Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova

45 

 

 

ölçülməsidir ki, bu özlülükdən və hündürlüyün müxtəlifliyindən və ya hidrostatik təzyiqdən asılı 

olur. Ölçmələri aparmazdan əvvəl cihazları etalon mayeyə, yəni distillə suyuna, şəkər məhluluna 

və  ya  gənəgərçək  yağına  görə  nizamlayırlar.  Nizamlanma  tələb  etməyən  əksəriyyət  cihazlarda 

sabitləri işçi orqanların ölçülərinə görə Puazeyl düsturuna uyğun təyin edirlər: 

 

 

 

d

w

l

pd

/

8

4

/





,   

 

 

(2.14) 

 

burada: р – hidrostatik təzyiq, Pa; 

d – kapilyarın daxili diametri, m; 

l – kapilyarın uzunluğu, m; 

η – dinamik özlülük, Pa·s; 

w – mayenin sürəti, m/san. 

 

Nəzərə almaq  lazımdır ki,  hidrostatik ölçmələri  son dərəcə  yüksək dəqiqliklə  aparmaq 

lazımdır. Buna görə də, kapilyar viskozimetrləri etalon mayeyə görə dərəcələyirlər. 

Ostvald  viskozimetri  nisbi  cihaz  kimi  istifadə  edilir.  Hesablayıcı  formul  aşağıdakı 

kimidir: 

t

K





Т



,   

 

 

 

(2.15) 

burada: К

T

 – cihazın temperatur ölçülməsində suyun sabitidir, m

2

/s

2

; 

ρ – mayenin qatılığı, kq/m

3

; 

t – zaman müddəti, s. 

Ubbelode  viskozimetri  həm  nisbi  həmdə  mütləq  cihaz  kimi  istifadə  edilə  bilir. Birinci 

halda onun etalon  mayeyə görə dərəcələyirlər,  ikinci  halda  isə Puazeyl düsturuna uyğun olaraq 

sabitləri müəyyən edirlər. Onları kompleks şəkildə əvvəlcədən dərəcələmə və həndəsi ölçmələrin 

nəticələri nəzərə alınmadan müəyyən etmək olar. Özlülüyün ölçülməsi üçün aşağıdakı düsturdan 

istifadə olunur: 





B

B

B

/

t

p

pt



 

,   

 

 

(2.16) 

Burada  «в» indeksi cihazın suya görə dərəcələnməsi zamanı alınan qiymətlərə aiddir. 

Təzyiqi  dəyişməklə  dərəcələnmə  reoqramları  qurmaq  olar.  Onlar  işçi  qiymətlər  üçün 

sabitləri hesablamağa imkan verir. рt = f(р) qrafikləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, onlar Puazeyl 

qanununun  təsir  sahəsində  hər  temperatur  üçün  üfüqi  xətlər  verir.  Burulma  başlayan  zaman 

Puazeyl qanunu hadisəni əks etdirə bilmir, xətlər yuxarıya doğru əyilir. Əgər mayenin özlülüyü 

---

46 

 

 

normal  deyilsə  onda  xətlər  qismən  əyilə  bilər,  koordinat  başlanğıcından  çıxmaz,  absis  oxunu 

kəsər. 

Sonda  kapilyar  viskozimetrlərdə  lazımi  dəqiqliyi  əldə  etmək  üçün  vacib  olan  şərtləri 

qeyd edək: 

a) axının laminar rejimini təyin etmək; 

b)  son  effektlərin  təsirini  yox  etmək,  məsələn,  müxtəlif  uzunluqlu  iki  kapilyardan 

istifadə edərək; 

c)  divar  sürüşməsinin  olmaması,  məsələn,  axın  əyrilərinin  diametri  müxtəlif  olan 

kapilyarlar üçün qatılıq sabitləri ilə eyniliyi; 

d)  sərfin  çəki  üsulu  ilə  ölçülməsi  zamanı  yadda  saxlamaq  lazımdır  ki,  bir  çox  qida 

materialları  təzyiq  altında  sıxılma  xassələrinə  malikdir.  Bu  məsələ  materialların  hərtərəfli 

sıxılması zamanı xüsusi tədqiqatların aparılmasını tələb edir. 

Kapilyar  viskozimetriya  olduqca  məhdud  şəkildə  tətbiq  olunur  və  çox  nadir  hallarda 

sənaye sahələrində istifadə olunur. 

MÜHAZİRƏ  8 

 

  Kürəcikli viskozimetrlər. 

 

Plan: 

 

1.Kürəcikli viskozimetrlərin təyinatı. 

 

2. Kürəcikli viskozimetrlərin işləmə prisipi. 

 

3. Kürəcikli viskozimetrlərin çatıçmayan cəhətləri. 

 

 

4.Konusşəkilli  plastomertrlərin tətbiq olma sahələri. 

 

5.Konusşəkilli plastometrlərin quruluşu. 

 

6.Konusşəkilli plastometrlərin iş prinsipi. 

 

            7.Lövhələri səthə paralel yerləşən cihazlar. 

 

Kürəcikli  vizkozimetrlər  müxtəlif  cinsli  tədqiqat  metodlarına  aiddir  və  bircins  nyuton  mayeləri 

və  ya  zəif  strukturlu  qeyri-nyuton  mayeləri  ilə  işlədikdə  geniş  istifadə  olunur.  Burada  özlülük 

ölçmə hissəsinin müəyyən uzunluğundan kürəcik keçən zaman müəyyən edilir. Chazlar iki əsas 

sxem üzrə düzəldilir (şək.2.7). 

---

47 

 

 

a) şaquli silindrdə sərbəst düşən şar; 

b) maili silindrdə yuvarlanan top.  

(a)  sxeminin  çatışmayan  cəhəti  ondan  ibarətdir  ki,  şarın  düşməsi  zamanı  qeyri-nyuton 

mayelərində onun düzxətli hərəkətində sapmalar ola bilər, necə deyərlər, kürəciyin “uçması” baş 

verir. Bu isə ölçmənin nəticələrinin yanlış olmasına gətirib çıxaracaqdır. 

Buna  görə  də  diyirlənən  kürəciyi  olan  viskozimetrlərdən  daha  geniş  istifadə  olunur. 

Buna misal olaraq Heppler viskozimetrini göstərmək olar (şək.2.8) 

2  kürəciyi  maili  boruda  hərəkət  edərək  onun  divarı  ilə  ensiz  oraqşəkilli  yarıq  əmələ 

gətirir. 

Yarıqdan keçərkən nyuton mayesinin struktur quruluşu dağılır. Buna görə də iki ardıcıl 

ölçmələr zamanı nəticələrin dəqiq alınması baş verməyə bilər. 

Cihaz  nyuton  mayelərinin  özlülüyünün  3·10

–4

  -  60  Pа∙s  diapazonunda  ölçülməsi  üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. 

Nyuton  mayelərinin  ölçülməsi  zamanı  laboratoriya  modelləri  üçün  0.5%-dən  çox 

deyildir. Cihaz deformasiyanın gərginlik həddinə malik olan sistemlər üçün tətbiq olunmur. 

Özlülüyün hesablanması üçün Stoks qanunu əsasında alınmış düsturdan istifadə edirlər: 

                                         

                                      η = К(ρ

k

 – ρ)t, 

 

 

 

 

 

(2.17) 

burada: К – cihazın sabiti, m

2

/s

2

; 

ρ

k

 – kürənin materialının sıxlığı, kq/m

3

; 

 

---