Əzizə Cəfərzadə

www.vivo-book.com 

 

125 

görürdülҽr. 

 

 Birdҽn onların inana bilmҽdiklҽri bir һadisҽ oldu. Ġki qazi 

cҽlladın kömҽyi ilҽ qolu möһkҽm bağlanmıĢ Güntҽkini pirin 

üstünҽ qaldırdı. Onun baĢını, qazilҽrdҽn birinin qolundan 

aĢırıb yerҽ qoyduğu qalxanın üstünҽ ҽydilҽr. Cҽllad, Rҽһim 

bҽyin iĢarҽsi ilҽ oğlanın boynunu vurdu. Nҽ bir aһı, nҽ bir 

fҽryadı eĢidildi. Son dҽqiqҽsindҽ dҽ aman istҽmҽdi. Oğlanın 

qanı qalxanın qabarıq sҽtһindҽn süzülüb üzҽrindҽ tҽk bir 

«Allaһ» sözü yazılmıĢ pir qapısına tҽrҽf axdı. 

 

  Qaya üstündҽki düĢҽrgҽdҽn acı fҽryad, ağlaĢma, oxĢama 

sҽsi ucaldı. Heç yarım dҽqiqҽ keçmҽmiĢ, kiĢilҽrin zorla belҽ 

saxlaya bilmҽdiyi GümüĢbikҽ ilҽ Aytҽkin üzlҽrini cırıb 

qanlarına qҽltan olduqları һalda baĢıaçıq, ayaqyalın özlҽrini 

dar cığırla aĢağı atdılar. Ana da, bacı da özünü qanına 

bulaĢmıĢ Güntҽkinin cҽnazҽsinҽ çatdırmağa qoĢurdu. 

Onların ardınca canına lҽrzҽ düĢmüĢ digҽr qarılar yüyürüb 

gҽlirdi. Özünü unutmuĢ kiĢilҽr dҽ onların dalınca düĢҽndҽ, 

Rҽһim bҽyin adamları һamını müһasirҽ edib mҽqsҽdlҽrinҽ 

---

www.vivo-book.com 

 

126 

belҽ tez çatdıqlarından – bir nҽfҽr dҽ itki vermҽdҽn 

müһasirҽni qurtarıb, Ģaһın ҽmrini yerinҽ yetirdiklҽrindҽn 

sevinirdilҽr. 

O günün axĢamına doğru qҽbilҽnin köһnҽ vҽ tҽzҽ 

düĢҽrgҽsindҽ bir nҽfҽr dҽ qalmadı. ġiҽliyi qҽbul 

etmҽyҽnlҽrin çoxu qılıncdan keçirildi, qalanı ҽsir düĢdü. 

Ҽsirlҽr içindҽ qız-gҽlin dҽ var idi. Hamısının qoluna zҽncir 

vurulmuĢdu. Onları bir neçҽ nҽzarҽtçi sürüb aparırdı. 

ġirvanĢaһ Fҽrrux Yasara qҽlҽbҽ çalandan sonra ġamaxıda 

qul bazarı tҽĢkil edilҽcҽkdi. Sҽrkҽrdҽlҽr alınan ҽsirlҽri bu 

bazara çҽkҽcҽkdilҽr. Qul tacirlҽri bazarda onlara qiymҽt 

qoyacaq, alacaqdılar. Ticarҽt baĢlamazdan ҽvvҽl, һökmdarın 

һacibi bazara gҽlҽcҽk, cavan padĢaһın ҽһdi-nҽzir etdiyi 

sayda qul alacaqdı. Sonra da qҽlҽbҽ naminҽ, peyğҽmbҽrin 

«qul azad etmҽk» һaqqında һökmü mövcibincҽ aldığı 

qulları, Ģaһi-cavanbҽxt adından azad edҽcҽkdi. Qalan ҽsirlҽr 

isҽ һҽrrac yolu ilҽ satılacaq, dünyanın müxtҽlif Ģҽһҽrlҽrinҽ, 

xüsusilҽ Ҽrҽbistana, Türkiyҽyҽ, Ġrana aparılacaq, saraylara, 

ҽmir vҽ sҽrkҽrdҽlҽrin imarҽtlҽrinҽ yenidҽn, daһa baһa 

qiymҽtҽ satılacaqdı. Bu müddҽt ҽrzindҽ qul tacirlҽri ҽsir 

---

www.vivo-book.com 

 

127 

qızlar içindҽn ҽn gözҽllҽrini һҽrҽmxanalar üçün seçҽcҽk, 

onlardan rҽqqasҽ, xanҽndҽ, nҽvazҽndҽ һazırlayacaq vҽ 

xüsusi mҽktҽblҽrdҽ tҽlim verildikdҽn sonra qızların qiymҽti 

birҽ-beĢ baһalanacaqdı. Belҽ qul bazarları һҽr qҽlҽbҽdҽn 

sonra böyük Ģҽһҽrlҽrin iri meydanlarında, bazarlarında 

düzҽldilirdi. Hҽmin ba-zarlara tҽkcҽ müһaribҽdҽ alınmıĢ 

ҽsirlҽr deyil, һҽmçinin ġimali Qafqazdan vҽ qonĢu 

mҽmlҽkҽtlҽrdҽn borc müqabilindҽ, daxili vҽ xarici 

vuruĢmalar nҽticҽsindҽ ҽlҽ keçirilmiĢ uĢaqlar, cavanlar da 

gҽtirilirdi. 

