Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
26
nyuton mayelərində reallaşır. Bu axma Nyuton tənliyi ilə ifadə olunur:
və ya
dy du A F ,
(1.4)
burada η – iki maye təbəqəsi arasında onların nisbi qarışması zamanı yaranan qüvvələrin miqdarını xarakterizə edən dinamik və ya mütləq özlülük əmsalı, Pa∙s; F – iki səth təbəqəsi arasında itələmə qüvvəsi, N; A – bu təbəqələrin itələmə səthinin sahəsi, m 2 ; 2. Plastiki axma – axıcılıq həddi τ T -yə bərabər olan τ gərginliyi zamanı olan axmadır. Gərilmə – cisimdə xarici qüvvələrin təsiri altında yaranan, qüvvə vektoruna normal vahid səthə düşən А [m 2 ] daxili qüvvələrin ölçüsüdür F [N]: A F
, Pa.
(1.5) Yüklənmiş cisimdə gərilmə:
F 0 ΔA lim σ .
(1.6)
Yerdəyişmə və ya toxunma gərginliyi (τ), normal gərginlik (σ), təzyiq, ya da hidrostatik təzyiq (р) və adgeziya, ya da yapışma təzyiqi (р 0 ) formaca 1.5 asılılığı ilə təsvir edilir ki, burada güc və sahə müvafiq fiziki məna kəsb edəcəkdir . Müşaiyət olunan gərilmələrdən asılı olaraq deformasiyaların müxtəlif növlərinin öyrənilməsi reologiyanın predmetini təşkil edir. Materialların əsas reoloji xassələrinə özlülük, elastiklik, plastiklik, bərklik və sərtlik aiddir. Eyni adlı materialda onun vəziyyətindən və yüklənmə şərtlərindən asılı olaraq, müəyyən reoloji xassələr üzə çıxır. Buna görə də, ilk növbədə aydınlaşdırmaq lazımdır ki, verilmiş deformasiya şəraitində öyrənilən materialın hansı xassələrini əsas hesab etmək olar. Özlülük – axmaya qarşı müqavimət ölçüsüdür. O, həm maye, həm də plastik cisimlər üçün axıcılıq həddindən sonra əsas xassə hesab olunur. Qeyri-Nyuton mayeləri üçün özlülük yerdəyişmə sürətinin funksiyasıdır, onu «görünən», ya da effektiv özlülük adlandırırlar ef
27
[Pa·с]. Qeyri-Nyuton mayeləri üçün effektiv özlülük iki komponentdən ibarətdir: 1) nyuton özlülük η, daxili sürtünməyə əsaslanır və materialın fiziki sabitliyini ifadə edir; 2) struktur müqavimət dispers sistemlərin struktur vəziyyətindən asılıdır və yerdəyişmə sürətinin funksiyasıdır .
Elastiklik – cismin deformasiyadan sonra öz əvvəlki vəziyyətini tamamilə bərpa etməsi qabiliyyətidir, burada deformasiya işi bərpa işinə bərabərdir. Cisimlərin elastikiliyi dartılma- sıxılma zamanı birinci növ elastiklik modulu (Yunq modulu) Е [Pa] ilə, yerdəyişmə zamanı ikinci növ elastiklik modulu (yerdəyişmə modulu) G [Pa] ilə xarakterizə olunur.
deformasiya etməsi qabiliyyətidir. Bu mənada reologiyada deformasiyalar zamanı gərilmənin son həddi adlanan və θ 0 ifadə olunan anlayış mövcuddur. Bu gərginliyin artması zamanı cisimdə plastik deformasiyalar meydana çıxır. Möhkəmlik – cismin axmasına və ya onun tamamilə dağılmasına gətirib çıxaran xarici qüvvələrin təsirinə qarşı onun müqavimət göstərməsidir. Elastiki cisimlərdə deformasiya sürəti möhkəmlik həddinə təsir göstərmir, odur ki, statik və dinamik möhkəmlik arasında heç bir fərq yoxdur. Qeyri-elastik cisimlər (bütün bərk qida məhsulları bura aiddir) həm elastiki, həm də plastiki xassələrə aid olduğundan möhkəmlik deformasiyanın sürətindən bilavasitə asılıdır.
etməsinə qarşı müqavimətini göstərən kompleks xassəsidir.
Sərtlik ölçü ilə bir-qiymətli fiziki kəmiyyət kimi ifadə edilə bilməz. O, təyin üsulundan asılı olaraq nisbi kəmiyyətlə ifadə olunan qismən, texniki parametrdir. Materialların digər fiziki-mexaniki xassələrinə yumşaqlıq, kövrəklik, adgeziya və
yerdəyişməyə elementin üzlərinə toxunan gərginliyin təsiri ilə yaranan tərpənməz səthə paralelel olan səthi deformasiya kimi baxılır. Sadə yerdəyişmə laminar axın kimidir, bu zaman cisim sonsuz sayda nazik təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr deformasiya etməyərək biri digərinin üzərində sürüşür (şək.1.1,а).
xassəsidir. Elastiki cisimlər istənilən deformasiyalarda ən kövrək dağılmalara gətirib çıxarır. Qeyri-elastiki cisimlərdə kövrək dağılmalar yalnız güclü deformasiyalarda və ya aşağı temperaturlarda, özlülük xassələri öz təsirini itirən zaman baş verir. Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|