Firudin Ağasıoğlu (Cəlilov)

 
56
ancaq IV-III əsrlərdə yunan və keltlərə yeniləndən sonra rə-
qabətdə zəifləyib əvvəlki  şöhrəti itirdilər. Etrusk korsanları 
isə bir müddət peşələrini davam etdirdi.  
Basırıqlar. Etrusk tikililəri özləri kimi zaman axarında 
dağılıb itmiş, yalnız möhtəşəm kurqanaltı basırıqları qalmış-
dır. Etrusklar evlərini, hətta mə-
bədləri çiy kərpiçdən tiksələr də, 
«obiri» dünyanın varlığına tam 
inamları vardı, oradakı «evləri» 
böyük daş parçalarından tikirdi-
lər. Ona görə  də etruskların bir 
neçə yeraltı «ölülər  şəhəri» gü-
nümüzə qədər qala bilmişdir. 
Basırıqlar üzərinə  yığılan torpaq onlara kurqan görkəmi 
verirdi. Belə basırıq gələnəyini Qafqazdan aparan etruskla-
rın kurqanları da tipoloji baxımdan saqa (dış oğuz) kurqan-
ları kimi obiri dünya üçün 
«ev» amacı daşıyırdı. Kur-
qanaltı basırıqlarda ayrıca 
otaqlar  şəklindəki tikililər, 
adətən, ayrı-ayrı ailələrə 
məxsus olurdu. Bunu eyni 
soyadı daşıyanlara aid epi-
tafiya yazılarında görmək 
olur.  Əvəllər bəsit görkəmi 
 
56

---

 
57
ilə seçilən basırıqların sonralar zəngin görkəm alması toplum 
içində varlı adamların ortaya çıxması, elit təbəqənin artması 
ilə bağlı idi. 
Arxitektura baxımından 
basırıq türləri Tsere elbəy 
basırığındakı kimi üstü bö-
yük daşlarla tağbənd hörgü-
sü ilə örtülən uzun dəhliz 
formasında və ya Vetulon, 
Populon basırıqlarında ol-
duğu kimi yenə tağbənd 
örtülü dördkünc yaxud dairəvi otaqlar 
şəklində tikilirdi. Belə basırıqlar daha 
öncə Kipr-Krit kulturunda vardı. Urartu 
məzarları da bənzər görkəmdə idi. Belə 
görünür ki, kurqan kulturunu İtaliyaya 
gətirən Anadoludan gələn köçkünlərmiş.  
Etruriyada basırıq kulturunun gəliş-
məsi kurqanlarla paralel Villanova kul-
turunun davamı olan ölüyandırma gələ-
nəyində də özünü göstərir. Əvvəllər adi 
görkəmli bəsit keramik qablarda ölənin 
külü saxlanırdısa, artıq bu külqabıların 
üzərində ölənin heykəlini düzəldir, qabı 
müxtəlif fiqurlu formada yapırdılar.  
Ümumiyətlə Quzey Qafqaza, Güney-
Doğu Avropaya, Güney Sibirə (Altaya), 
Doğu Türküstana və  İtaliyaya aparılan 
kurqan kulturu Ön Asiyadan həmin böl-
gələrə köçən prototürk boyları, sonrakı 
çağlarda isə adını bildiyimiz saqa, hun, 
kuman, az, oğuz, qayı, etrusk və başqa 
türk boyları ilə bağlıdır.  
 
57

---

 
58
Bu baxımda, saqa və etrusk kurqanları arasında oxşarlıq 
daha çoxdur. Hər iki basırıq kulturunda kurqanaltı otaqların 
içində qoyulan qab-qacaq, ölənin özəl nəsnələri, əlində kasa 
və sair atributlar bir-birini təkrar edir. Etruriyada ilk kurqan-
 orta-
ya çıxması belə dü-
nu 
İtaliyaya gətirən bir 
türk boyu uzaqbaşı 
Anadolu-
dan gəlib burada et-
atılmışdır. Burada 
ilk yazılar da 8-ci əsrin sonlarında 
ların 8-ci əsrdə
şünməyə  əsas verir 
ki, kurqan kulturu
8-ci  əsrdə 
rusk toplumuna q
ortaya çıxır. 
Ölənin son mənzilə yola salınma-
sında iştirak edən
təsviri verilən rəsm
ayrıca başdaşı dü
naları olub. Belə k
yapıldığını göstər
pağı üzərində hey
sına sərf olunurdu.
lərin ağlaşmadan 
çox  şülən ovqatı, rəqs səhnələrinin 
lər də basırıq di-
var freskalarında görünür.  
Yas törənilə bağlı  bəzəkli sarko-
faqları, üstəlik ölənin heykəlini ha-
zırlamaq üçün müəyən vaxt lazım 
idi. Görünür, bu işi görən ustaların 
zəldən emalatxa-
i, burada alibastr 
və yumuşaq daşdan yonulan bəzi 
başdaşılar üzərində eyni səhnələrin 
təsviri onların basmaqəlib üsulu ilə 
ir.  Əsas vaxt isə 
öncədən hazırlanmış sarkofaqın qa-
kəlin hazırlanma-
 
 
 
58

---

 
59
SƏNƏTKARLIQ 
 
 
 
Keramika.  İtaliyada etrusk keramik n
ə 
m.ö.VIII  əsrdən seçilməyə başlayır. Həmin 
na 
qədər dulusçuluqda istifadə olunan gil Çerveterid
ön
 
 
 
 
 
əsnələri özəllikl
əsrin ortaları
ə etrusk-
cəsi 
Villanova
 
kulturunda görünən gil məmulatlarından 
əla keyfiyətilə seçilirdi. Bu gildən hazırlanan qablar sobada 
yaxşı bişır, aldığı qara rəng yaxşı cilalanırdı. Yüksək usta-
lıqla hazırlanan müxtəlif fiqurlu belə nazik divarlı  (nazik 
bukkero) qablar yeni naxışlar üslubu, zərifliyi və gözəlliyi 
ilə əvvəlki çağlara aid qablardan kəsgin fərqlənirdi. 
 
 
59

---

 
60
Bu çağın nazik divarlı yüngül, qalın 
divarlı  ağır bukkero qabları  sırasında 
müxtəlif fiqurları ilə seçilən valehedici 
sənət nümunələri vardır. Yüksək sənət 
fantaziyası ilə gerçəkləşən belə qablar 
indi dünya muzeylərinin  ən qiymətli 
eksponantları sırasında yer alır. 
Kyuzi, Orvieto dulusçuları VI əsrin 
sonunda nazik bukkero qablarına nis-
bətən daha qalın qablara və belə  ağır 
qablar üzərində daha realistik rəsmlərə 
üstünlük verirdilər. Bu tip qablar üzə-
rində relyefli qabartma və cizgi üsulu 
əvvəlki hamar qravüra üslubunu əvəz 
edirdi. Bukkero stilində 
qabların düzəldilməsi VII 
əsrin sonundan başlayaraq 
geniş vüsət almışdır və 
yapılan qab-qacaq, qəndil, 
silindrik mücrü dulusçu-
luq sahəsinin necə inkişaf 
etdiyini aydın göstərir. Bu 
keramik qablarla yanaşı, 
bəzəkli tunc nəsnələr və  
özəlliklə  şüyrələnmiş  əl 
 
60

---