Filosofiya uzb

Markaziy Osieda buddaviylik ham o`z urniga ega. U diniy falsafiy ta`limot sifatida qadimgi 
Hindistonda eramizdan avvalgi VI asrning ohiri va V asr boshalirda vujudga kelgan. U jahonda keng 
tarqalgan dinlardan biridir. Bu ta`limotga asos solgan donishmand Sidxarta urug`idan chiqqan 
Gautama xisoblanadi. Keyinchalik u «Budda», ya`ni nurlangan degan laqabga ega bulgan. Buddaviylik 
islomga qadar .rta Osieda taqalgan qadimgi dinlar orasida mavqe jihatidan juda katta o`rin to`tadi. Bu 
ta`limot .rta Osiega eramizdan avvalgi II-I asrlarda kirib kelgan. Tarixiy manbalarga kura, uni 
Toxaristonga balxlik savdagorlar olib kelishgan. Qushonlar davrida buddaviylik dini hukmron dinga 
aylangan edi.
Moniy ta`limoti yurtimizda buddaviylikdan keyin keng tarqalgan edi. U zardo`shtiylik va 
xristianlikning sintezlashuvi natijasida vujudga kelgan. Moniy fors va arab tillarida bir necha risolalar 
ezgan. Lekin ular bizgacha etib kelmagan. Moniy hatto «Moniylik ezuvi» nomli alifbo xam tuzgan. 
Uning ta`limoticha, haetda dastavval nur dunesi - yaxshilik va zulmat dunesi - evuzlik bo`lgan. Ular 
o`rtasida abadiy kurash boradi, inson ikki unsurdan (ruh - nur farzandi, jism - zulmat mahsuli) iborat. 
Moniylik xalq ommasi manfaatlarini himoya qiluvchi ta`limot bo`lgani sababli hukmron mafkura 
qarshiligida duch kelgan. 
Moniylik ta`limoti asosida Mazdak ta`limoti yuzaga kelgan. U eramizning V-VI asrlarida keng 
tarqalgan edi. Uning asoschisi Mazdak (ru0-two yillar) bo`lgan. Mazdak va uning maslakdoshlari o`z 
qarashlarida halq ommasiga suyangan. Xalqning ozodlik, erkinlik, xurlik yo`lida olib borgan 
xarakatlariga rahnamolik qilgani uchun tez fursatda ularning maslakdoshlari, izdoshlari ko`payib 
ketgan. Mazdakiylar harakati, eramizning VI asrida bostirilganiga qaramay, turli mamlakatlarda 
muayyan darajada davom etgan. .rta Osieda Muqanna, Ozarboyjonda Bobak boshliq dehqonlar va 
shahar kambag`allarining zulmga qarshi kurashlari bunga misol bo`ladi.
Markaziy Osieda vujudga kelgan qadimgi falsafiy ta`limotlar, ular ilgari surgan g`oyalar bugungi 
kunda ham muhim ahamiyatiga ega. Sanab o`tilgan qadimgi diniy-falsafiy ta`limotlar, ya`ni 
zardo`shtiylik, uning bosh kitobi - «Avesto», Moniy ta`limoti, «Moniy ezuvi», mazdakiylik harakati 
jamiyatda adolat, erkinlik, teng huquqlilik tamoyillarini qaror toptirishga da`vat etgan.