Фуат рясулов

 37 
                             
Сатыъы 
 
А
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
S   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
V
   
 
B
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
D   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                      120 140 160   
                        Q  
ədədlə 
 
Şəkil 8. Tələb və təklif əyrisi (Qiymətin tarazlığa doğru artımı ) 
 
Bu  proses  h
ər  iki  tərəfin  maraqları  üst-üstə  düşənədək  davam  edir.  Belə 
vəziyyət A nöqtəsinə (1000 manat qiymətinə) uyğun gəlir. Göründüyü kimi heç bir 
müdaxilə  olmadan  qiymət  tarazlığını  bazar  özü  alıcıların  və  satıcıların  könüllü 
istəkləri əsasında  müəyyən edir.  
Malın yığılıb qalması və mal qıtlığı vəziyyətinin hər ikisi xoşagəlməz hal hesab 
olunur. Mal 
yığılıb qalarkən istehsalçı satılmış məhsullardan alınmış gəlir hesabına 
bütün 
malların  xərcini  ödəyə  bilmir.  Bu  proses  onu  müflisləşməyə  aparır. 
İstehlakçının aşağı və  orta gəliri də  malı almağa imkan vermədiyinə  görə belə hal 
onun  üçün 
də  sərfəli  deyildir.  "Qıtlıq"  zamanı  isə  “qara  bazar”lar  əmələ  gəlməyə 
başlayır. Gəlirlərin çox hissəsinə möhtəkirlər nəzarət etməyə başlayır. Bundan başqa 
isteh
salçının  gəliri  aşağı  olduğundan,  o  məhsul  buraxılışını  genişləndirə  bilmir. 
İstehlakçı  üçün  də  bu  pis  hal  hesab  olunur.  Çünki  belə  olanda  o  “qıt”  mal  almaq 
məqsədilə növbəyə dayanaraq xeyli vaxt itirməli, pulunu isə alverçilərə verməlidir. 
Bazar  h
ər  iki  tərəfi  kompromisə  gətirmək   üçün  yardımçı  obyektiv  amillər 
meydana 
çıxarır: 
- 
Qiymətin alıcının ödəmək imkanı çatan yuxarı həddi; 
- 
Qiymətin satıcının razılaşdığı aşağı həddi;  
Sxem 
vasitəsilə  onu aşağıdakı formada təqdim etmək olar. 
 
 
                          
                                                  Bu 
qiymətdən aşağıya  
 
 
 
 
 
             
satmağa razı deyil    
     Q   
      
İ 
     Y                        

---

 38 
 
 
     M 
     
Ə 
      T                                                   Bu 
qiymətdən çox 
 
 
 
 
 
      
ödəməyə razı deyillər                                                    
                      
Alıcılar    
 
Şəkil 9 .Qiymətin əmələ gəlməsi   
     
Qrafikin 
ştrixlənmiş hissəsi - kompromis sahəsidir. 
Əgər  satıcı  və  alıcı  razılaşa  bilməzsə,  bu  zaman  yaranan  hal  9-cu  şəkildəki 
formaya 
uyğun  gəlir.  Deməli,   belə  olan  halda  mal  satılmadığından,  sonradan  da 
istehsal  edilmir. 
Beləliklə də bazar nə istehsal etməli məsələsini özü sərbəst olaraq 
h
əll edir. 
 
 
 
 
 
 
                     
Satıcı      
       
 
 
Bu 
qiymətdən aşağıya  
 
 
      Q  
satmağa razı deyil                                                    
      
İ 
     Y                                              Kompromis (
razılaşma) sahəsi   
     M                                                  
     
Ə 
   T                                              Bu 
qiyməti ödəməyə razıdır                         
                                                                                                            
                    
   
Alıcılar     
 
Şəkil 10 .Qiymətin tarazlaşması       
 
Lakin 
sizə elə gəlməsin ki, bazar tarazlığı daimidir. 
Bazar 
tarazlığı  həmişə  ya  tələb,  ya  da  ki,  təklif  arasındakı  münasibətlərin 
uzlaşmaması ucbatından pozulur. Bunun  nəticəsində  də  istehsalın  həcmi  və  malın 
qiymətinin tarazlaşması prosesi yenidən təkrarlanır (Bax:şək.10).  
Əbədi yelləncəklər və ya tələb və təklif nəyə görə dəyişir. 
 Biz 
tələbə tərif verərkən, onun qiymətdən asılı olaraq dəyişdiyini demişdik. Bu 
zaman 
qrafikdə bütün yerdəyişmələr tələb əyrisi boyunca baş vermişdir. İndi gəlin 
özümüzə  bir  sual  verək.  Tələb  qanunu  həmişə  fəaliyyətdədirmi?  Məgər  elə  hal 

---

 39 
olurmu ki, 
qiymətlər qalxdıqca, tələb də azalsın? 
Əlbəttə ki, olur! Sən demə, tələbə “qeyri-qiymət amilləri” adlanan çoxlu sayda 
başqa amillər də təsir göstərir. Bunlar aşağıdakılardır: 
- 
İstehlakçının gəlirlərinin dəyişməsi; 
- 
Əvəzedici və əlavə hesab edilən malların qiymətinin dəyişməsi;  
- 
Əhalinin zövqünün dəyişməsi; 
 - 
Gələcəkdə gözlənilən qiymət dəyişikliyi; 
-  
İstehlakçıların sayının dəyişməsi.  
Təklifə təsir edən amillər isə bunlardır: 
- 
İstehsalat amillərinin qiymətinin dəyişməsi; 
- 
İstehsalat texnologiyasının dəyişməsi; 
- 
Digər  mal  və xidmətlərin  qiyməti üzrə  mənfəətin  əldə  edilməsinin alternativ 
imkanlarının dəyişməsi; 
- 
İstehsal resurslarının gələcəkdə gözlənilən qiymət dəyişikliyi; 
- 
Satıcıların sayının dəyişməsi. 
Tələb  və  təklifin   hər  bir  konkret  halda  dəyişməsinə  misallar  üzərində  tərtib 
olunmuş qrafikin köməyi ilə nəzər yetirək. 
 
                  R, 
min man
  
 
                                                         S    
                                                                                                                                                           
              120                           A                                                                                                     
                          
              100                                              D1                                                                     
                       
                                                          D 
 
                                  1000  1200                Q, 
ədəd 
 
Şəkil 11. Tələb əyrisinin sağa sürüşməsi              
 
Səkildən  göründüyü  kimi  qiymət  100  min  manat  olanda  istehsalçı  1000  dəst 
ayaqqabı  satmağa,  alıcı  isə  o  qədər almağa  hazırdır.  Bazarda  tarazlıq  hökm  sürür. 
Birdən qeyd olunan hallardan biri baş vermiş, tutaq ki, əhalinin gəlirləri artmışdır. 
Bu h
ansı nəticələrə gətirib çıxara bilər?  
Tezliklə  100  min  manata  ayaqqabı  almaq  istəyənlərin  sayı  artacaq,  kimsə 
əvvəllər  onu  baha  hesab  edib  almırdısa,  indi  həmin  adamlar  da  ayaqqabını  qeyd 
olunan 
qiymətə  almaq  istəyinə  düşəcəklər.  Fərz  edək  ki,  ayaqqabını  almaq 
istəyənlərin  sayı,  yəni  yeni  tələb  1200  nəfərə  bərabərdir.  Bu  nöqtəni  Q
1
 
ilə  işarə 
edib,  absis  oxundan  perpendikulyar 
istiqamətdə  təklif  əyrisini  kəsişməsinə  qədər 

---