Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova
Yüklə 3,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 257 əlaqələri qeyri-rəsmi formada olub, qanunverici əsasları təmin edilməmişdir. Nəticədə müstəqil aktorlar kimi deyil, əsasən ekspert-agentlər kimi çıxış edən mərkəzlər üstünlük təşkil edir. Analitik mərkəzin siyasi statusu təkcə onun lazımi intellektual və kadr ehtiyatı, müstəqil və kütləvi təşkilati mövqeyi ilə de- yil, həm də siyasi elita ilə əlaqələrinə görə müəyyənləşdirilir. Hazırkı şəraitdə müstəqil mərkəzlərin dövlət və korporativ siyasətin formalaşdırılmasına təsir imkanları yüksək deyil. Analitik mərkəzlər “nüfuzlu” olmaq və “nəbzi tutmaq” üçün müəyyən dərəcədə öz müstəqilliklərini qurban verməli, ya da əsas “nüfuz kapitalı”nın olmaması ilə barışmalıdırlar. Mövcud rəqabət mühitinin olmaması, plüralizmin aşağı səviyyəsi və maliyyə mənbələrinin qıtlığı mərkəzlərin qarşılıqlı əməkdaşlığı və koordinasiyasına deyil, qütbləşməsinə, həmçinin siyasi tədqiqat və araşdırmalar “bazarının” bəzi təcrübəli mərkəzlər tərəfindən “inhisarlaşmasına” səbəb olmuşdur. İstənilən ölkədə analitik strukturların meydana gəlməsi, təkamülü və inkişafı müəyyən zaman müddəti tələb edir və həmin müddət nəzərə alınarsa, siyasətin intellektual təminatı ənənəsini formalaşdırmaq mümkün olar. Müstəqilliyin əldə edilməsindən sonra müxtəlif tipli siyasi araşdırma qurum- ları, akademik universitetlərin nəzdində mərkəzlər, dövlət strukturları yanında və kommersiya prinsipi ilə işləyən, ideoloji və vətəndaş mərkəzlərini də özündə ehtiva edən Araşdırma və Beyin Mərkəzləri sistemi inkişaf etməyə başlamışdır. İnkişafın yeni mərhələsindən başlayaraq, siyasi hakimiyyətin qeyd edilən sahəni prioritet hesab etməsi və bu sahəyə diqqəti, müəyyən səviyyədə rəqabət mühitinin yaradılması ölkədə müstəqil mərkəzlərin inkişafına güclü təsir edə bilər. Azərbaycanda ekspertiza və analitikanın, o cümlədən ölkədə islahatlar apa- rılması ilə bağlı genişmiqyaslı məqsəd və vəzifələri diqqətdə saxlayan analitik mərkəzlərin inkişafı və həm də perspektivləri mövcuddur. Belə şəraitdə milli məkanda özlərini analitik mərkəzlərlə identikləşdirən subyektlərin fəaliyyəti və davranış strategiyası “beyin mərkəzi” adlanan institutun statusuna adekvat deyil. Burada fəaliyyətlərinə yenidən baxan, yeniləşmə imperativinə əməl edən, dövlətçilik üçün əhəmiyyətli tədqiqatlar ortaya qoymaq əzmində olan ABM-lərin bu istəyinin qarşılıq tapmaması, yaxud bu məramın naməlum qalması da öz təsirini göstərir. Bu da həm dövlətin bu sahəyə daha həssas maddi, mənəvi, hüquqi, siyasi dəstəyini verməsini, həm də ABM-lərin fəallığının artırılmasını tələb edir. Analitik mərkəzlərin xarici maliyyədən asılı vəziyyətə düşməsi və yad təsirlərə məruz qalan “agentlərə” çevrilməsi təhlükəsi olmamış deyil. İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin (İSİM) “QHT Davamlılıq İndeksi - Azərbaycan” adlı hesa- batında bu qurumların strateji planlaşdırma və idarəçilik prizmasından