Fərhad məMMƏdov tahiRƏ allahyarova
Yüklə 3,08 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 251 həyata keçirilməsi diaqra- mından göründüyü kimi, son 5 ildə regional məsələlər və hərbi-təhlükəsizlik kateqori- yasına aid olan BM-lərin ak- tivliyi müşahidə edilir, lakin bu aktivlik dövlətə verilən təklif və tövsiyələrdə əks olunmur. Qeyd edilən mənzərə bu sahədə dövlət – “beyin mərkəzləri” münasibətlərinin, onlar arasında əməkdaşlığın fəallaşmasını tələb edir, Belə ki, ABM-lərin irəli sürdüyü təşəbbüslər qarşılıqsız qalır. Cari layihələr üzrə də sosial-iqtisadi sahədə fəaliyyət göstərən ABM-lərin üstünlüyü hiss olunur. Bununla bərabər, regional məsələlər sahəsində fəaliyyət göstərən ABM-lər də fəallıqlarını artırmışlar. Hərbi-təhlükəsizlik sahəsində fəaliyyət göstərən ABM-lərin kəmiyyət baxımından azlığı özünü göstərir. Lakin digər kateqoriyalarda vəziyyət əksinədir. İlk növbədə ictimai-siyasi istiqamətli ABM-lərin fəallığının səngiməsi hiss olunur. Əslində bunun vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının elmi-intellektual araşdırmalara üz tutmasının nəticəsi olduğunu ehtimal etmək olar. Azərbaycanda “beyin mərkəzləri”nin maliyyələş-dirilməsində xarici donor- lardan asılılıq hələ də olduqca böyükdür. Adı çəkilən maliyyə mənbələrinin 48 faizini xarici donorlar, bununla müqayisədə dövlət tərəfindən maliyyələşdirmə 27 faiz təşkil edir. 14 faiz şəxsi maliyyə imkanlarının, 11 faiz isə Azərbaycan biz- nes təşkilatlarının payına düşür. Orta sinfin ABM-lərin maliyyə donoru qismində zəif iştirak etməsi yerli məkanda ən böyük problemlərdən biridir. Belə ki, yuxa- rıda qeyd edildiyi kimi, inkişaf etmiş ölkələrdə məhz biznes təşkilatları “beyin mərkəzləri”ni yaradır və maliyyələşdirir. Dövlət tərəfindən maliyyələşmənin sor- ğu keçirilən ABM-lər məkanında 27 faiz təşkil etməsi o qədər də aşağı göstərici deyil. Eyni zamanda, ABM-lərin davamlı inkişafına nail olmaq üçün orta sinfin AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 252 bu sahədə iştirakının qanun- verici əsasları və stimulları mümkün qədər tez müəyyən edilməli, dövlət dəstəyi bu sahədə daha aşkar hiss edilməlidir. Aşağıda göstərilən di- aqramdan görünür ki, xarici donorlardan asılılıq kateqo- riyalar arasında, demək olar ki, bərabər bölünmüşdür. Bu dinamika yalnız ekoloji sahədə bir qədər yüksək, hərbi-təhlükəsizlik sahəsində isə bir qədər aşağıdır. Azərbaycanda ümumi olaraq bir il ərzində “beyin mərkəzləri”nin büdcəsi 565 800 manat təşkil edir. Bu göstərici üzrə sosial-iqtisadi sahədə fəaliyyət göstərən BM-lər ümimi vəsaitlərin 52 faizini təşkil edir. Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti bazasında yaradılan ABM-lərin təhlilinin yekunları bu sahənin inki- şafına bir çox amillərin maneə yaratdığını göstərir. Ən başlıca problemlərdən biri ABM-lərin maliyyələşdirilməsi ilə bağlıdır. Maliyyələşmənin davamlı olan AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 253 dövlət və ya qeyri-dövlət mənbələri yoxdur. Nəticədə BM funksiyalarına trans- formasiya olunmaq istəyən ayrı-ayrı təşkilatlar davam- lı maliyyə mənbələrinin yoxluğu səbəbindən QHT funksiyalarını yerinə yetirmək məcburiyyətində qalırlar. Bu da son məhsulun keyfiyyətində və həcmində əksini tapır. Məhdud maliyyə imkanları, müvafiq olaraq, zəif kadr