Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MÜHAZİRƏ 6 QİDA MATERİALLARININ REOMETRİYASININ ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ
- 4.Reometrlərin təsnifatı. Ölçü metodları
28
Adgeziya – iki müxtəlif cismin fazaların bölünmə sərhəddində qarşılıqlı təsirinə əsaslanır və cisimlərin bir-birinə yapışmasına səbəb olur. Cisimlərin ayrılması üçün yapışma qüvvələrinə üstün gəlmək lazımdır.
Yapışqanlılıq – özlü və ya plastik materialların sərhəd qatının bir-birinə yapışan səthlərin ayrılmasına müqavimət göstərməsi xassəsidir.
Hər bir material müxtəlif dərəcədə olsa da, bütün reoloji xassələrə malikdir. Eyni materialda onun vəziyyətindən və yüklənmə şərtlərindən asılı olaraq, az və ya çox dərəcədə müxtəlif reoloji xassələr meydana çıxa bilər.
Reologiyanın keyfiyyətcə inkişafı fiziki-kimyəvi mühəndislik mexanikasında mühüm rol oynayır və bu dəyişikliklər aşağıdakı mərhələlərdə özünü göstərir.
mexanikası) deformasiyası və axması haqqında elm kimi, hazır məhsulların xassələrinin öyrənilməsini və lazımi keyfiyyətdə hazır məmulatların alınması üçün maşınların işçi orqanlarında onların hərəkət prosesinin hesablanması metodlarının işlənib-hazırlanmasını vacib məsələ kimi qarşıya qoyur.
formalaşması üsulları və qanunauyğunluqları haqqında elm kimi aşağıdakı vəzifələri vardır:
1) fiziki-kimyəvi, biokimyəvi, mexaniki və digər amillərin məcmusundan asılı olaraq dispers və həqiqi sistemlərdə strukturunun formalaşması və dağılmasının müəyyən edilməsi;
2) müəyyən reoloji (ən geniş mənada) xassələrə malik strukturların alınması yollarının araşdırılması, əsaslandırılması və səmərəliləşdirilməsi
3) maşın və aparatların hesablanması üçün müəyyən edilmiş qanunauyğunluqların tətbiqi üsullarının və struktur-mexaniki xassələrin qiymətinə görə keyfiyyətinin əsas göstəricilərinə operativ nəzarətin işlənib-hazırlanması. İdarəedici reologiya emal edilən xammala müxtəlif növ təsirlərin elə uygunluğunu öyrənir və əsaslandırır ki, bu zaman reoloji xassələrin müəyyən səviyyəsi bütün texnoloji prosesin gedişində və müəyyən istehlak xüsusiyyətlərinə malik hazır məhsulun alınması zamanı təmin edilir. Tədqiqatların mühəndis reologiyası və fiziki-kimyəvi mexanikanın metodları ilə həyata keçirilməsi məmulat çıxımını stabilləşdirməyə, daimi, əvvəlcədən müəyyən edilmiş keyfiyyətə malik məhsullar istehsal etməyə, məhsulun keyfiyyəti anlayışını elmi cəhətdən əsaslandırmağa, texnoloji prosesləri hesablamağa, təkmilləşdirməyə və intensivləşdirməyə, bu və ya digər ərzaq 29
məhsullarını «yaratmağa» və s. imkan verir. Bu onu göstərir ki, qida məhsullarının reologiyası və fiziki-kimyəvi mühəndis mexanikası passiv bilik sahəsindən yeni və mövcud olan texnoloji proseslərin işlənib-hazırlanması məqsədilə istehsal proseslərinə fəal şəkildə müdaxilə etməyə imkan verən istehsal gücünə çevrilmişdir.
QİDA MATERİALLARININ REOMETRİYASININ ÜMUMİ MƏSƏLƏLƏRİ Plan: 1.Reologiyanın ölçü metodları. 2.Ölçmə metodların növləri. 3.Ölçmə metodların təsnifatı 4.Reometrlərin təsnifatı. Ölçü metodları Reoloji tədqiqatların obyektlərinin məcmusu yeyinti sənayesində bərk cisimlərdən tutmuş özlü mayelərə qədər materialların aqreqat hallarının geniş diapazonunu əhatə edir. Bu, eləcə də müxtəlif məqsədli reoloji tədqiqatlar həm iş prinsipinə, həm də konstruksiya xüsusiyyətlərinə görə son dərəcə müxtəlif olan cihazların tətbiqini tələb edir. Fiziki-kimyəvi mexanika metodlarının ərzaq məhsulları istehsalının müxtəlif sahələrində tətbiqi durmadan artır. Qida kütlələrində struktur-mexaniki xassələrin (SMX) müəyyən edilməsi üçün istehsalatda daimi texnoloji nəzarətin olması vacibdir. SMX-in qiymətində qəbul edilmiş normalardan kənaraçıxmaların olması nəinki hazır məhsulun keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, eləcə də ayrı-ayrı texnoloji proseslərin gedişi zamanı avadanlığın məhsuldarlığına təsir edə bilər.
30
Buna görə də reometriyanın əsas vəzifəsi bu və ya digər amillərin təsiri altında materialın xassələrinin dəyişməsinin müəyyən edilməsidir. Qida materiallarının struktur-mexaniki xassələrinin müəyyən edilməsi istehsalda daimi texnoloji nəzarətin olması ilə bağlıdır. Onların qəbul edilmiş normalardan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənməsi nəinki hazır məhsulların keyfiyyətinə, həm də ayrı-ayrı texnoloji proseslərin aparılması zamanı avadanlığın istehsal gücünün aşağı düşməsinə səbəb ola bilər. Buna görə də reometriyanın əsas vəzifəsi bu və ya digər amillərin təsiri altında materialların xassələrində baş verən dəyişilmələrin öyrənilməsidir. Struktur-mexaniki xassələrin çoxlu sayda ölçü metodlarının olması bir tərəfdən mayelərin və dispers sistemlərin böyük müxtəlifliyi, digər tərəfdən onlar üçün geniş praktiki şəraitin olması ilə izah olunur. Ölçmə növünə görə reoloji metodlar dörd qrupa bölünür (cədvəl 2.1): bu təsnifat müəyyən dərəcədə şərtidir, belə ki, bəzi cihazlar üçüncü sabit qaldığı halda digər iki kəmiyyəti dəyişdirməyə imkan verir. Birinci iki metod xüsusilə vizkozimetriyada geniş tətbiqini tapmışdır. Birinci metod – sabit yerdəyişmə sürəti metodu const
– elektromexaniki və ya hidravlik ötürücülərin tətbiqi yolu ilə reallaşır. Bu zaman mühitin müqavimət qüvvəsi müxtəlif dinamometrlər vasitəsilə ölçülür. İkinci metod – sabit ağırlıq qüvvəsi mtodu const
F və ya
const
– konstruktivliyi xeyli sadədir, belə ki, ölçülən cismin yerdəyişmə və ya fırlanma sürətini adi saniyəölçən vasitəsilə asanlıqla ölçmək, ya da diaqram lentinə yazmaq olar.
Təyin olunan ölçülər
Sabit ölçülər Cihaz
Dinamik (güc, an, gərginlik)
Həndəsi, kinematik
"Reotest" viskozimetri; Universal cihaz ВНИИМПа; Simonyanın yerdəyişmə ölçən cihazı Kinematik (zaman, sürət) Dinamik, həndəsi РВ – 8, Ostvald, Ubbelode, Heppler viskozimetrləri Həndəsi (uzunluq, sahə, həcm) Dinamik, kinematik (zaman) Panetrometrlər (konusvarı plastometr КП – 3 və s.) Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|