Felsefe ve d n b L mler anab L m dali
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Deistik Tanrı Dü şüncesinin nsan –Tabiat li şkisine Yansımaları
45
Bu, modern Batılı bakış açısının içkinlik metafiziğine dayanan gerçeğidir. Modern Batılı felsefi düşüncenin örtmeye çalıştığı bir gerçek. Bundan dolayı Aydınlanma projesi, şaşırtıcı ve saf bir iyimserlikle, ilahi hiç bir kökeni olmayan, ancak doğuştan iyi ve tekamül edebilen-deizmin işaret ettiği- tabiî insanın yükselişini ilan etti. Sekülerizmin kahramanı Prometheus ve kendi kendini ilahlaştırıp alim-i mutlak bir Tanrı olmak isteyen Dr. Faustus, bu dönemdeki hümanizmin iki sembolüdür 112 .
Ondokuzuncu yüzyıl, mekanik bir dünya görüşünden organik olana tedrici bir geçişe ve mekanik mecazların organik halefleri ile ikamesine şahit oldu. Eğer Newton için Tanrı bir saat imalatçısı, dünya da hiçbir ilahi ya da insani müdahale olmaksızın, durmaksızın, tekdüze ve gayesizce tik-tak eden bir saat idiyse, Darwin’in dünyasında insan köklerini maymun ve sürüngenlerde aramaktaydı. Sonra Freud çıkıp geldi ve “eros”un insanın efendisi olduğunu “kanıtladı”. Pavlov köpekler üzerinde deneyler yaptı ve bulgularını insanlara uyguladı. Onun sisteminde insan ve köpek denktir; ikisi de çevreleri tarafından tümüyle şartlandırılır. Daha önce de Hobbes, insanı insan kardeşi için bir kurt olarak tanımlamıştı 113
. Bu, insanın çözülmesi, tabiat-maddede bütünüyle insani özünü ve değerlerini kaybetmesi ve dinî hayatın tedricen ve yavaş yavaş yok oluşu ile sonuçlanan modernite projesinin ilk aşamasıdır. şte bu aşama sekülerizm sürecidir. kinci aşaması ise, daha çok yirminci yüzyılda ortaya çıkan ve bir bakıma, bu sürecin teoriden pratiğe geçişinin adı olan sekülerleşme aşamasıdır. Sekülerleşme aşamasını ise, çalışmamızın son kısmında ele alıp inceleyeceğiz.
Mircea Eliade, S.H. Nasr gibi birçok düşünürün sıkça vurguladığı bir husus vardır ki, o da şudur: tabiat hiçbir zaman sadece “tabiî” değildir, her zaman dini bir değere sahiptir. Çünkü Kozmos, kutsal bir “yaratılmış”tır. Bu yüzden de, tabiat, geleneksel tüm
112 A.g.m. s.85. Prometheus, Yunan mitolojisinde “Tanrı’ların dağı Olimpus”tan ateşi çalıp insanlara getiren kahramandır. Bu yüzden de Hümanizm’de Tanrı’ya baş kaldıran insan tipinin sembolü olmuştur. Dr. Faustus ise bir oyun kahramanıdır. Hümanizm’in insan aklını yüceltirken vurguyu benlik üzerine kaydırması, insanın kendine yabancılaşmasına ve ahlaki çöküntüye sebep olmuştur. şte bu durum 16. yy. ngiliz yazarı Christopher Marlowe’un, Dr. Faustus adlı oyunundaki, ruhunu şeytana satıp Alim-i mutlak olmak isteyen kahramanın yaşadığı trajedinin, Hümanizm’in trajedisini yansıttığı görüşünü, genel bir kabul haline getirmiştir. 113 A.g.m. s.86. 46
toplumlarda, dinî hayatın arka-planı olarak algılanmıştır 114
. Oysa, Batı dünyası modernleşme sürecine koşut olarak evren, insan ve Tanrı anlayışında köklü bir değişim geçirerek bu durumu tersine çevirmiştir. şte bugün küresel düzeyde yaşanan çok yönlü krizlerin temelinde bu paradigmatik değişim yatmaktadır. Johann Galtung, Batı medeniyetinin protopinin tabiat anlayışını “insan tabiata hakimdir” önermesi ile özetlemektedir. lk bakışta basit bir gerçekliğin ifadesi gibi gözüken bu önerme, gerek bir zihnîyetin ana parametrelerinden birisi olarak, gerekse doğurduğu pratik sonuçlar açısından Batı medeniyetinin ben-idrakinin yansımasıdır. Bu ben idraki her şeyden önce kendi benini o beni varoluş aleminden ayırmakta ve bu ayrım ile bir tür özne-nesne ilişkisi oluşturmaktadır 115 .
Batı medeniyetinin ben-idrakinin tabiata-yönelik bu sert dışlayıcılık özelliği kadim medeniyetlerle modern anlayışlar arasındaki en önemli ayrım noktalarından birini oluşturmaktadır. Tabiatı, benin ontolojik varoluş zemini olarak bir ilahi lütuf gibi telakki eden kadim medeniyetlerin aksine, onu hakim olunan bir meta olarak görmek tabiatı ekonomi-politik bir hakimiyetin rekabet unsuru haline getirmiştir. Kızılderililerin Şefi Seattle’ın 1854 yılında Amerikan yetkililerine yazdığı mektup, zayıf ama içselleştirici ve esnek bir ben-idrakine sahip yerel bir medeniyet ile güçlü ve sert bir ben-idrakine sahip hegomonik bir medeniyetin tabiata ve birbirlerine bakışlarını yansıtması bakımından ilginç bir ipucu oluşturmaktadır. Washington’daki Büyük Şef bizim topraklarımızı satınalmak istediğini bildirmektedir. (…) Gökyüzü ve toğrağın sıcaklığını nasıl satabilir ve satın alabilirsiniz? Havanın serinliğine, suyun parıltısına biz sahip değilsek, siz onları nasıl satın alabilirsiniz? Yeryüzünün her parçası bizim için kutsaldır. Biz yeryüzünün bir parçasıyız; oda bizim bir parçamız. Güzel kokulu çiçekler bizim kız kardeşimizdir, geyik, at ve kartal bizim erkek kardeşlerimizdir. (…) bütün bunlar aynı ailenin üyeleridir. Dolayısıyla Washington’daki Büyük Şef topraklarımızı satınalmak isterken bizim gücümüzün ötesinde bir şey talep etmektedir. Biz beyaz adamın bizim yollarımızı anlamadağının farkındayız. Onun için her toprak parçası bir diğerinin aynısıdır. (…) Toprak onun kardeşi değil, düşmanıdır. O, annesi olan toprağı, kardeşi olan gözyüzünü alınıp satılacak, yağmalanacak bir nesne gibi görmektedir. O’nun iştahı toprağı yiyip bitirecek ve geride sadece bir çöl kalacaktır. Beyaz adamın şehrinde bahardaki yaprağın ve böceklerin kanat hışırtılarını dinleyebilecek sakin bir yer yoktur. Toprak insana
114 Geniş bilgi için bkz. Mircea Eliade, Kutsal ve Dindış, Çev. M. Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, Ankara, 1991, s.32-33, 129-130, vd.; S. Hüseyin Nasr, nsan ve Tabiat, Çev. Nabi Avcı, Yeryüzü Yayınları, stanbul, 1982, s.25, 34-35, vd. 115 Ahmet Davutoğlu, “Medeniyetlerin Ben- draki”, Divan Dergisi, stanbul, Yıl 2, Sayı 3 (1997), s.28. Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|