Filosofiya uzb

Qadimgi Xitoy falsafasi. Qadimgi Xitoyda fan va madaniyat o`ziga xos shaklda rivojlangan. 
Eramizdan avvalgi ikki minginchi yilning o`rtalariga kelib, Yuan`-in` davlatida muayyan xo`jalik 
shakli yuzaga kelgan. Eramizdan avvalgi XII asrda esa, urushlar natijasida davlat Chjou qabilasining 
qo`liga o`tgan. Bu hokimiyat eramizdan avalgi III asrgacha davom etgan. Bu vaqtda diniy mifologik 
duneqarash hukmronlik qilgan. U olam va tabiatning paydo bo`lishini o`ziga xos tarzda tushuntirgan 
va duneviy bilimlar rivojiga o`z ta`sirini o`tkazgan.
Bunday ruhdagi falsafiy g`oyalar ayniqsa qadimgi Xitoy donishmandi Konfutsiy (551-479) 
ijodida yaqqol aks etgan. Uning «Hikmatlari», ya`ni aforizmlari juda mashhur. Konfutsiy ta`limotida 
umuminsoniy qadriyatlarning xitoy xalqi turmush tarzida o`ziga xos tarzda namoen bo`lishi, bu xalqqa 
xos ma`naviy mezonlar aks etgan. Bu ta`limot bir necha asrlar davomida ushbu hududda milliy 
g`oyalar majmui, millatning mafkurasi sifatida odamlarning ma`naviy ongi va qiefasi shakllanishiga 
ta`sir ko`rsatgan. U hozirgi Xitoyda ham o`zining muayyan ahamiyatini saqlab qolgan. 
Konfutsiy fikricha, olamni osmon boshqaradi. Osmon irodasi - taqdirdir. Biz yashab turgan 
olam, undagi tartib osmon hukmdori tomonidan yuborilgan. Jamiyat haetidagi tartibga qattiq amal 
qilish talab etiladi. Tartib, Konfutsiy nuqtai nazariga ko`ra, ilohiy mazmunga ega va uning mohiyatini 
«Li» tushunchasi belgilaydi, u, ya`ni tartib dunening mohiyatini aks ettiradi. Binobarin, jamiyatdagi 
barcha harakatlar unga binoan amalga oshishi lozim.
Konfutsiyning qarashlari keyinchalik jahon falsafasida axloqiy tamoyillar rivojida, adolat, 
birodarlik, erkinlik g`oyalari takomilida muhim o`rin tutgan. Bu ta`limot Xitoyda ikki ming yil 
davomida davlat dini darajasiga ko`tarilgan va xalq haetida muhim ahamiyat kasb etgan. 
Qadimgi Xitoyning ko`zga ko`ringan faylasuflaridan biri Lao-Tszidir (VI-V asrlar). Uning 
ta`limotiga ko`ra, olam, jamiyat va inson haeti Dao qonuniga bo`ysunmog`i lozim. Daosizm ta`limoti 
ana shu tariqa shakllangan. Dao qonuni - tabiatning yashash qonunidir, undagi rang-baranglik kurashi 
va uyg`unligi abadiyligining e`tirof etilishidr. Bu qonunga ko`ra, olamning asosini tashkil etuvchi 
«Tsi», ya`ni beshta unsur - olov, suv, havo, er va eg`och eki metall olamdagi barcha jismlar asosini 
tashkil etadi hamda ularning yuzaga kelishini ta`minlaydi.