Firudin Ağasıoğlu (Cəlilov)
Yüklə 10,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dursun
173 ilə onları yola salırdı. Lakin həmin alqış sözünün anlamını hetlər də bilmirdi. A. İ. Nemirovskiyə görə, het dilinə bu söz hat və ya hurri dilindən keçə bilərdi. 118 Əgər bu söz tələs fe- ilidirsə, onda het çağında Anadoludakı urmu, kuman, subar, qaşqay və sair türk boylarından birinin dilindən alınmışdır. Etrusk yazılarında işlənən lukumon titulu baş kahin və hökmdar sanı bildirir, yəni etrusk toplumunda lukumon həm başqam, həm başqan sayılırdı. Etrusk inancına görə yeraltı qüvvələrlə təmas qurma bacarığı olan lukumonlar qutsal sa- yılırdı. Romalı yazar Festə görə, lukumon hara yanaşırdısa, ora təhlükəli məkana çevrilirdi. Yunanların basilevs dediyi lukumonların yaşamı o qədər rituallaşmışdı ki, onlar dini tö- rələrin quluna çevrilirdi. Sözün anlamını açmaq üçün onun hansı məna çalarları olmasına baxmaq lazım gəlir. Lukumon sanına bu kontekst daxilində baxanda onun ulu-qam anlamı ilə işlənən ulukam (ulukam-an) sözü olduğunu görmək olur. Tiberi (Roma carı). C. Qaraşarlı bu adı tiber türk boyadı ilə bağlayır. 119 Belə yozum mümkündür, lakin qədim türk el (dövlət) qurumunda “vali” anlamında təbər, eltəbər titul bildirən söz olduğundan Tiberi adının yozumu bu yöndə daha uğurlu ola bilər. Dursun. Appian m.ö.V əsrdən sonrakı keltlərlə romalıla- rın savaşlarından bəhs edərkən Romada tanınmış Fabiy soy- lu bir qamın adını Qay Fabiy Dorson, Tit Liviy isə onun adını Qay Fabiy Dorsuon kimi verir. 120 Azər türklərində və başqa türk xalqlarında Dursun, Tursun adı geniş işlənir. 118 Немировский, 1983, 225. 119 Qaraşarlı, 2005, 68. 120 Аппиан, 2004, 237. 173 174 Tin (Tinia). İtaliya dilçisi prof. Mario Alineyi etruskların baş tanrısı Tinia ilə türklərin Tengri teonimi arasındakı əla- qəni qeyd edib bunlarda eyni söz kökü olduğunu yazır. 121 Etrusk dilindəki türkizmlərdən danışarkən vaxtilə etrusk- lardan latın dilinə keçmiş sözləri də nəzərə almaq lazımdır. Latin dilindəki pedis (bit), urbis, orbis (uram, ordu, şəhər, dairə), sero (sarımaq), balte (beldə, kəmər), curia (kurum), curulis (dövlət taxtı), veto (bitmək), konsilium (konuşma, gənəşmə), camillus (kam, gənc rahib) və bu kimi onlarla sö- zün etrusk dilindən qalması mümkündür. Beləliklə, tirsen adı ilə tarix səhnəsinə çıxan, özlərinə araz deyən etruskların və etrusklarla birbaşa əlaqəsi olan, lakin onların içində alt qatda o qədər də qabarıq görünməyən urum, qayı, subar, qamər boylarının dilindən etrusk yazılarında qalan türk sözlərinin bir hissəsini belə sıralamaq olar. etrusk türk dilləri azər ingilis alpan [alpan] alpan alpan, igid brave an (III şəxs) an an, o, (III şəxs) he, she apa [apa] apa, aba əbə (dialekt) father arslan [arslan] arslan aslan lion ath [ath] at, ad ad name avil [awil] yıl il year axrum [axrum] aqrı(ma) ağrıma, xəstəilk affliction camthi [kamthi] kende (titul) magistrate capra [kapra] kap qab urn cap [kap] kap qab container cela [kela] kil (çuvaş) -gil, ailə, otaq room cupe [kupe] küp küpə, cam cup clan [oklan] oklan oğlan son clenar [oklenar] oklanlar oğlanlar son`s lucair [*ulukayr] ulukər ulu(q) ər to rule lucumo [*ulukumo] ulukam ulu qam king lupu [olupu] ölüp ölüb died 121 Alinei, 2005. 