1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
233
Dağıstana səfər etmiş Xəstə Qasımdan sonra sənət meydanına gələn XVIII əsrin nəhəng sənətkarı, onun kimi real tarixi dastan yaratmış Aşıq Valeh də Dərbəndə səfər etmişdir. Valeh də Xəstə Qasım kimi hərbə- zorbalara, deyişmələrə öz yaradıcılığında və həyatında geniş meydan vermişdir. Xəstə Qasım üzünü Ləzgi Əhmədə tutub qürurla: “Ləzgi Əhməd, mənəm Füzuli nəsli”-deyirsə, Abdalgülablı Aşıq Valeh də qarşıdakı rəqibinə eyni ahəngli hərbə- zorbayla meydan oxuyur: Qarabağdan dov eyləyib gəlirəm, Məndən dovtələbi varsa, de gəlsin! Cəhənnəmi bu dünyada göstərim, Hansı bəndə günahkarsa, de gəlsin!
Sarı Aşığın cinaslı bayatılarını cığalı təcnislərində çeşni götürüb toxuyan və faydalanan Xəstə Qasım heca vəznli şeirləri, bayatı və qoşmaları yüksək sənətkarlıq səviyyəsinə qaldırmış və bununla da gələcəkdə şifahi və yazılı poeziyamızın inkişafı üçün zəmin yaratmışdır. Akademik Mirzə İbrahimov aşıq-şairin böyük istedad sahibi olduğunu belə qeyd edirdi: “Xəstə Qasım, heç şübhəsiz ki, həyatı bədii, idrak
234
duyğusu güclü olan ustad aşıqdır” 74 . Xəstə Qasım şeirinin rəvan, axıcı dili, poetik rəngarəngliyi ilə özündən sonra gələn sənətkarlara güclü təsir göstərmişdir. Öz araşdırmalarında bunu görən akademik Həmid Araslı yazırdı: “Xəstə Qasımın əsərləri dil,
ifadə xüsusiyyətləri ilə Vaqif
yaradıcılığına çox yaxındır” 75 . Əlbəttə, Xəstə Qasım Vaqifdən əvvəl yazıb-yaratmış və mükəmməl ədəbi irs qoyub getmişdir. Sözsüz ki, Xəstə Qasım şeirinin dil əlvanlığı xalq yaradıcılığı çeşməsindən, bayatı inciləri xəzinəsindən gəlir. Xəstə Qasım şeirinin dili bayatılarımızın dilidir. O, bu büllur çeşmənin gözündən içib. “Xəstə Qasımın yaratdığı sənət inciləri, xüsusilə, təcnis, qıfılbənd, ustadnamə və başqa şeirləri onun aşıq yaradıcılığındakı ədəbi mövqeyini ucada saxlamağa və istedadlı bir sənətkar olduğunu söyləməyə haqq verir” 76
74 Mirzə İbrahimov. Aşıq poeziyasında realizm, EAN, Bakı, 1966, səh 42 75 Həmid Araslı. Aşıq yaradıcılığı, Birləşmiş nəşriyyat, Bakı, 1960, səh 73 76 Sədnik Paşayev, Azərbaycan folkloru və aşıq yaradıclığı, ADUN, Bakı 1989, səh 72
235
Fikrimi heca vəznli şeirin bir bayatı incisi və bir də bir bitkin qoşma bəndi ilə tamamlamaq niyyətindəyəm. Bayatı:
Aşığam gəlməsin yaz, Sözün yaz, kəlməsin yaz. Gül gəlsin, bülbül gəlsin, Gəlməsə, gəlməsin yaz. Qoşma: Getmə, getmə, görüm, kimin yarısan, Hansı bəxtəvərin vəfadarısan. Kölgədə bəslənmiş quzey qarısan, Səhərin yelləri tez dəyər sənə. (Dirili Qurbani)
Sonda yenidən boy verən bayatı və qoşma onu demək istəyir ki, hələ biz dururuq, yuxarıda deyilənlər hazırlıq mərhələsi idi. Dilin qızıl söz külçəsi olan bayatılar, əsrlərdən bəri saza yoldaşlıq edən qoşmalar haqqında geniş tədqiqat əsərləri yazılacaq, onların şifahi və yazılı poeziyamızda heca vəznli şeirimizin inkişafında necə əhəmiyyətli rol oynadıqları genişliyi ilə açıqlanacaqdır.
236
237
Heca vəzninin bayatı və qoşma möcüzələri
Yeddi hecalı bayatılar xalq mahnı- larının yaranmasına rəvac vermişdir. 11 hecalı qoşmaları isə heca vəznində saz yaratmışdır. Quşların dilindən deyilən, azhecalılıqdan çoxhecalılığa doğru yol alıb gələn nümunələrə bir anlığa diqqət yetirək:
Hop-hop, Gül-top.
Və yaxud: Qaranquşam, qaranquş, Quyruğum ayrıc-ayrıc. Məni vuran bay oğlu, Qan qussun ovuc-ovuc.
Başqa bir misal anaların oxşamasında: Dağda meşəlik, Gül bənövşəlik. Mən həmişəlik Bu balama qurban.
238
Bütün bura qədər şəkillənən, biçim- lənən bitkin şeir janrına çevrilən bayatının meydana gəlməsində mənzum atalar sözünün, mənzum tapmacaların oynadıqları roldan bəhs olunmuşdur.Məsələn:
Gülabı güldən allam, İyin bülbüldən allam. Bağda bülbül can versə, Qanını güldən allam.
Xalq şairimiz Rəsul Rza “Uzaq ellərin yaxın töhfələri” adlı elmi yazısında Kərkük maniləri-bayatıları içərisindən bundan da qiymətli bir inci seçib nümunə vermişdir:
Bülbül kişidi gəldi, Dərdə tuşudu gəldi. Bülbül gül havasına, Hələ qış idi, gəldi.
Bayatının təsiri hörmətli şairimizin duyğularını təlatümə gətirmiş, hiss-həyəcan düşüncə ilə birləşərək, insanı valeh edərək elə qənaətlər yaratmışdır ki, bunları yalnız şairin öz sözləri izah edə bilər: “Bülbül niyə gəlib?”, o, “gül havasına gəlib”. Gül sorağına deyilsəydi bu qədər qüvvətli çıxmazdı. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|