29
olur. Rəng etibarilə bu dərilər qara, boz rəngdə vəqaraları boyanmış, bozları isə
təbii boyanmış halda buraxılır.
Merluşka-Bir aylığa qədər qara yunlu rus quzularının və səhra qoyun
quzularının dərisindən ibarətdir.Bunların uzun tük örtüyü zəif və bo. qıvrımları
olur. Merluşka dərisi təbii yaxud boyanmış halda buraxılır.
İri quzu təxminən 1-4 aylıq kürklük quzu cinslərinə aid uzun yumşaq tüklü
qırxılmamış ilk tükü üstündə olan quzu dərisidir. Bu dərilər adətən azacıq qıvrım
olur və həm təbii,həm də boyanmış halda buraxılır.
Dayça-müxtəlif yaşlı və tükü müxtəlif rəngdə olan dayça dərisidir.Onlar
heyvanın rəngindən asılı olaraq aşağıdakılardan ibarətdir:ölü doğulmuş qısa tüklü
bala dərisindən,südəmər yaşlı,yaxşı inkişaf etmiş,təzə və parlaq tüklü iri dayça
dəriləridir.Dayça dəriləri təbii və boyanmış halda buraxılır.
Buzov dərisi-ölü doğulan quzu və inəyin saldığı bala dərilərindən ibarətdir.
Bunların tükü qısa və ilk gəlməli olmaqla əbii və boyanmış halda buraxılır.
Çəpiş-1 aylığa qədər keçi balasının dərisindən ibarətdir ki,tükü çox müxtəlif
olur. Çəpişlərin ən qiymətlisi muar tüklü çəpiş dəriləridir. Bunların tükü
yumşaq,qısa parlaq və aydın görünən muar güllü olur. Muar güllü olmayan hamar
tüklü çəpiş dəriləri aşağı keyfiyyətli sayılır.
Muflon-tiftik cinsli aşılanmış və cod tükü didilmiş keçi dərisidir. Muflon
dərisinin zərif və sıx tiftiyi olur və bunun da ucları bəzən xırda qıvrım olur.
Maral-şimalda yaşayan südəmər yəni hələ ot yeminə keçməmiş maral
balasının dərisidir. Bunların tükü tünd qəhvəyi rəngdə, boz və.s rəngdə olur. Maral
dərisi təbii və boyanmış hallarda buraxılır. Doğulmamış maral balasının və
vaxtından əvvəl salınmış bala dərisinin tükü qısa, tutqun və yatıq olur və ölü maral
balası dərisi adlanır.
Dəniz heyvanları dərisindən olan yarımfabrikatlar. Dəniz heyvanları
dərisindən olan yarımfabrikatların növləri dəniz pişiyindən və nerpadan ibarətdir.
30
Dəniz pişiyi-əsasən Komandor adalarında və Cənubi Saxalininin
yaxınlığında Tyulen adasında rast gələn dəniz heyvanlarının dərisidir.Belə dəri
əldə etmək üçün adətən 2-4 yaşlı erkək heyvanlar ovlanır.Dəniz pişiyinin dərisi bu
yaşda 1,5 qədər uzunluqlarda olur.Bunun tükü sıx və qəhvəyi rəngli(müxtəlif
rənglərə çalan) zərif tiftikdən və tünd boz rəngli qaba cod tükdən ibarətdir.Dəniz
pişiyi dərisi bir qayda olaraq uzunn tükləri qopardılmış və qara rəngə boyadılmış
halda buraxılır.
Nerpa-cavan su iti dərisindən ibarətdir.Rayonundan asılı olaraq bu dərinin
tükü gümüşü-mavi(baykal nerpası),gümüşü sarı(Qrelandiya nerpası) və.s rənglərdə
olur.
Qış mövsümlü xəz yarımfabrikatlarının xarakteristikası. Qış mövsümlü
dərilər bir sıra əmtəə qruplarına bölünür. Bunlardan Sibir samuru, pişik, it, ayı,
dovşan və dələ dəri qruplarını göstərmək olar. Hər bir qrup da öz daxilində
müəyyən əmtəə əlamətlərinə görə bir-birindən fərqlənir.
Sibir samur qrupu-bu qrupa 18 növ xəz dəriləri daxildir.Bunların dərisi
əksəriyyatcə xırda və orta ölçüdə olur. Çoxunun tükü sıx və orta uzunluqdadır və
bir çoxlarının üst tükü tiftiyindən uzun olur,aydın seçilir.