 

 Rҽһim bҽy nҽ qҽdҽr göz gҽzdirdisҽ, ҽsir karvanı içindҽ bir 

gün ҽvvҽl Ģıltaq uĢaq sevinciynҽn zҽrif ayaqları ilҽ GünҽĢli 

çayın suyunu çalxaladan, suyu nadincliklҽ Ģappıldadan o 

qızı görüb tanıya bilmҽdi. Ҽsir qızlar indi nҽ görkҽmdҽ idi 

ki! Yas, kҽdҽr pҽrakҽndҽ geyim vҽ dağınıq saçlar onları 

tanınmaz һala salmıĢdı. Qul bazarına satlıq getdiklҽrini 

bilirdilҽr. 

 

 Ҽvvҽlcҽ Rҽһim bҽyin xas alayı, ardınca da ҽsir vҽ qҽsb 

---

www.vivo-book.com 

 

128 

edilmiĢ mal-qara karvanı (bunların da yerini kim isҽ ölüm 

qorxusu ilҽ göstҽrmiĢdi) Kamaladın vҽ Ġncҽbel dikinҽ qalxıb 

ġamaxıya doğru yol aldı. Bir gün ҽvvҽl getmiĢ Ģaһ 

qoĢununun izinҽ düĢdülҽr. Rҽһim bҽyin keçib getdiyi yerdҽ 

iki xҽrabҽ qaldı. Biri qҽbilҽnin ҽsrlҽr boyu yaĢayıb dövran 

sürdüyü kҽnd, biri dҽ tҽzҽ düĢҽrgҽ. Sonralar qonĢu kҽndlҽrin 

«Qala-qalaq» adlandırdığı bu düĢҽrgҽdҽ indi dҽ ҽһalinin 

«Govurqazan» – dediyi o su yolu durur: һҽyat eĢqi, azadlıq 

rҽmzi kimi! 

 

 QoĢun keçib-getdi; cҽnazҽlҽrin üstündҽ qoca quzğun dövrҽ 

vururdu. 

QoĢun keçdikcҽ, Ġsmayılın Fҽrrux Yasar ilҽ Cabanıdakı 

mҽĢһur vuruĢuna qҽdҽr. ġamaxıya gedҽn yol boyu «Ҽliyyҽn 

vҽliyyullaһ» demҽyҽn bütün kҽndlҽrin Yandırıldığı yerdҽ 

qalaq-qalaq kül qaldı... 

*** 

Xҽzҽrim, dҽrya mҽһҽbbҽtim! Ġllҽr, ҽsrlҽr keçҽndҽn sonra bu 

yerlҽrdҽ tҽdqiqat aparan arxeoloqlar qazıntı apardığı ҽski 

kҽnd yerlҽrindҽ 25 santimetr qalınlığında kül laylarına rast 

---

www.vivo-book.com 

 

129 

gҽlҽcҽklҽr. 

 «Güngörmҽz»dҽ Hacı Sataz döĢündҽ, Çuxannı qıĢlağında, 

Cҽnkҽn çҽmindҽ, һaramıda, Bҽrkdҽrҽ üstündҽ, 

һҽmyҽdaĢquyu yurdunda, qanlı lağım üstündҽ, Qanlı 

qıĢlaqda, Qanlıçay boğazında, Qanlıtҽpҽ yurdda, (nҽ qҽdҽr 

qanlı yer adı!) Tava yerindҽ babaların qҽdim mҽskҽnini 

axtarıb tapacaq, qırıq kuzҽ, sınıq boĢqabları pinclҽyib 

muzeylҽrҽ düzҽcҽklҽr. VҽtҽndaĢ müһaribҽlҽrini – qardaĢ 

qırğınlarını lҽnҽtlҽyҽn dҽlil, sübut kimi gҽncliyҽ niĢan 

verҽcҽklҽr. 

 

  Eһ, daһa nҽlҽr olacaq, dҽrdin alım, Xҽzҽrim, nҽ deyim, nҽ 

danıĢım; mҽn xatırladıqca dünya baĢıma aylanır. Hҽr 

vҽrҽqindҽ tariximizin bircҽ xҽttini gördüyüm ҽlyazmaları, 

һҽr naxıĢında keçmiĢimizin bircҽ niĢanҽsi qalan pincli 

qablar... Nҽ isҽ... Gҽlin qoca quzğunun izlҽdiyi qoĢunun 

dalınca getmҽyҽk. Qanlı vuruĢ Cabanıda gedir, biz isҽ 

Bakıya qayıdaq. Axı ġirvanı fҽtһ etmҽyҽ gҽlҽn Ģeyx oğlu 

Ģaһ qüvvҽsinin bir һissҽsini Bayram bҽy Qaramanlının 

baĢçılığı ilҽ ayırıb Bakıya – Qazi bҽyin öһdҽsindҽ qalmıĢ 

---