FəSİl kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
Yüklə 0,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- FƏSİL 1. Kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının nəzəri-metodoloji əsasları
5
iqtisadçıların əsərləri, dövlət qanunvericiliyi aktları təşkil edir.
kının, Azərbaycan Lizinq Şirkətləri Assosiasiyasının statistik və analıtık məlumat- ları təşkil edir. Dissertasiya işində həm yerli, həm də xarici ədəbiyyatlardan istifadə olunmuşdur. Mövcud terminlərin izahı bu sahədə mövcud qanunvericilik bazasına əsaslanıb. Tədqiqat zamanı Azərbaycanın kommersiya banklarının elektron resurs- larından istifadə olunmuşdur. Eyni zamanda məlumatların işlənməsi zamanı infor- masiya bazasının mümkün qədər yeni olması məqsədilə dövri mətbuata da mü- raciət olunmuşdur. Tədqiqatın elmi yeniliyi kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının konkret istiqamətlərinin məzmun və xüsusiyyətlərinin nəzəri hissəsinin açıqlan- masından, nəzəri hissənin praktikada gerçəkləşməsinin xüsusiyyətlərinin göstəril- məsindən, Azərbaycanda kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının konkret istiqamətlərinin formalaşmasının müasir durumunun üzə çıxarılmasından, onların mümkün inkişaf perspektivlərinin müəyyən edilməsindən ibarətdir. Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, Azərbaycanda kommersiya banklarının vasitəçilik əməliyyatlarının konkret istiqamətlərinin təşəkkül tapması, sonrakı inkişafı, müasir durumu və inkişaf perspektivləri təhlil olunur, öyrənilir və işıqlandırılır. Tədqiqatın həcmi və quruluşu. Dissertasiya 90 səhifədən ibarətdir və aşağıdakı struktura malikdir: giriş, üç fəsil, 6 paraqraf, nəticə və ədəbiyyat siyahısı.
6
nəzəri-metodoloji əsasları 1.1. Müasir şəraitdə kommersiya banklarının mahiyyəti və fəaliyyəti Bildiyimiz kimi, bazar iqtisadiyyatına xas olan bazar sisteminin ilkin həlqəsi müstəqil bank müəssisələrinin şəbəkəsindən ibarətdir. Onların əsasını universal kommer- siya bankları təşkil edir. Müasir bank sistemi hər bir inkişaf etmiş dövlətin maddi təsərrüfatının mühüm sahəsidir. İqtisadi həyatın mərkəzində olmaqla, istehsalçıların maraqlarına xidmət göstərməklə banklar sənaye ilə ticarət, kənd təsərrüfatı ilə nəqliyyat və tikinti arasında, iqtisadiyyatla əhali arasındakı əlaqələrə xidmət edirlər. Banklar hər hansı bir iqtisadi regionun və yaxud ölkənin atributu deyil. Onların fəaliyyət sahəsinin coğrafi, milli sərhədləri olmur, bank fəaliyyəti qlobal miqyaslar almışdır. Müasir cəmiyyətdə banklar ən müxtəlif əməliyyatlar yerinə yetirir. Onlar təkcə pul dövriyyəsini və kredit münasibətlərini təşkil etmir. Onların vasitəsilə iqtisadiyyatın maliyyələş- dirilməsi, sığorta əməliyyatları, qiymətli kağızların alqı-satqısı, bəzi hallarda vasitəçilik əməliyyatları və əmlakın idarəedilməsi baş verir. Banklar məsləhətlər verir, iqtisadi inkişaf proqramların müzakirəsində iştirak edir, statistikanı aparır. Ümumiyyətlə isə, bazar iqtisadiyyatında kommersiya bankların fəaliyyətini maliyyə vasitəçiliyi kimi səciy- yələndirmək olar. Maliyyə vasitəçiliyinin mahiyyəti sərbəst pul vəsaitlərin kreditorlardan borcalanlara istiqamətləndirilməsində vasitəçilikdən ibarətdir. Banklarla yanaşı bazarlar- da pul vəsaitlərinin yerdəyişməsini digər maliyyə-kredit qurumları da həyata keçirir, məsələn, investisiya