FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
29
Lizinq əməliyyatlarını həyata keçirən ikinci dərəcəli firmalara öz məhsullarını kirayəyə verən sənaye və tikinti firmaları daxildir. Lizinq əsasında fəaliyyət göstərən müxtəlif vasitəçi və ticarət firmaları üçüncü dərəcəli lizinq kateqoriyası hesab edilirlər. Lizinq əməliyyatlarının əsas amillərindən biri lizinqin müddətidir. Lizinq müqaviləsinin qüvvədə olduğu müddət lizinq dövrü adlanır. Lizinq uzunmuddətli kirayə forması olsa da onun müddəti lizinq sövdələşməsi obyektinin dəyəri və xidmət müddətindən asılıdır. Bu amil lizinqin müddət çərçivəsini müəyyənləşdirir. Lizinq müddəti müəyyənləşdirilərkən lizinq verən və lizinq alan aşağıdakıları nəzərə almalıdırlar: - avadanlığın xidmət müddəti. Bu müddət avadanlıqların texniki-iqtisadi göstəri- cilərinə əsasən müəyyən edilir. Lizinq kontraktının müddəti avadanlığın mümkün istis- mar müddətindən artıq ola bilməz. Müqavilənin müddəti qanunvericiliklə də müəyyən oluna bilər. Məsələn, Avstriyada müqavilənin müddəti amortizasiya müddəti ilə uy- ğunlaşdırılır. Onun aşağı müddəti amortizasiya müddətinin 40 %, yuxarı müddəti isə 90 % səviyyəsində müəyyən o lunmuşdur. Avadanlığın amortizasiya müddəti hakimiyyət orqanları tərəfindən müəyyən olunur. Maliyyə lizinqində lizinqin müqavilə müddəti amiortizasiya müddətinə uyğun olur. Daha məhsuldar və ya ucuz sövdələşmə analo- qunun meydana çıxma tsikli sövdələşmədə nəzərə alınmalıdır. Bu amilin buraxılan məhsulunu qısa müddətdə yerləşdirən sahələr üçün daha vacibdir. - inflyasiya proseslərinin dinamikası. Artan inflyasiya prosesində qeyd olunan kira- yə haqlarının uzunmüddətli sövdələşmə müqaviləsinin bağlanılması lizinq verənlər üçün sərfəli deyildir. Əksinə, qiymətlərin aşağı düşmə meylliliyində lizinq verən sövdələş- mənin daha uzunmüddətli olmasına maraqlı olur. Lizinq əməliyyatlarının layihəsində nisbətən çətin məqam lizinq verənə çatan lizinq (kirayə) ödənişlərinin məbləğinin müəyyən edilməsidir. Qısa və ortamüddətli kirayədə kirayə haqları kirayəyə verilən malların bazar konsruksiyası ilə müəyən olunur. Uzun- müddətli kirayə zamanı kirayə ödənişləri haqq hesabı metodiki əsaslandırılmış haqq hesab əsasında müəyyən olunur. Bu sövdələşmə obyektinin qiymətinin yüksək olması və lizinq kontraktının uzunmüddətli olması ilə əlaqədardır. 30
Lizinq ilə kreditləşmə arasında müəyyən oxşarlığın olmasına baxmayaraq lizinq şərtlərinin işlənib hazırlanması və onun sənədləşdirilməsi işi nisbətən mürəkkəb iş hesabedilir və xüsusi hazırlıq və təcrübə tələb edir. İstənilən lizinq ödənişinin məcmu məbləğini müəyyən edən əsas elementlər bunlardır [22]: - lizinq obyektinin dəyəri; - normativ istismar müddəti; - amortizasiya norması; - vergi güzəştləri; - sövdələşmənin həyata keçirilməsi üçün liziq verən tərəfindən cəlb olunan resurslar (ssuda) üzrə ödəniş (faiz); - göstərilən xidmətə görə lizinq verənin əldə etdiyi gəlirlər daxil olmaqla lizinq marjası (1-3 %); - fəaliyyət növü; - lizinq şərti (lizinq müddəti başa çatdıqda obyektin alışı və ya qaytarılması); - risk mükafatı. Onun həcmi lizinq verənin daşıdığı müxtəlif risklərin səviyyəsindən asılıdır; - lizinq xidmətlərinin tələb və təklifi. Resurslara görə ödənişlər, lizinq marjası və risk mükafatı lizinq faizini təşkil edirlər. Resursların qiymətini Q, lizinq marjasını M və risk məbləğini R ilə işarə etsək, onda lizinq faizinin mahiyyəti aşağıdakı formulda öz ifadəsini tapacaq: LF= Q+M+R Maliyyə lizinqi üzrə kirayə ödənişlərinin məbləğini hesablamaq üçün annuitet (konkret borc üzrə illik ödənişlər) düsturundan istifadə olunur. Bu düstur kirayə ödənişlərinin səviyyəsinə təsir edən lizinq sövdələşməsinin əlaqəli təsirini, kontraktın məbləği və müddətini, lizinq faizinin səviyyəsini, ödənişlərin dövriliyini özündə əks etdirir. Bu düstur aşağıdakı kimidir: Ö = )
1 ( . : 1 1 : t l N T T l A
31
Burada, Ö – kirayə ödənişi məbləği, A – amortizasiya məbləği (kirayə götürülən əmlakın dəyəri), T – kontraktın müddəti, l – lizinq faizi, t – kirayə ödənişlərinin dövriliyi. Göstərilən düstur xətti qrafiki xarakterizə edir. Bu zaman sövdələşmənin qüvvədə olduğu bütün müddət ərzində kirayə ödənişi məbləği dəyişilməz qalır. Məsələn, kirayəyə götürülmüş avadanlığın dəyəri 1500 vahid, müqavilə müddəti 5 il, faiz dərəcəsi 9 %, ödənişlər üç aydan bir aparıldıqda ödənişlər bərabər olacaqdır: 3 . 956 06375
. 0 : 1500 : 1 1 4 : 09 . 0 1500 ) 4 : 09 . 0 1 ( 4 . 5 vahid. Lizinq sövdələşməsi bağlanılarkən bir qayda olaraq kirayəyə götürülmüş avadan- lığın dəyərinin tam amortizasiyası nəzərə alınmır. Bu qayda ölkədə qüvvədə olan qanunvericilikdən asılıdır. Bununla belə köhnəlmənin ümumi məbləği avadanlığın ilkin və ləğvolunma dəyərləri arasındakı fərqlən yüksək olmamalıdır. Lizinq ödənişləri haqq-hesabını başqa üsul ilə də hesablamaq mümkündür. Bu zaman amortizasiya hesablanmasının müxtəlif metodları, lizinq verənin kirayə götürənə göstərəcəyi digər xidmətlər də nəzərə alınır. Avadanlığın amortizasiyası balans və normalar üzrə sürətli amortizasiya qaydasında hesablana bilər. Lizinq ödənişlərinin ümumi məbləği (lö) aşağıdakı qaydada hesablanır: lö = A + Ök + Ökom + Öx Burada, A – hesablanmış amortizasiya məbləği Ök – cəlb olunmuş kredit resurslarına görə ödəniş Ökom – komission ödənişlərin məbləği; Öx – əlavə xidmətə görə ödəniş. Bu zaman həmin düsturun ayrı-ayrı komponentləri aşağıdakı qaydada hesab-lanır:
Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|