Cədvəl 1. Sibir samuru qrupuna mənsub olan vəhşi heyvan növlərinin
xarakteristikası
Xəz verən
heyvanların növü
Yaşadığı rayonlar
Dərisinin xarakteristikası
Ural,Sibir və Uzaq Şərqi
meşələri
Dərisi orta ölçüdə, tükü yumuşaq,parlaq,sıx
və əksəriyyətcə qəhvəyi təngdə olur: bu
heyvanların boğazında açıq sarı bəzən də
narıncı ləkə olur
Yumuşaq (sarıdöş
sibir samuru)
Rusiyanın Avropa
hissəsindəki meşə zonası və
Qafqaz
Dərisi orta ölçüdə, tükü yumuşaq və nisbıtın
seyrək qəhvəyi rəngdə və boğazında aydın
görünən xalı var.
31
Sibir samuru (ağ
döşlü)
Ukrayna,Kırım,Qafqaz,Orta
Asiya dağları, Altay
Dərisi orta ölçüdə,tükü yarımqaba, nisbətən
seyrək, qəhvəyi rəngdə və boğazında ağ ləkə
olur.
Kisdus (samur cinsi
ilə meşə sibir
samuru)
Şimali Ural və Zauralye
Dərisi orta ölşüdə olur və həm samur,həm
də meşə sibir dələsinə bənzəyir
Xərza
Ussuri ölkəsi
Dərisi kifayət qədər böyük, tükü qısa, cod,
parlaq, qızılı olur: sağrısının və başının tükü
tünd qonur ,pəncələri və quyruğu tünd qara
olur.
Tünd rəngli qoxarca
(meşə qoxarcası)
Rusiyanın Avropa hissəsi
Dərisi orta ölçüdə, tükü yumuşaq, nisbətən
seyrək olur: belinin üstündəki tüklər uzun
olur: tiftiyi acıq sarı və tüklərinin ucu və
quyruğu tünd qonur olur.
Açıq rəngli qoxarca
(ağ çöl qoxarcası)
Rusiyanın meşə və meşə-çöl
zonası
Dərisi orta ölçüdə, tükü yumuşaq, nisbətən
seyrək və ümumiyyətlə açıq rəngdə,
tüklərinin rəngi qəhvəyi olur: belinin tükü
açıq rəngli tiftiyini örtmür: quyruğunun dibi
açıq, ucu isə tünd rəngli olur.
Sarğılı qoxarca
Rusiyanın cənubi Avropa
hissəsi,Qafqaz,
Qazaxıstan,Orta Asiya
Dərisi orta ölcüdə, tükü qısa, nisbətən
seyrək və codtəhər, ümumiyyətlə qonur-
qəhvəyi rəngdə olur: belində ağ və acıq
rəngli ləkələri və başında açıq rəngli zolağı
(sarğısı) olur.
Sibir siçovulu
Ural, Sibir və Uzaq Şərq
meşələri
Dərisi orta ölçüdə, tükü sıx yumuşaq və şux
sarı rəngli olur.Quyruğu kolpan və
əksəriyyətlə samurun tükünə bənzər qəhvəyi
rəngdə olur.
Dağlıq siçovulu
Orta Asiya dağları, Altay,
Zabaykalye
Dərisi xırda, tükü qısa, yumuşaq və
bozumtul sarı rəngdə olur: quyruğu çox da
tüklü olmur.
Kaqum
Rusiyanın ərazisi
Dərisi xırda, tükü çox sıx, qısa və yumuşaq
olur. Qış dərisinin rəngi ağappaq və
quyruğunun ucu qara olur: yay dəriləri
qəhvəyi olur.
Gəlincik
Rusiyanın bütün ərazisi
Dərisi xırda olur:tükü çoxda yumuşaq
olmayıb nisbətən seyrək və qısa olur:qış
dərisinin tükü ağ, yay dərisinki isə qəhvəyi
olur.Cənub rayonlarında bunlarım tükü
qışdada qəhvəyi olur.
Adi susamuru
Rusiyanın Avropa hissəsi
Dərisi orta ölçüdə,tükü sıx, nisbətən qısa,
hər yerində bir havada, parlaq, tiftiyi sıx və
yumuşaq olur: tükü tünd qəhvəyi yaxud
qızartdaq qəhvəyi olur. Ağzının ətrafında ağ
zolağı olur.
Amerika susamuru
Sibirdə və Rusiyanın Avropa
Dərisi Avropadan olar susamurunun