fondları, sığorta şirkətləri, broker və diler firmaları və s. Lakin borc kapitallar bazarının subyektləri kimi bankları digər maliyyə vasitəçilərindən fərqləndirən iki cəhət mövcuddur. Birincisi, banklar üçün borc öhdəliklərilə ikili mübadilə səciy- yəvidir. Onlar öz borc öhdəliklərini (depozitlər, əmanət şəhadət-namələri, əmanət serti- fikatları və s.) yerləşdirib pul vəsaitləri cəlb edir və onları digərləri tərəfindən buraxılan borc öhdəliklərinə və qiymətli kağızlara yönəldir. Maliyyə broker və dilerləri öz fəaliy- yətini həyata keçirdikdə öz öhdəliklərini buraxmır. İkincisi, bankları hüquqi və fiziki şəxslər qarşısında borc məbləği qəti müəyyən edilmiş şərtsiz öhdəliklərin qəbul edilməsi 7
fərqləndirir. Məsələn, müştə-rilərin vəsaitlərini hesablara və qoyuluşlara yerləşdirdikdə, depozit sertifikatlarını buraxdıqda və s. Bu cəhət bankları müxtəlif investisiya fondla- rından fərqləndirir. Axırıncılar öz səhmlərini buraxmaqla vəsaitlər səfərbər edir. Borc məbləği qəti müəyyən edilmiş öhdəliklər banklar üçün çox risklidir, çünki bazar vəziy- yətindən asılı olmayaraq tam məbləğdə ödənilməlidirlər. İnvestisiya şirkəti isə aktiv və passivlərinin dəyərinin dəyişməsilə bağlı bütün riskləri öz səhmdarları arasında bölüş- dürür. Beləliklə, maliyyə vasitəçiliyinin mahiyyəti maliyyə tələblərin, məsələn, depozit- lərin, əmanətçilərə satılması, həmçinin gəlirlərin işgüzarların, daşınmaz əmlak sahiblə- rinin və hökumətin tələblərilə investisiya edilməsi prosesidir. Bu proses iqtisadi sistemdə risk və qeyri-müəyyənlik dərəcəsini və deməli real faiz normasını və kapitalın dəyərini aşağı salır ki, nəticədə investisiyaların həcmi artır və həyat səviyyəsi yüksəlir. Bankların maliyyə vasitəçiləri kimi göstərdikləri işgüzar xidmətlər mal və xidmətlər və maliyyə investisiyalarına görə ödənişlərin təşkil edilməsinə xidmət edir və bununla da tədavül sahəsinin əsası kimi çıxış edir. Kommersiya bankları çoxfunksiyalı qurumlardır, onlar müştərilərinə ən geniş, ən dolğun maliyyə xidmətləri göstərir. Bununla onlar məhdud funksiyalar yerinə yetirən ixtisaslaşmış maliyyə-kredit qurumlarından fərqlənir. Kom- mersiya bankların başlıca rolu, yığımları olan fərdi şəxslərin üzləşdiyi riskin aşağı salınmasından ibarətdir. Kommersiya bankların başlıca fəaliyyət prinsipi işin real cəlb olunmuş resurslar çərçivəsində qurulmasıdır. Kommersiya bankı digər bankların nəfinə nağdsız ödənişlər keçirə, digər banklara kreditlər verə, nağd şəkildə öz müxbir hesablarındakı qalıq çərçivəsində pul ala bilər. Onda olan resurslardan artıq həcmdə müştərilərin hesablaşma hesablarında pul vəsaitlərini sərbəst yaratmaq mkanları məhduddur. Real cəlb olunmuş resurslar çərçivəsində fəaliyyət göstərmək o deməkdir ki, kommersiya bankı təkcə öz resursları ilə kredit qoyuluşları arasında kəmiyyət uyğunluğunu deyil, həm də bank aktivlərinin xarakterinin səfərbər edilmiş resursların xüsusiyyətinə uyğunluğuna nail olmalıdır. Bu ilk növbədə hər ikisinin müddətlərinə aiddir. Əgər bank vəsaitlərin əsasən qısa müddətə tələbli əmanətlər şəklində cəlb eləyirsə, onları əsasən uzunmüddətli borclara yönəldirsə, onda öz öhdəliklərinə görə onun fasiləsiz hesablaşmaq qabiliyyəti, yəni likvidliyi təhlükə altına düşmüş olur. Bank aktivlərində Yüklə 0,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|