174 175 macte [makte] makta öygü praise mlac [mulak] belek, bülək ərmağan, hədiyə offering mi [mi] men, (me-n) mən me nac [nak] neke necə, niyə how nene [nene] nene nənə, dayə nurse paqathur [paxathur] *baqa-tura baxıcılıq augury papa [papa] baba baba grandfather puia [puya] bayan bəyim, qadın wife pla [pila] pilĕk (çuvaş) beş five pr [pir] pĕr (çuvaş) bir one purth [purte] purte (çuvaş) balta axe rath [erath] erat ər ad, özəl ad name ril [eril] eril ər il, yaş aged sacni [sakni] sak, sakın saxlanc, qoruq sanctuary suth [suth] süt, süd süd milk, sheep? suc [suk] çuk, çük (çuvaş) (qurban törəni) ritual akt sval [sagal] sağal sağ olmaq alive tana [tana] tanı tanımaq to recognize tam [tam] tam dam house thap [thap] tap tapınmaq to find tarchon [tarxon] tarkan (titul) tarxan ruler, lord tiberi [tiberi] təbər (titul) təbər, eltəbər ruler tul [tul] tul (çuvaş), tış dış out, stone? tular [tular] tışarı (l~ş) dışarı, sınır border uke [uke] oku oxumaq to read une [une] an(ta) onda, o vaxt then vel [vel] văl (çuvaş) o, ol (III şəxs) he, she zila [zila] yula (başqord) (titul) magistrate Roma şəhərində yeni qol (Yanikul) və yuxarı (Yugarius vicus) məhəllələri, qədim subar boyadı ilə Subura adlanan etrusk kvartalı vardır. Bu türk adları sanki Romanın simgəsi sayılan Bozqurdun ünvanını göstərən keçmiş tarixin yaddaşı kimi qalmaqdadır. Bizə düşən bu yaddaşı oyatmaq, yenilə- məkdir. Oxuyub bitirdiyiniz bu bitik hələ bitmədi. Elmi üslubdan uzaq və bəlgələrin imkan daxilində sadə dillə oxuculara su- 175 176 nulmasında əsas amac bugün dostumuz olan İtalya xalqının soykökündə özəl yeri olan etruskları tanıtmaq idi. Bu bitiyin davamını illərlə toplanmış bəlgələrin, etrusk yazılarının yeni oxunuşu ilə artıq ciddi elmi yorumlarla Ulu Tanrının bağış- ladığı yaşam sürəcində ortaya çıxarmaqdır. ƏDƏBİYAT Alinei M. Etrusco. Una forma arcaica di ungherese. Bologna, 2003 Alinei M. Addenta Etrusco-Turco-Ugrici. 9 L`etimologia altaica del teonimo etr. Tinia: turcico Täng-ri dio del cielo. “Quaderni di Semantica”, 51, 2 (2005) Alont G. L. Renderings of Four Etruskan İnscriptions. 2003 Ayda A.. Les Etrusques étaient des Turcs. Preuves. Ankara, 1985 Ayda A.. Türklerin ilk ataları.Ankara, 1987 Ayda A.. Etrüskler (Tursakalar) Türk idiler. Ankara, 1992 Achilli A. Mitochondrial DNA variation of modern Tuscans supports the near Eas- tern origin of Etruscans. “American Journal of Human Genetics” 80, 2007 Ağasıoğlu F. (Cəlilov). Azərbaycan dilinin morfonologiyası. Bakı, 1988 Ağasıoğlu F. Azər xalqı. B. 2005 Ağasıoğlu F. Qədim türk elləri. Saqa-qamər boyları. B. 2006 Ağasıoğlu F. 2500 il öncə Qarabağda toxunmuş Bərdə (saqa-oğuz) xalısı. “Füyuzat” dərgisi. №1, (39), 2008 Ağasıoğlu F. Tanrı elçisi İbrahim. B. 2009 Betham W. Etruria celtica. I-II, Dublin, 1842 Bloch R. The Origins of Rome. N.Y. 1960 Bloch R. Le origini di Roma. II Saggiatore, Milano, 1963 Bonfante G. and Bonfante L. The Etruscan language. N.Y., London, 1983. Bonfante G., Bonfante L. The Etruscan Language: an Introduction. University of Manchester Press, 2002, ISBN 0-7190-5540-7 Bonfante L. Etruskan. London, British Museum Publication. 1990 Brandenstein W. Die Herkunft der Etrusker. Lpz. 1937 Buffa M. Nova raccolta di iscrizioni etrusche. Firenze,1935 De Vaux B. C. La langue etrusque. Champion, Paris, 1911 Donuk A. Eski türk devletlerinde idari-askeri ünvan ve terimler. İstanbul, 1988 Eberhard W. Çinin şımal komşuları. Ankara, 1942 Ellis R.. The Armenian origin of the Etruscans. London, 1861 176 177 Əskər R. Qutadğu bilig. B. 2003 İnan A. Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara, 1972 Facchetti G. M. L'enigma svelato della Lingua Etrusca. Roma, 2000 Feher G. Bulqar türkleri tarihi. Ankara, 1984 Ferri S. Opuscula. Firenze. 1962 Həsənov H.Ə. Türkşünaslığın bəzi problemləri. «Azərbaycan» jur. №8, 2002 Carlo De S. Tirreni a Lemnos. Evidenza linguistica e tradizioni storiche. Firenze, 1996 Corssen W. Über die Sprache der Etrusker. Lpz., I-II, 1874-1875 Gostony, C.-G. Dictionnarie d’étymologie sumérienne. Paris 1975 Qaraşarlı C. Qədim yunan, roman, kelt və german dillərində türkizmlər. B. 2005 Kaya P. Reading of the etruscan Pirgi tablets.“TDA”, sayı 119, 1999 Kaya P. Etruscan-turkish connection chapter II. The etruscan orator inscription. “TDA”, sayı 118, 1999 Kuzgun Ş. Hazar ve karay türkleri. II baskı, Ankara, 1993 Livia K. Sz. Az etruszkok nyomában. Korvino Kiadó, 1977, İSBN 977 Ligeti L. Bilinmeyen İç Asya. Ankara, 1986 Mirşan K. Bugünkü Avrupa dillerinde etruskca izleri. (1-5) Bodrum, 1996 Mirşan K. Proto-Türkce yazıtlar. MMB, Ankara, 1970 Oğuz Y. Qədim Anadolu və Azərbaycan türkləri. Bakı, 2002 Pallottino M. The Etruscans. Penguin Books, 1956 Pallottino M. Etruscologia. Milano, 1968 a Pallottino M. Testimonia linguae etruscae. Firenze, 1968 Pallottino M. The Etruscans. Indiana University Press, 1975 Pittau M. Testi Etruschi tradotti e commentati - con vocabolario. Roma, 1990 Pittau M. La Lingua Etrusca - Grammatica e Lessico. Nùoro, 1997 Pittau M. Lessico Etrusco-Latino comparato col Nuragico, Sassari, 1984 Pfiffig A. J. Die etruskische Sprache. Verl.-Anst., 1969 Rix H. Etruskische Texte. 1991, İSBN 3-8233-4240-1 (2 Bde.) Sagitov M. M. Başkurt folklorunda hayvanlara tapınma. “TDAY, 1986 (1982-1983)” Scullard H. H. The Etruscan Cities and Rome. Thames & Hudson, 1967 Tarcan H. Öntürk uyqarlığı. İstanbul, 2001 Trombetti A. Ancora sulla parentela dela lingua etrusca. Roma, 1934 Thomopulos J. Pelasgica. Athenes, 1912 Thomsen V. Remarques sur la parenté de la lanque étrusque. “Bulletin de l`Akade- mie Royale des Sciences et des Lettres de Danemark.” Kopenhagen, 1899 Vəliyev V. Folklorşünaslığın bəzi məsələləri. “BDU-nun Elmi əsərləri”, №6, 1979 Zəkiyev M Z. Törki-tatar etnogenezı. Kazan-Mösköy, 1998 Аппиан. Римская история. С.-Пб. 2004. Арутюнян Н. В. Биайнили (Урарту). Ереван, 1970 177 178 Блок Р. Этруски. Предсказатели будущего. М. 2004 Буриан Я., Моухова Б. Загадочные этруски. М. 1970 Вергилий (Публий Вергилий Марон). Буколики. Гиоргики. Энеида. М. 1971 Гейбуллаев Г. К этногенезу азербайджанцев. Б. 1991 Гиндин Л.А., Цымбурский В.Л. О Езеровской надписи и фрако-этрусских свя- зах: Проблемы мнимые и подлинные. M.1987 Гордезиани Р. В. Этрусский и картвельский. Тб. 1980 (на груз. яз.) Егоров В. Г. Этимологический словарь чувашского языка. Чебоксары, 1964 Иванов В. В. К истолкованию этрусских текстов на основе сравнительного языкознания. // Текст: семантика и структура. М. 1983 Иванов В. В. Древневосточные связи этрусского языка. //Древний Восток: этнокультурные связи. М. 1988 Каррыев В. А. Эпические сказания о Кёр-оглы у тюркоязычных народов.M. 1968 Кляшторный С. Г. Руническая эпиграфика Южной Сибири. «СТ», №4, 1976 Короглы Х. Г. Взаимосвязи эпоса народовв Средней Азии, Ирана и Азербай- джана. М. 1983 Кызласов Л.