artıran proqressiv şkala üzrə vergi ödəyirlər. Beləliklə, dövlət çalışır ki,
gəlirləri çox yüksək və çox aşağı olan vətəndaşlar arasında disproporsiya
qismən də olsa tarazlaşsın.
Yenidənqurma və təsərrüfatçılığın
yeni mexanizmlərinə keçid
SSRİ-də vergitutmanın dirçəlməsinə səbəb oldu. Artıq 80-ci illərin
sonlarında kooperativlərin mənfəətindən tutulan verginin dərəcəsinin
yüksəldilməsinə ciddi cəhdlər edildi.
5. Vergitutmanın nəzəriyyələri
Vergi nəzəriyyəsi – vergilərin təbiəti və mahiyyəti, onların
cəmiyyətin həyatındakı rolu və əhəmiyyəti barədə elmi biliklərin
sistemidir. Vergiqoymanın nəzəri cəhətdən əsaslandırılması çox da dərin
tarixi köklərə malik deyil. XVII əsrə qədər vergilər haqqında
bütün
təsəvvürlər təsadüfi və sistemsiz xarakter daşıyırdı. Bu isə həmin
təsəvvürləri vergitutma sahəsində ciddi nəzəri işlərə aid etməyə əsas
vermir. Əsas vergi nəzəriyyələri bitkin
bir təlim kimi XVII əsrdən
başlayaraq formalaşmışdır.
Ən ilk ümumi vergi nəzəriyyələrindən biri vergitutmanın qarşılıqlı,
əvəzli xarakterinə əsaslanan
mübadilə nəzəriyyəsidir
. Bu nəzəriyyənin
mahiyyəti ondan ibarətdir ki, vergilərin müqabilində vətəndaşlar
dövlətdən xarici müdaxilədən mühafizə, ictimai asayişin qorunması və s.
kimi xidmətlər alırlar. Ancaq bu nəzəriyyə yalnız
orta əsrlər şəraitində
tətbiq oluna bilərdi. O dövrlərdə toplanmış yığım və rüsumlarla hərbi
kömək alınırdı və bu da elə bir təsəvvür yaradırdı ki, sanki kral ilə onun
təbəəsi arasında həqiqətən bu barədə müqavilə bağlanıb. Belə bir
şəraitdə mübadilə nəzəriyyəsi mövcud münasibətlərin formal əksi idi.
XVI əsrin sonları XVII əsrin əvvəllərində mübadilə nəzəriyyəsinin
bir növü kimi
atomistik nəzəriyyə
yarandı. Onun nümayəndələri fransız
maarifçiləri Sebastyen Le Pretr de Voban (1633 – 1707)
və Şarl Lui
Monteskye (1689 – 1755) idilər. Bu nəzəriyyəyə görə vergilər
vətəndaşlarla dövlət arasında olan müqavilənin nəticəsidir ki,
bunun da
əsasında onlar müəyyən xidmətlərə görə dövlətə haqq ödəyirlər.
Vergilər vətəndaşların mühafizəsi və ölkənin müdafiəsi müqabilində
məcburi ödəniş kimi çıxış edirlər. Son nəticədə belə bir mübadilə
əlverişlidir, çünki ən bacarıqsız hökumət belə təbəələrin onların hər
Dostları ilə paylaş: 
