Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İsmail TAŞ* Giriş
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 663
Hoca Ahmed Yesevî/Divan-ı Hikmet, Haz. Hayati Bice, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015. Isen, Mustafa, “Orta Asya Türk Edebi Dili’nin Anadolu Türk Edebi Diline Etkisi ve Ahmed Yesevî”, Ahmed Yesevî Sempozyumu, Taşkent, 30.10.1993. Kanad, Halil Fikred, Pedagoji Tarihi, Istanbul, 1963, C.I. Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara, 1976, 3. Baskı; Gerekli Sadeleştirmeler Ve Bazı Notlara Ilavelerle Yayımlayan, Dr. Orhan Fuat Köprülü. Muhammedrahim Carmuhammed-Ulı, “Hoca Ahmed Yesevî’nin Hayatı Hakkında Yeni Deliller Ve O’nun Bilinmeyen “Risale” Adlı Eserinin Ilmî Değeri”, Milletlerarası
Yesevî’den Yunus’a “Odun Taşıma” Geleneği (Türkistan’dan Anadolu’ya Odun Taşıma Geleneği ile İlgili Efsanelerin Tahlili)
Hacı Bektaş Velî’nin “Vilayetname” adlı eserindeki ya da Yesevîlik gelene- ği içerisinde oluşan birtakım mistik efsaneleri anlamanın yollarından biri, bu tür efsaneleri oluşturan toplulukların yaşam ve düşünce biçimlerini bilmek- tir. Yesevî geleneği söz konusu olduğunda ise bu efsanelerin peyda olduğu toplulukların yaşam ve düşünce biçimlerinin yelpazesinin çok geniş olduğu- nu görmekteyiz. Bu efsanelerde mevcut olan kompleks unsurların, yerleşik hayattan göçebeliğe kadar uzanan geniş bir alanda birbirine tedahül ettiğini görüyoruz. Bu nedenle bu efsaneleri üreten toplumların düşünce yapılarını ve yaşam biçimlerini kavramaya çalışmak önem arz etmektedir. Farklı bir çalışmamızda işaret etmiş olduğumuz gibi Türk dinî düşünce- si, Türk düşüncesinin önemli karakteristiklerinden biridir. Bu anlamda dinî/ mistik hikâyeler kolektif Türk düşüncesinin önemli unsurlarındandır. Bu hikâyelerin mitolojik bir okumaya tabi tutulması, Türk dünyasındaki din al- gılarını anlamak bakımından oldukça önemlidir. Zira bu hikâyeler dikkatle incelendiğinde hakikat ile hayalin, gerçek ile mecazın, madde ile mananın, siyasal olan ile kamusalın, iktisadi olan ile dinî olanın birbirine tedahül ettiği görülecektir. 1
yaşam tarzı ve düşünce biçimlerinden bağımsız değillerdir. Tarihte uzun bir dönem, Türk halklarının yaşam tarzlarının göçebeliğe dayandığı iyi bilinen 1 Bk. Ismail Taş, “Dinî /Mistik Efsaneleri Türk Din Algısı Bakımından Okumak”, Uluslararası Türk Dünyasında Din Anlayışları Sempozyumu 4-6 Kasım 2010 Bildiriler, Isparta 2011, ss. 227-241.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 665
hususlardandır. O hâlde bu tür toplulukların iktisadi ve siyasi olarak nasıl örgütlendiklerini bilmek ayrı bir önem taşır. Barthold, Göktürklerle ilişkili olarak bu hususu şu şekilde dile getirmektedir: “Normal hayat tabii şartlar içinde sürdüğü sürece, göçebe kavim siyasi birliğe ihtiyaç duymuyor. Kavmin her ferdi, kendisinin güvenliğini sağlayacak idareyi aşiret usulü şartlarında görüyor. Yani cemiyet oluşumunun bu devresinde kamu düzeninin sağlan- masını ve sürmesini hedef edinen zor kullanma ve belirli kanunlara sahip bir hakim kuvvetine ihtiyaç görmüyor ve belirli bir yönetim tarzı oluştur- mayarak, antlaşmalar yapmayarak sadece aşiretler arasında geçerli olan iliş- kilerin belirlediği örfe göre kendini yönetiyor. Devlet kuvvetinin temsilcileri olan hanlar, bazen imkan bulundukça bütün kavmi veyahut birkaç kavmi bir yönetim altında birleştirebiliyordu. Fakat bu olağanüstü şartlarda olabiliyor- du. Böyle zamanlarda hanlar hükümeti kendiliklerinden ellerine alıyorlardı. Bunlar hiç kimse tarafından tayin edilmedikleri gibi hiçbir kimse tarafından da seçilmiyorlardı. Kavim ya da kavimler bu emri vakiyi direnmeden kabul ediyor veyahut ekseriya uzun müddet karşı çıktıktan sonra kabule mecbur kalıyordu. Hatta hanın kendi idaresinde kendi kavminin birliği de uzun süren kanlı muharebeler neticesinde meydana gelebiliyordu. Halbuki hanın idaresi altında bu gibi kabilelerin birlikte zirai ve medeni ülkelere yaptıkları hücum- larda daha az kan dökülüyordu. Bu hücum ve savaş neticesinde ele geçen harp ganimetleri, bu yeni oluşan hanlığın hakim kuvvetlerini birbiriyle ısındırmak- ta esas oluyordu. 2 Bu anlamda belki de Göktürklerden daha önce benzer yaşam tarzının varlığını Hunlardan başlatmak gerekir. Hunların da toplumsal ve siyasal ör- gütlenmelerinin kavimler konfederasyonu şeklinde olduğu bilinmektedir. Öz olarak söylemek gerekirse, en büyük birlikteliklerin temelinde kabileler bu- lunmaktadır. IX. yüzyıldan itibaren gerek Iran kültürünün etkisi ve gerekse Budist ya da Maniheist Türk dinî inançlarının etkisiyle olsun, Türklerin Islam’ı irfa- ni-mistik kodlar aracılığıyla tercih etmeleri, tekkelerdeki mistik din algısına ve hiyerarşik olarak bir pir etrafında örgütlenmelerine daha kolay bir şekil- de adapte olmalarını sağlamıştır. Özellikle siyasi, iktisadi ve toplumsal ba- kımdan tekkelerin bir pir etrafında örgütlenmeleri ile Islam öncesi, yiğitli- ğin timsali olan alplik anlayışıyla, Islam mistiklerin de manevi olgunluğun 2 V. V. Barhold, Orta Asya Türk Tarihi, Çev. Hüseyin Dağ, Divan Y., Ankara 2011, S.16-17. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|