təhlil və AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 258 tədqiqatlar aparmaması vurğulanmışdır (s.3): “Rəsmi məlumatlara görə, 2011-ci il üçün Azərbaycanda QHT sektorunun qrant büdcəsi 29 milyon manat olub. Bu məbləğin cəmi 2,5 faizi dövlətin ayırmasıdır. Yerdə qalan məbləğ isə xarici do- nor təşkilatların ayırmalarıdır”. Sorğunun nəticələri də göstərdi ki, Azərbaycanda “beyin mərkəzləri”nin maliyyələşdirilməsində ən passiv təbəqə orta sinif, biznes sahəsidir. Təəccüb doğuran məqamlardan biri də odur ki, dünyada “beyin mərkəzləri”nin əsas maliyyə mənbəyi hesab olunan xeyriyyəçilik institutu Azərbaycanda, demək olar ki, yoxdur. Azərbaycanda xeyriyyəçilik ənənələri hələ XIX əsrin ikinci yarı- sında yaranmışdır, lakin bugünkü Azərbaycanda siyasi araşdırmalara xeyriyyəçilik edən biznes təşkilatlarının adlarını çəkmək olduqca çətindir. Bu sahədə Azərbaycanda yalnız Heydər Əliyev Fondunun adını çəkmək olar. Azərbaycanda dövlətin müxtəlif strukturları ilə əməkdaşlıq edən və layihələri sifarişlə həyata keçirən “beyin mərkəzləri” aktivdir. Vətəndaş cəmiyyəti ilə sıx əməkdaşlıq edən dövlət strukturları sırasında xüsusilə İqtisadi inkişaf Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Gənclər və İdman Nazirliyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi fəal mövqe tutur. Bəzi ölkələrin ABM-lərinin inkişaf tarixi göstərir ki, müxtəlif üsullarla qeyri- formal münasibətlərin yaradılması müəyyən müddətdə ictimai siyasət institutla- rına əhəmiyyətli təsir edir, lakin davamlı islahatlar və qanunverici əsaslar təmin edilmədikdə yenidən yad təsirə məruz qalaraq manipulyasiya alətinə, ölkə imicini mənfi yöndə tanıtmağa işləyən siyasi agentlərə çevrilməklə nəticələnir. Tədqiqatlar göstərir ki, qeyd edilən amillər təmin edildikdə maliyyə mənbələrini və tədqiqat istiqamətlərini şaxələndirməklə, mərkəzlər tərəfindən fəal marketinq və informasiya siyasəti yürütməklə, beynəlalq auditoriyaya özünü tanıtmaqla nü- fuzlu və müstəqil siyasi aktor statusunu saxlamaq mümkündür. Bu nəticəni anali- tik mərkəzlərlə bağlı təcrübələr sübut edir. Azərbaycanda son 10 ildə ABM-lərin fəaliyyətlərinin təhlilinin yekunları barədə onu demək olar ki, ötən illərdə ən müxtəlif fəaliyyətlə məşğul olan bu qurumların işində hal-hazırda kristallaşma prosesi gedir. Təklifin tələbi dəfələrlə ötüb keçdiyi vaxtlar arxada qalmaqdadaır. Bundan əlavə, vətəndaş cəmiyyəti və ictimai siyasət institutlarının özü- nü identikləşdirmə prosesi gedir. Hər bir təsisat seçim qarşısında qalmasa da, zamanın çağırışlarını və ABM-lərin müasir dünyada artan nüfuzunu, eləcə də perspektivlərini görərək, fəaliyyətinin qeyri-hökumət təşkilatının, yoxsa araşdır- ma mərkəzinin meyarlarına daha çox cavab verməsini müəyyənləşdirir. Yaxın gələcək üçün əsas tədqiqat profilini dəqiqləşdirir. Hər iki institutun mahiyyətcə ictmai siyasət institutu olması isə bu seçimə təkanverici amil kimi təsir edir. Yüklə 3,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|