Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu Azərbaycanda Atatürk Mərkəzi Yusif Rüstəmov TÜrk fiKİr tariXİ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
mübarizə aparırdı; xalqın alıcılıq qabiliyyəti artmış, iqtisadi böhranlar keçmişdə olduğu kimi artıq böyük təhlükə yarat mır, sosialist kateqoriyası olaraq planlaşdırma «demokratik (yəni kapitalist - Y.R.) ölkələr tərəfindən mənimsənilib», məhdud şəkildə olsa da təsərrüfatın kooperativləşməsi pro sesi gedir.116 Professor Cahid Talas «ictimai iqtisad» adlı kitabında yazırdı ki, inkişaf etmiş sənaye ölkələrində fəhlələrin iqtisadi və ictimai mənafeyini qorumaq üçün qurulan təşkilatlar fəh lələr tərəfindən çox çətinliklə yaradılmışdır. Fəhlələr öz təş kilatlarını yaratmaq hüququnu gərgin mübarizə nəticəsində əldə etmişlər. Cahid Talas sözünə davam edərək yazır ki, fəhlələrdə sinfi şüur yaranandan və siniflər bir-birindən ta mamilə ayrıldıqdan sonra ictimai sülh pozulur. İndiki vax tda kapitalist sistemi köklü surətdə dəyişmişdir.117 Sonra Cahid Talas yazır ki, kapitalist sistemi öz inkişafının ilk mərhələsində qeyri-mütəşəkkil, biliksiz fəhlə kütləsinə malik idi. O vaxt fəhlələr kapitalistlərin irəli sürdükləri bütün tə ləbləri qəbul edirdilər. Sənaye inqilabı vaxtı bütün ölkələrdə belə olmuşdur. Tədricən müxtəlif fəhlə təşkilatları yaranır, əmək ilə kapital arasındakı qarşılıqlı əlaqə formaları dəyi şir.118
Qərbdə olduğu kimi Türkiyədə də əmək ilə kapital arasında əməkdaşlıq və ahəngdarlıq nəzəriyyəsi əhəmiyyətli yer tuturdu. Bu nəzəriyyənin təmsilçiləri sübut etmək istəy irdilər ki, əmək ilə kapital, proletariat ilə burjuaziya arasın da «mənafe birliyi» mövcuddur. Belə bir birlik isə sinfi sülh və əməkdaşlıq siyasətinin həyata keçirilməsini tələb edir. Cahid Talas yazırdı: fəhlə həmkarlar ittifaqlarına cavab olaraq sənayeçilər də fəhlə təşkilatlarına oxşayan müxtəlif cəmiyyətlər yaradırlar. Əmək ilə kapitalın mənafeyini ifadə edən bu təşkilatlar, yəni fəhlə və sənayeçilərin həmkarlar ittifaqları arasında əmək şəraitini müəyyənləşdirmək üçün ümumi qarşılıqlı anlaşma mümkün olur. Başqa sözlə kollek- 116 Ş.Süreyya Aydemir. M arksizm, memleketçi sosyalizm ve ihtilal. Bax: Yön», 30 ocak 1963, s. 16. 117 C.Talas. ictimai iktisad. A nkara, 1961, s.20. 118 Yenə orada, s. 141. 50 tiv əmək müqavilələri bağlamaq mümkün olur. Cahid Talas sözünə davam edərək yazır ki, bu kollektiv əmək müqavilə ləri fəhlələr ilə sənayeçilər arasındakı münasibətlərdə tam ahəngdarlıq yaratmaq üçün yeganə vasitədir. Belə sistemin qurulması həmkarlar ittifaqlarının azad surətdə yaradılması əsasında mümkün olmuşdur.119 Bəzi türk müəllifləri sinfi mübarizənin mövcud olması nı hətta fikirdə belə qəbul etmirdilər. Onlar tələb edirdilər ki, həmkarlar ittifaqları heç bir vaxt fəhlələri sənayeçilərə qarşı mübarizəyə çağırmamalıdırlar. İsmet Giritli yazır: «Türkiyədə hətta sinfi mübarizə anlayışı mövcud deyil»,120 ona görə də həmkarlar ittifaqları fəhlələrin iqtisadi, ictimai və başqa mənafelərini qoruyur. Onlar siyasi fəaliyyət gö stərmirlər. Kapitalizmin müdafiəçiləri olan sosioloqlar bu cə miyyətdə istismarın olmasını ümumiyyətlə inkar edirdilər. N.