeşit erginleştirme süreci olan yöntemi ile hem de “hikmetleriyle” Türk topluluklarını meydana getiren insanların manevi vasıf dokusunu geliştirmeye yönelik önlemleri ve ilkeleri ön plana çıkarmayı başarmıştır. Bununla o, sert tabiat koşullarının insan üzerin- deki olumsuz etkilerini manevi derinlikle telafi etme çabasını gütmüştür. Ona göre manevi vasıf dokusu gelişen bireylerden oluşan toplum ancak huzurlu, mutlu ve sağlıklı bir yapı oluşturabilir. Yine, bu insandır ki (sufî), sevgiyi, kardeşliği, dayanışmayı, evde-işyerinde ve toplumsal hayatta birbirlerine ta- hammül etmeyi başarabilir. Yesevî düşüncesinin asıl toplumsal mesajı bu olsa
662 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî gerektir: Dünyamız ve toplumumuz XI. yy’ın derinliklerinden yankılanan ve daha sonra da Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre ve Mevlana tarafından pekiştirilen ve sürdürülen bu sese kulak vermelidir. Aradan geçen yüz yıllar Ahmed Yesevî’nin hem hedef kitlesi (Müslüman Türk dünyası) için hem de toplum düzeni konusundaki evrensel mesajlarını doğrulamıştır. Özellikle “âhir zaman” imgelemi üzerinden ürettiği öngörü Türkiye’nin çok değil sadece yakın geçmişinde yaşadığı badirelerin sosyolojik nedenlerine ışık tutmaktadır. Kendi kişisel kapris ve ihtiraslarına gömülmüş olan Müslümanların din adına ortaya çıkan, - Yesevî’nin diliyle- “şeyhim diye mihrap içre oturan…”, “beline kuşak bağlayıp özünü adam sanan”, “hây u hu deyip sermest olan” ama olanca “himmetleri” dünya malı yığmak olan “nâdanlar”ın 15 Temmuz 2016’da Türkiye’ye nelere mal olduğuna tanık ol- duk. Ama Ahmed Yesevî bu himmet müptezellerini yüzyıllar öncesinden ölümsüz hikmetlerinde görüyor ve haber veriyor. KAYNAKÇA Ahmed-i Yesevî, Divan-ı Hikmet/Seçmeler, Haz. Kemal Eraslan, Ankara, Kültür Ba- kanlığı Yayınları, 1000 Temel Eser/98, 1991. Barkan, Ömer Lütfi, “Kolonizatör Türk Dervişleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: II, Istan- bul, 1974. Çubukçu, I. Agah, Türk Düşüncesinde Felsefe Hareketleri, Ankara, 1986, s.247. Bice, Hayati, “Hazret-i Türkistan: Hoca Ahmed Yesevî”, Hoca Ahmed Yesevî/Divan-ı
Bilhan, Saffet, Bilgin Türk Hükümdarlar Devletinde Eğitim-Bilim-Sanat, Ankara, 1988. Doğan, Ismail “Hoca Ahmed Yesevî’ye Armağan Nedeniyle”, Ankara Üniversitesi
Doğan, Ismail, “Hoca Ahmed Yesevî Düşüncesinde Ortaya Çıkan Toplumsal Me- sajlar”, Değişen Türkiye’de Bilim ve Kültür, Ankara, Imaj Yayıncılık, 1997, s. 354-369. Doğan, Ismail, “Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet ve Çocuk”, Akıllı Küçük, Is- tanbul, Sistem Yayıncılık, 2000 Içinde, s.16-20. Doğan, Ismail. “Hoca Ahmed Yesevî ve Divân-ı Hikmet”, Türk Eğitim Tarihin Ana Evreleri, Ankara, Nobel Yayınevi, 2012, 2. Basım, s. 40-54. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden Seçmeler, Çev. Atsız, Istanbul, 1971. Günay, Umay, “Ahmed Yesevî’den Hareketle Yazılı Kültürün Sözlü Kültüre Etkisi Konusunda Tespitler”, Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1992.
Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|