Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
48
ρ – ölçülmə anındakı temperaturda mayenin sıxlığı, kq/m 3 ; t – h sahəsində kürənin yerləşdirilmə müddəti, s. Strukturlu mayelərin reoloji tədqiqi zamanı kürəcikli viskozimetrlərdən istifadənin çətinliyi ondan ibarətdir ki, axın əyrisinin alınması üçün müxtəlif diametrli kürələrdən istifadə etməklə bir sıra ölçmələr aparmaq lazımdır. Tiksotrop mayelərin tədqiqi zamanı isə kürənin ölçü sahəsində bərabərsürətli olmayan hərəkəti nəticəsində böyük xətalar mümkündür. Belə çətinliklərdən biri də ondan ibarətdir ki, hərəkət edən kürəciyin məhsula təsiri zamanı sonuncunun reoloji xassələri dəyişir, bunun nəticəsində hər bir sonrakı müşahidələrin nəticəsi əvvəlkindən fərqlənir. DÖST-ün tələblərinə ciddi riayət etməklə 1 saniyə ərzindəki ardıcıl müşahidənin nəticələri arasındakı fərqlərə görə mühakimə yürüdürlər. Məsələn, quru süd məhsulu üçün bu nəticə 10-15 müşahidədən sonra əldə edilir. Kürəcikli viskozimetrlər göstərilən çatıçmazlıqlar üzündən qida sənayesində geniş tətbiq olunmur.
а)
b) α = 10 о Şək. 2.7. Kapilyar viskozimetrlərin sxemi 6 7 8 9 10 11 5 4 3 2 1 12 Şək.
2.8. Hepplerin kürəcikli viskozimetri 49
2.3.4 Konusşəkilli plastometrlər Penitrasiya (nüfuzetmə) yarımbərk və bərk məhsulların-struktur mexaniki xassələrinin onların müqavimətinin müəyyən edilməsi yolu ilə ölçülməsi üsuludur. Bu zaman məhsula müəyyən vaxt ərzində dəqiq ölçüyə, çəkiyə və materiala malik olan konus, kürə, iynə, silindr daxil edilir. Tədqiqatları aşağıdakı kimi aparmaq olar: a) daimi F nüfuzetmə qüvvəsi ilə (bu zaman nüfuzetmənin dərinliyi h müəyyən olunur); b) daimi batırılma dərinliyi h (F qüvvəsi ölçülür); c) daimi batırılma sürəti ilə (batırılma dərinliyindən asılı olaraq qüvvənin qiyməti qeyd edilir). Bunun əsasında konsistensiya ilə bağlı müxtəlif parametrlər hesablanır. Deformasiyanın gərginlik həddi
0
materialın struktur möhkəmliyinin qiymətləndirilməsi üçün vacib reoloji xassələrindən biri olub, konusşəkilli plastometrin köməyi ilə tapılır. Konusun batırılması metodu özlü-plastik cisimlərin struktur-mexaniki xassələrinin öyrənilməsi məqsədilə P.A.Rebinder və N.A.Semenenko tərəfindən irəli sürülmüşdür. Konusşəkilli plastometrlər ideyası ondan ibarətdir ki, şaquli qüvvələrin təsiri altında materiala konusun batırılma dərinliyinin ölçüsünə görə materialın deformasiyasının gərginlik həddini müəyyən etmək olar (şək. 2.9). Deformasiyasının gərginlik həddini müəyyən etmək üçün P.A.Rebinderin təklif etdiyi düstur aşağıdakı kimidir:
2 α 0 h F К
, (2.18)
burada: К α – konus üçün həndəsi sabitdir, α təpə bucağından asılıdır; F – şaquli təsir qüvvəsinin qiyməti; h – konusun batırılma dərinliyi, m. Konus sabiti P.A.Rebindər tərəfindən verilmiş daha bir düsturla hesablanır:
2 ctg
2 cos
2 α
К
(2.19)
F h 2α
Şəkil 2.9. Konus yeridilməsi sxemi 50
Qeyd etmək lazımdır ki, təpə bucağı müxtəlif olan 2α konusların tətbiqi zamanı (2.18) düsturundakı θ 0 -ın qiyməti К α əmsalından istifadə etməklə hesablanarkən heç də həmişə eyni nəticələr alınmır.
Bir sıra müəlliflər К α üçün digər düsturlar və onlar üçün düzəliş əmsalları təklif olunmuşdur. Onlar müəyyən dərəcədə konusun təpəsində 2α bucağının təsirini azaltmağa imkan verir.
Bu qrupdan
olan ilk
cihazlardan birisi
M.P.Bolaroviçin konusşəkilli KP-3 plastometri olmuşdur ki, onun sxematik təsviri şəkil 2.10-da verilmişdir. Tədqiq olunan kütlə qaldırıcı stolun üzərində 1 qabına yerləşdirilir, konusun təpəsi 2 kütlənin səthinə toxundurulmuş vəziyyətə gətirilir. Konusu çəki daşları 4 ilə yükləyir və 3 indikatorunun köməyi ilə konusun batma dərinliyi dayanma anına qədər müəyyən edilir. Plastometrlərin məlum olan konstruksiyalarında bir sıra ümumi çatışmazlıqlar mövcuddur. Onlara aiddir: materialın səthinə indentorun əl ilə ötürülməsi nəticəsində məhsulların struktur-mexaniki xassələrinin qeyri-dəqiq ölçülməsi, daşların köməyi ilə yüklənmə və konusun batma dərinliyinin ölçülməsində xətalar. Plastometrlərin konstruksiyası təkmilləşdikcə konusun mexaniki yolla yüklənməsi tətbiq edildi ki, bu da tədqiqat işlərinin aparılmasını asanlaşdırdı. Batma
dərinliyini induktiv vericilərin, tenzovericilərin və s. köməyi ilə müəyyən edilməsi təklif edilmişdir. Bu struktur-mexaniki xassələrin müəyyən edilməsində dəqiqliyi artırdı, ancaq bu zaman bütün konstruksiyalarda ölçmə diapazonu yenədə dar olaraq qalır. Bu isə yeyinti məhsullarına genişmiqyaslı nəzarəti həyata keçirmək üçün müasir tələblərə cavab vermir.
1 2 3 4 Şəkil 2.10. Konusvarı KP-3 plastometri
Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|