Ş.Kösemihal yazır: «...Çox hallarda günəmuzd fəhlə ilə kapitalist və yaxud sahibkar ilə qul arasındakı münasibət düşmənçilik xarakteri daşımır. Hər şeydən əvvəl bu elə bir münasibətdir ki, istismar haqqında fikirləşmədən qüvvətli zəifi qoruyur».121 Bir çox müəlliflərə görə ölkənin sənayeləşdirilməsi dövründə ictimai sülhü təmin etmək, Türkiyədə ədalətsizliyi ləğv etmək bütövlükdə rəhbər xadimlərin və hökumətin ira dəsindən asılıdır. Bununla bağlı professor Orhan Tuna ya zır: sənayeləşmə ilə əlaqədar olaraq inqilabi hökumətlərin ictimai həyatda əsas məqsədi ölkədə ictimai sülhü yaratmaq və müdafiə etmək olmuşdur. Sənayeləşmə sahəsində atılan ilk addımların Türkiyə üçün böyük əhəmiyyəti var. Lakin sənayeləşmə vaxtı başqa ölkələrdə buraxılan səhvləri təkrar etmək olmaz, istismara, siniflərin toqquşmasına, bir sinfin başqaları üzərində iqtisadi və siyasi hökmranlığının qurul masına yol vermək olmaz. Türkiyədə ictimai ziddiyyətlər hələ təhlükəli bir problemə çevrilməmiş həll edilirlər. Bun dan sonra da çalışmaq lazımdır ki, ictimai siniflər və qrup 119 Yenə orada, s .l43. 1201.Giritli. Demokrasi yolunda. İstanbul, 1960, s.63. 121 H.Ş.Kösemihal. Sosyoloji tarihi, s.220. 51
lar arasındakı münasibətlərdə ciddi səhvlərə yol verilməsin. Çünki bundan sonra yaranan ziddiyyətləri aradan götürmək çox çətin olur.122 Xalq Cümhuriyyət Partiyasının baş katibi Bülend Ece- vit siniflər və sinfi mübarizə haqqında marksist təlimin əley hinə çıxaraq yazırdı: «Marks özü skeptik olmuşdur. Ancaq marksistlər skeptik deyillər. Marksm burjuaziya və proleta riat sinfi haqqında sözləri və cəmiyyət tarixinin sinfi müba rizə tarixi olması haqqında fikri o zaman üçün doğru idi. Marksdan sonra onun davamçıları həmin təlimi təcrübədə həyata keçirdilər və elə buna görə də səhv etdilər. Yüksək sənayeləşmə nəticəsində ictimai qruplar arasında daha çox yaxınlaşma baş verir».123 Bülent Ecevit Marksın sinfi mübarizə təlimi ilə razı idi. Bu təlim isə Marksm yaşadığı dövr üçün doğru idi. O, yalnız öz müəlliminin nəzəriyyəsinin mahiyyətini düzgün başa düşməyən müasir marksistlərə qarşı çıxırdı. Burada yeganə məqsəd mövcud kapitalizm quruluşunu müdafiə etməkdir. Cəmil Sait Barlas «Sosialistlik yollan və Türkiyə ger çəkliyi» adlı kitabında özünü sosialist adlandırsa da Mar- ksda səhvlər axtarır, onun yanıldığını göstərirdi. O, göstərir ki, kapitalizm öz təbiətini tamamilə dəyişdiyi üçün inqilab, Marksın dediyi kimi, inkişaf etmiş ölkələrdə yox, Rusiyada qələbə çaldı. Qərbdə isə ictimai islahatlar və yüksək inkişaf nəticəsində fəhlələrin həyat şəraiti yaxşılaşdı.124 