Firudin Ağasıoğlu (Cəlilov)
Yüklə 10,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gor-oqulı
147 Herodotun saqa boylarının soybabası kimi verdiyi Herakl yunan mifologiyasında Olimpin baş tanrısı Zevsin dünya gö- zəli Alkmenadan doğulan oğludur. Alk- menaya qızan Zevsin arvadı Hera balaca Heraklı öldürmək üçün zəhərli ilan gön- dərir, lakin körpə bu ilanı tutur və boğub öldürür. Azərbaycan türkcəsində isə bu olayla bağlı hələ dil açmamış körpəyə ilanboğan vaxtıdır deyimi qalmıışdır. Zevs cocuğu təhlükədən xilas etmək üçün Hera yatarkən onun döşündən Herakla süd içirdir, bu olayda Hera artıq “süd anası” sayıldığı üçün Herakl ölümsüz yaşam qazanır. Əsl adı Alkid olan bu bahadıra sonra Herakl ləqəbi (adı) verilir. Saqa, azər, türkmən və etrusk miflərində keçi südü ilə həyatda qalma, dirilik suyu və ya tanrıca südü içməklə təpərli, ölümsüz olma motivləri Koroğlu-Herekle eposunda və sənət əsərlərində əks olunmuşdur: Azərbayçan variantında Koroğlu Qoşabulaq suyundan içib təpər alır, köməyə ehtiyacı olanlara yardım edən bahadır olur. Türkmən variantında isə gorda doğulan Koroğlu deşikdən çıxaraq keçi (at) südü içib diri qalır. Körpənin keçini əmməsi 147 148 olayı 2000 il öncə vulkan altında qalmış Herkulanum şəhəri- nin divar rəsmində əks olunmuşdur. Buradakı uşaq Heraklın özü deyil, oğludur. Qədim döşəmmə motivi Türkmən, Yu- nan və Etrusk variantlarında, dirilik suyu içmə isə azər-saqa variantında özünü göstərir. Etrusk güzgülərinin arxasına çə- kilmiş yuxarıdakı rəsmlər tanrıca döşündən südəmmə olayını əks etdirir. Hətta, bir güzgüdə bu olaya aid yazı da vardır. Etrusk dilində olan bu yazıda Koroğlu adını etruskoloqlar Xerkle şəklındə oxuyurlar. Lakin buradakı işarə o biri etrusk yazılarındakı kimi (h), yaxud (k) kimi, klan şəklində yazılan söz də oklan kimi oxunmalıdır Sağdan sola oxunan bu yazı- nın sırasına görə transkipsiyası, oxunuşu və anlamı belədir: eka sthen tka içnak herkle unial klan thura ske Eka s(ü)ten tka iqnak Herekle Unial (o)klan turaske Burada südün tka içən Geroqılı (tanrı) Ananın oğlu turadı A. Ayda bu yazı haqqında bilgi verməsə də, tanrıcanın sağ döşünü Herklenin əmməsilə şaman duasında Humay anaya xitabən “Bizi sağ ovcunda oynat, sağ məmənlə bəslə” deyimi arasında paralelliyi qeyd etmişdir. 99 Türklərin Atayurdunda yaranmış Koroğlu obrazı, motivləri o qədər populyar olmuşdur ki, hətta Aralıqdənizi bölgələrinə də yayılmış, batıya gedən motivlərin yeni çalarları yaranmışdır. Selevkilərin çağında Herakl adı ilə Azərbaycana qayıdan Koroğlu obrazına Həmə- dan yolundakı Büsutun qayasında bir heykəl də 99 Ayda, 1992, 81-83. 148 149 yapılmışdır. Maraqlıdır ki, Azərbaycandan aparılan bu ba- hadırın obrazını İskəndərin Ön Asiyaya yürüşü ilə vətəninə yeni adla qaytarmışlar. Etrusk toplumunda bu bahadırın daha populyar olması diqqəti çəkir. Belə ki, etrusklardakı Herekle bir sıra olaylarda iştirakı ilə yunan Heraklesini təkrar etsə də, onunla bağlı yalnız etrusk toplumuna məlum olan motivlər də güzgülərdə əks olunmuşdur. Örnəyin, bir neçə güzgüdə Minerva ilə yanaşı verilməsi onu bu tanrıcanın sevgilisi kimi təqdim edir ki, bu motiv yunanlarda yoxdur. Koroğlu adını “kor kişinin oğlu” semantikası ilə təqdim edən Azərbaycan variantından fərqli olaraq Türkmən variantı həm də adın ilkin semantik tutumunu mühafizə etmişdir. Bu adın müxtəlif türk boylarında Koroğlu, Qöroqlı, Keroqlı, Ko- ruqılı, Kuroqlı və sair bu kimi müxtəlif fonetik variantları yaranmışdır. Koroğlu adının başqa dillərdə də xeyli fonetik variantı ortaya çıxmışdır. Bu adın rus qrafikası ilə Gierokle (Гиерокле) şəklində verilən yunanca Hierokle (Ίεροκλή) yazılış variantı da vardır. Batıda bu adın sonralar İrakli variantı da yaranmışdır. Herodot yazır ki, saqalar əcdadları uyuyan məzarlığa Gerr deyirlər. Bunun gor sözü olması mümkündür. Sumer inanı- şına görə Kur ölənlərin kölgəsi yaşayan yeraltı məkandır və tanrıca Ereşkiqal buranın sahibidir. Doğu türklər obiri dün- yanın ağasına Erlik deyir. Koroğlu gorda, yeraltı dünyada doğulur. Bu mifik qəhrəman türkmən variantında Qöroqlı (gor-oğlu) adlandığı kimi, tacik variantında da onun goroğlu (qur-zad) epiteti vardır. Herakl kimi öncə başqa adı olan bu uşağa Goröğlu adını övliyalar verir. Koroğlu-Herakl adının 149 150 ilkin semantikasını tapmaq üçün onun etimolojisinə baxmaq gərəkir. Bu adın müxtəlif dillərdəki fonetik variantlarını alt- alta düzəndə onun *goruqulı praforması alınır: Dialekt variantları Türkmən Tacik Azər, Türk Tavola Oska Etrusk Yunan Latın Praforma quroqlı, koruqılı göroqlı qurquli, quruqli koroğlu hereklu kurugile, herekle, herkle herakles herkules *goruqulı (gor oğlu) Beləliklə, Koroğlu adının etimologiyası adın “Gor oğlu” anlamında olduğunu ortaya çıxardır və Türkmən variantının qədimliyi linqvistik baxımdan bir daha təsdiq olunur. Linq- vistik təhlil Koroğlu adının yunan, latın, etrusk dillərindəki variantlarının da (Heraklus, Herkules, Herekle, Hereklu) *Gor-oqulı praformasından yarandığını ortaya qoyur. Hətta Atlant ilə birlkdə rəsmi olan bir etrusk güzgüsündə onun adı Kurugile kimi yazılmışdır: Göründüyü kimi, batıya sızan Koroğlu mifilə bağlı motivlərdə dəyişmələr yeni çalarlarla zənginləşsə də, bir sıra fərqli motivlər ya- ransa da, mifik bahadırın adı dəyişməyib, kiçik fo- netik fərqlərə uğramışdır. Koroğlu-Herakl mifi və eposunun eyni qaynaqdan 150 Yüklə 10,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|