potensialının mövcudlu- ğunu şərtləndirir. ABM-lərdə daimi əsaslarda orta hesabla 2-3 əməkdaş işləyir. İs- tisna olaraq yalnız sosial-iqtisadi sahəni qeyd etmək olar ki, burada bu göstəricilər 2-2.5 dəfə artıqdır. Xarici donorların qrantları qısamüddətli olur (1-2 il). Bu vəziyyət, yəni stabil kadr resursunun olmaması hər dəfə yeni layihə üçün yeni kadrların axtarılmasına, vaxt itkisinə və sonda işin keyfiyyətinə təsir edir. AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 254 AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 255 V FƏSİL NƏTİCƏLƏR AZƏRBAYCANDA ARAŞDIRMA VƏ BEYİN MƏRKƏZLƏRİ [yaranması, inkişafı və perspektivləri] 256 5.1. Yekunlar Azərbaycanda “beyin mərkəzləri” ictimai-siyasi sistemin yeni subyektidir. ABŞ-ın və Avropanın “beyin mərkəzləri”nin 100 ildən çox olan tarixi fonunda yer- li “beyin mərkəzləri”nin 15-20 illik tarixi müddətində onların fəaliyyəti, dövlətin bu sahəyə xüsusi qayğısı və dəstəyinin formalaşması, dünya “beyin mərkəzləri” məkanına inteqrasiya etməsi təqdirəlayiq haldır. Azərbaycanda “beyin mərkəzləri”nin yaranması dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsindən sonra başlamış, lakin əsas canlanma 2000-ci ildən, xüsusilə də 2003-cü ildən sonraya təsadüf edir. Azərbaycanda 2003-cü ildən etibarən 40-a ya- xın yeni “beyin mərkəzi” yaranmışdır. Bu fəallığın səbəbləri sırasında: 1. Ümummilli lider Heydər Əliyevin neft strategiyasının reallaşmasının nəticəsi kimi Azərbaycanın iqtisadi inkişafın lideri səviyyəsinə çıxması; 2. Dövlət başçısı İlham Əliyevin “təbii resursların,“qara” qızılın insan kapitalına çevrilməsi”ni bəyan etməsi; 3. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə SAM-ın, həmçinin QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılması və vətəndaş cəmiyyətinin subyektlərinin inkişafına dövlətin birbaşa maliyyə dəstəyinin formalaşması həlledici yer tutur. Eyni zamanda, on ildə “beyin mərkəzləri”nin kəmiyyət baxımından inkişafının sürəti onların fəaliyyətinin keyfiyyətində hələ ki, əks olunmamışdır. Ölkədəki “be- yin mərkəzləri”nin qarşısında bir sıra kompleks problemlər durur. Azərbaycanda BM institutunun Qərbdəki həmkarları ilə müqayisəsinə gəldikdə isə qeyd etmək lazımdır ki, onların təşkilatlanma proseslərini keçdikləri tarixi- siyasi, ictimai, mədəni, hüquqi, texnoloji mühitin özünəməxsusluğu (nisbətən daha az rəqabətsizliyi) və yeni fenomen olması, kadr, maddi, sosial təcrübə və resursların çatışmazlığı və s. amillərlə şərtlənmişdir. Həmin amillərə misal kimi aşağıdakıları göstərmək olar: Əksər ABM-lər bilavasitə özlərinə məxsus olmayan funksiyaları daşımaq və başlıca missiyasını icra etmək iqtidarında deyil. Funksiyalar dedikdə: alter- nativ və kreativ ideya və təkliflər irəli sürmək, innovasiyalı cəmiyyətdə sosial təşəbbüskarlığın episentri olmaq, mütərəqqi transformasiyaların, yeniliklərin stra- tegiya və taktikalarını araşdırmaq və ifadə etmək, ictimai maraqları cəlb edən, səsləndirən və cəmləyən strukturlar olmaq və s. nəzərdə tutulur. Hələlik bu gün üçün siyasi elita və ABM-lər arasındakı münasibətlərin infrast- rukturu formalaşmamışdır. Buna görə də mərkəzlərin siyasi subyektlərlə (iri sahib- karlar, yüksək vəzifəli şəxslər, siyasi təşkilatlar və s.) əməkdaşlıq münasibətləri, Yüklə 3,08 Kb. Dostları ilə paylaş:
|