Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
247
27.  “Ekotes” Ekoloji Tədqiqatlar və Maarifcilik İctimai Birliyi
28.  “Ekotur” İctimai Birliyi
29.  Energetika və Ekologiya Maarifcilik İctimai Birliyi
30.  “Gulum” Uşaq Ekoloji Təşkilatı
31.  İnsan Ekologiyasi İctimai Birliyi
32.  Quşların Ekologiyası və Mudafiəsi İctimai Birliyi
33.  Regional İnsan Huquqları və Ekologiya Mudafiə Mərkəzi
34.  “Ruzgar” Ekoloji İctimai Birliyi
35.  “Sağlam həyata doğru” Ekoloji İctimai Birliyi
36.  “Səma və Eko” İctimai Birliyi
37.  Sosial-İqtisadi və Ekoloji Tədqiqatlar İctimai Birliyi
38.  Sumqayıtın Ekoloji Reabilitasiyası Mərkəzi
39.  “Şəfəq” Ekoturizm İctimai Birliyi
40.  Şəki Ekologiya və Təhsil Mərkəzi Gənclərin İctimai Birliyi
41.  “Təmiz dunya” İctimai Birliyi
42.  “Uzunomurlulər diyarı” Ekologiya və İnfrastrukturun
43.  Bərpası İctimai Birliyi
44.  Müstəqil Ekoloji Proqnozlaşdırma Mərkəzi
45.  Sosial Ekoloji Treninq Mərkəzi
46.  Lerik “Dağlar Qoynunda” Ekoloji Cəmiyyət
47.  “Dirçəliş” Kəndin Sosial-Ekoloji İqtisadi İnkişafına Yardım İctimai QHT
48.  Dəmir Ağac Ekoloji və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım İB
49.  Bakı Beynəlxalq Ekoloji Tədqiqatlar Mərkəzi İB  

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
248
4.14.Sorğu-tədqiqatın yekunları
Azərbaycanda  QHT  məkanında  fəaliyyət  göstərən  “beyin  mərkəzləri”nin  
təhlili  bir  neçə  nəticəyə  gətirib  çıxarmışdır.  İlk  növbədə Azərbaycanda  “beyin 
mərkəzləri”nin yaranması dinamikası haqqında.
Qrafikdən göründüyü kimi, Azərbaycanda “beyin mərkəzləri”nin yaranma-
sı ildən ilə artmaqdadır. Əsasən bu artım 2000-ci ildən sonra başlamışdır. La-
kin fərqli sahələrdə müxtəlif dinamika görünür. Belə ki, ictimai-siyasi sahədə 
2000-ci ildən sonra “beyin mərkəzləri”nin yaranmasında müəyyən gerilik hiss 
olunur.  Digər  tərəfdən,  hərbi-təhlükəsizlik  sahəsində  regional  və  beynəlxalq 
münasibətlər üzrə BM-lərin yaranmasında isə əksinə yüksəliş müşahidə edilir. 
Bu, təbii olaraq, Azərbaycanın münaqişə şəraitində yaşamasından, hərbi poten-
sialının artması və regionda nüfuzunun güclənməsindən irəli gəlir. Lakin onu 
qeyd etmək istərdik ki, bir çox “beyin mərkəzləri”nin qeydiyyatdan keçmə ilə 
bağlı problemləri var. Apardığımız sorğuda iştirak edən BM-lərin 25 faizi qey-
diyyatdan keçməmişdir. Lakin sorğu onu da göstərdi ki qeydiyyatdan keçməmiş 
bir  sıra  “beyin  mərkəzləri”nin  fəaliyyəti  qeydiyyatdan  keçmiş  bəzi  “beyin 
mərkəzləri”nin fəaliyyətindən daha genişdir. Statistika onu əks etdirir ki, dövlət 
tərəfindən  vətəndaş  cəmiyyəti  institutlarının  inkişaf  etdirilməsi  üçün  həyata 
keçirilən  siyasət  öz  bəhrəsini  verməkdədir.  Eyni  zamanda,  QHT-lərə  Dövlət 
Dəstəyi Şurasından tədqiqat xarakterli qrantların verilməsi nisbətən azdır.
4
 
Digər tərəfdən, sorğunun nəticələri göstərdi ki, “beyin mərkəzləri” əsasən be-
4 Azərbaycan Respublikasında QHT-lərin vəziyyəti haqqında Milli Hesabat. Bakı, 2010.