Barlasın fik rincə sosializm qurmaq üçün heç də sinfi mübarizə lazım deyil, müasir kapitalizm özü inkişaf edib sosializmə ke çəcəkdir. Bu prosesə rəhbərlik etmək üçün heç də fəhlə par tiyalarının yaradılması lazım deyil, çünki bu partiya bir zümrənin mənafeyini müdafiə edir. Mövcud partiyalardan biri bu qanunauyğun prosesə rəhbərlik edə bilər.125 Barlas belə bir nəticəyə gəlir ki, inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində artıq kapitalist və fəhlə sinifləri yoxdur. Bu iki sinfin bir 122 Bax: Yeni Türkiye. İstanbul, 1959, s.297. 123 B.Ecevit. M arksistler yanılmışlardır. Bax: «Kim», 1 şubat 1967, s.8. 124 C.S.Barlas. Sosyalistlik yollan ve Türkiye gercekleri. İstanbul, 1962, s.23. 125 Yenə orada, s. 112. 52 ləşməsi nəticəsində kapitalizmdən fərqli yeni bir cəmiyyət yaranmışdır.126 Barlas Marks ilə Hegeli müqayisə edərək yazır: «Mar ksizm tarixi bir determinizmdir və nikbin bir anlayış fəlsəfə sidir. Marks da Elegel kimi kollektivizmi fərdiyyətçilikdən üstün tutur. Hegeldə əsas olan dövlət, marksizmdə əsas olan sinifdir».127 Lakin məlumdur ki, Marksm özünün dediyi ki mi sinfi mübarizə nəzəriyyəsini bu sahədəki əvvəlki nəzə riyyələrdən fərqləndirən əsas cəhət budur ki, marksizmə gö rə sinfi mübarizə nəticədə yeni tipli dövlətin - proletar dik taturasının yaranmasına gətirib çıxarır. Türk müəllifləri «köhnə» kapitalizmi tənqid edir, so sialistlər isə məhz həmin kapitalizmi yıxmaq istəyirdilər. Lakin kapitalizmin liderləri cəmiyyətdə köklü islahatlar ke çirməyin zəruriliyini vaxtında başa düşmüşlər, ümumiliyin xeyrinə olan dəyişikliklər etmişlər. Kapitalizmin və sosia lizmin ən yaxşı tərəfləri birləşərək müasir «rifah dövlətini» yaratmışlar. «Bu günün Qərb sosializmi elə budur. Gerçək sosializm, yəni gerçək toplumçuluk məhz budur».128 Türk antikommunisti Əkrəm Alican müasir kapitalizmi «gerçək sosializm» hesab edir. Onun fikrincə, kapitalizm heç bir sin fi sarsıntılara məruz qalmadan inkişaf edib indiki vəziyyəti ni almışdır. Əkrəm Alican iddia edir ki, inkişaf etmiş kapi talist ölkələrində artıq burjuaziya zəhmətkeş kütlələri istis mar etmir, cəmiyyətin bütün üzvləri arasında tam qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq mövcuddur.129 Marksizmin tənqidçiləri sinfi mübarizə təlimini inkar etmək üçün ən çox «orta siniflər» haqqında yazırdılar. On ların fikrinə görə orta təbəqələrin varlığı cəmiyyətdə sinfi müvazinəti təmin edir. H.Z.Ülkən yazır: «Yeni ictimai sinif lər silsiləsində üstün siniflər daim müxtəlif dərəcədə başqa sinifləri himayə etmək və qüvvətləndirmək yolu ilə öz möv qelərini qoruyurlar. Patronlar texniki mütəxəssisləri, mə- 126 Yenə orada, s.113. 127 Yenə orada, s.74. 128 E.Alican. Gerçek sosyalizm ve komünizm. Bax: «Komünizmle müca- delede türk düşünürleri», İstanbul, 1968, s.26. 129 Yenə orada, s.33. 53
Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|