Р. Городская цивилизация Срединной и Северной Азии. М. 2006 Латыпов Ф. Элементы морфонологии этрусского языка в свете пратюркской гипотезы. «АФМ», III, 1991 Латыпов Ф.Р. Исследование древних языков Средиземноморья на основе фоно- эволюционной гипотезы и комбинаторно-частотных методов. Уфа, 2003 Латыпов Ф. Р. Этрусская надпись BU 899 на каменном вкладыше придорожно- го обелиска: призыв к уважению и порядку. Вест. ОГУ, 11, 2004 Ливий Т. Истороя Рима от основания города. М. 1989 Чубова А. П. Этрусское искусство. М. 1972 Майяни З. Этруски начинают говорить. М. 1966 Маловичко А. В. Этрусский язык - один из восточнокавказских? // Мови та Культури Заходу й Кавказу. Кијв, 2000. Маловичко А. Где была прародина этрусков? “Лит. Грузия”, № 1-6. Тб., 2001. Маловичко А. В. Опыт интерпретации памятников этрусской письменности. Сучасне укра јнське кавказознавство. Кијв, ІУКС, 1999. Мельникова Е. А. Древнескандинавские географические сочинение. М. 1986 Младшая Эдда. Л. 1970 Немировский А.И., Харсекин А.И. Этруски. Введение в этрускологию. Воро- неж, 1969 Немировский А. И. Этруски: от мифа к истории. М. 1983 Плетнева С.А. Половцы. М. 1990 Раевский Д. С. Модель мира скифской культуры. М. 1985 Робер Ж.-Н. Этруски. М. 2007 Савинов Д. Г. Изображения собак на оленных камнях. «Скифо-сибирское куль- турно-историческое единство», Кемерово, 1980 178 179 Соссюр Ф. де. Труды по языкознанию. М.1977 Симокатта Ф. История. Москва, 1957 Страбон. География в 17 книгах. М.1994 Шеворошкин В. В. Этимологические заметки. “Этимология”, 1965 Чертков А. Д. Пеласго-Фракийские племена, населявшие Италию. М. 1853 Чертков А. Д. О языке пеласгов. М. 1853 a Харсекин А. И. Вопросы интерпретации памятников этрусской письменности. Ставрополь. 1963. Эббот Дж. Ромул. Основатель вечнего города. М. 2004 Эллен М. Этруски. Быт, религия, культура. M. 2006 QISALTMALAR AFM - Azərbaycan fililogiya məsələləri. Bakı, “Elm” nəşriyatı AİOSK - Antiçnıe istoçniki o Severnom Kavkaze. Nalçik, 1990 (rusca) Azər xalqı - Ağasıoğlu F. Azər xalqı. “Çaşıoğlu” nəş. 2000; “Ağrıdağ” nəş. 2000; “Çıraq” nəş. B. 2005 ƏƏR - Əsatirlər, əfsanələr və rəvayətlər. (Tərtib: Acalov A., Bəydili C.), B. 2005 9 Bitik - Ağasıoğlu F. Azərbaycan türklərinin İslamaqədər tarixi. I-IX, (əlyazma) CIE - Corpus İnscriptionum Etruscarum (Leipzig, etc. 1893) KDQ - Kitabi Dədə Qorqut. Bakı, 1988 TDA - Türk Dünyası Araştırmaları. İstanbul TDAY - Türk dili araşdırmaları yıllığı - Belleten. Ankara. TLE - Pallottino M. Testimonia Linguae Etruscae. Firenze. 1954; (II basqı) 1968 ThLE - Thesaurus Linguae Etruscae, I Indice lessicale. Roma,1978; I Supplemen- to, 1984; Ordinamento inverso dei lemmi, 1985; II Supplemento, 1991 ДА - Древняя Анатолия. М.1985. ИДВ - История Древнего Востока. М. ИДВ II - История Древнего Востока. Часть II. (Передняя Азия). М.1988 ИДМ - История Древнего мира. I-III т. М.1982-1983 ИЭДР - Искусство этрусков и Древнего Рима. М. 1982 МНМ - Мифы народов мира. Энциклопедия. Том 2, М. 1992 СДО - Семантика древних образов. Новосибирск, 1990 Этнос - Этнос в доклассовом и раннеклассовом обществе. М.1982 179 180 180 Document Outline
Yüklə 10,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|