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
249
yin məhsulunun istehsalı üçün minimum maddi-texniki imkanlarla təmin olun-
muşlar (burada qərargahın mövcudluğu, kompüterlərlə və sürətli internetlə təmin 
olunması nəzərdə tutulur). Bütün “beyin mərkəzləri”, demək olar ki, ən azı 2-3 
kompüter  və  sürətli  internetlə  təchiz  olunmuşdur.  Yalnız  2  mərkəz  qərargahla 
təmin olunmamışdır. Sorğunun nəticələrinə görə, ABM-lər orta hesabla 1.79 otaq-
lı qərargaha malikdirlər. 
Qərargahla təmin olunma 
kateqoriyalar arasında belə 
bölünür:
  
Kateqoriyalar arasında 
kadrların, insan resurslarının 
bölünməsi belədir:
 
Statistikanın 
müqayisəli 
təhlili  onu  göstərir  ki,  dai-
mi  insan  resursları  “beyin 
mərkəzləri”nin  kateqoriyaları 
arasında, demək olar ki, bərabər 
bölünmüşdür.    Lakin  sosial-
iqtisadi  sahənin  BM-ləri  18-20 
faiz  üstünlüklə  digər  kateqo-
riyaları  qabaqlayır.  Bu,  biznes 
sahəsində  insan  resursları  ba-
zarında aktivliyin daha yüksək olması ilə əsaslandırıla bilər. Bu tezisi müddətli 
müqavilə əsasında işləyən insan resurslarının  sahələr üzrə bölünməsi statistikası 
da əks etdirir: 
Statistikanın  təhlili  göstərir  ki,  müqavilə  ilə  çalışan  insan  resursları  sosial-
iqtisadi sahə ilə yanaşı, ictimai-siyasi və ekoloji kateqoriyalarda da üstünlük təşkil 

---

AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ
[yaranması, inkişafı və perspektivləri]
250
edir.  Bunu  təşkilatların  daha  çox  xarici  donorlar  tərəfindən  maliyyələşdirilməsi 
ilə  də  əlaqələndirmək  olar.  Belə  ki,  beynəlxalq  təşkilatların  və  xarici  ölkələrin 
qrantları müddətli olduğu üçün əsasən müddətli müqavilə əsasında işləyən kadr-
ları özünə cəlb edir.
4.15.Araşdırma və Beyin Mərkəzlərində layihələrin həyata 
keçirilməsinin intensivliyi və fəallığı, son 5 il ərzində həyata 
keçirilmiş layihələrin müqayisəsi
 
Diaqramlardan 
göründü-
yü  kimi,  son  5  il  ərzində  kate-
qoriyalar  arasında  layihələrin 
həyata  keçirilməsi  nisbətən 
tarazlaşdırılmışdır.  Bunu  ilk 
növbədə 
QHT-lərə 
Dövlət 
Dəstəyi  Şurasının  yaradılması 
ilə  əlaqələndirmək  olar.  Digər 
tərəfdən  isə  Azərbaycanın  son 
5  ildə  regionda  nüfuzunun  art-
ması  və  hərbi  potensialının 
gücləndirilməsi  regional  və 
təhlükəsizlik məsələlərinin təhlili 
zərurətini yaratmışdır. 
  Dövlət  ilə  BM-lər  ara-
sında 
əməkdaşlığın 
di-
namikası  onu  göstərir  ki, 
“beyin  mərkəzləri”nin  kate-
qoriyaları  arasında  böyük  dis-
balans  mövcuddur.  Bu  sahədə 
böyük üstünlüklə iki kateqoriya 
irəlidədir.  Bunlar  ictimai-siyasi 
sahədə  fəaliyyət  göstərən  BM-
lər  və  sosial-iqtisadi  sahədə 
fəaliyyət  göstərən  BM-lərdir. 
Bu disbalans layihələrin həyata 
keçirilməsinin dinamikası ilə də 
uyğunlaşmır. Belə ki layihələrin 

---