C a n e r t a s L a m a n Big Bang Və Tanrı
Yüklə 70,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kantin qeyri-müəyyənlik yanaşması
- Axmaq və mahiyyəti bilinməyən
145 Hyumun bu izahla məqsədi Tanrının varlığını şübhə altına salmaqdırsa, materialist filosofların Tanrının yoxluğunu və kainatın əzəliliyini müdafiə etmələridir. Hyum materialist filosofların heç bir zaman rədd etmədiyi kainatdakı səbəb- nəticə zəncirləri ilə meydana gəlmələrin varlığını, hətta mate- rializmin əzəli yeganə təməl ünsür olaraq gördüyü maddə və kainatın varlığını da şübhə ilə qarşılayır. Hyumun fikrincə, maddi dünya əsl və əzəli ünsür olaraq qəbul edilə bilər və beləcə də yaradıcı Tanrı nəzərə alınmaya bilər, bu ehtimal da Tanrının varlığı qədər adidirsə, onda Tanrının varlığı şübhəli bir hal almaqdadır. Hyum “Din Haqqında” adlı kitabında maddi dünyanın kafi şərhini verə biləcəyini belə ifadə edir: “Ona görə də bu önümüzdəki maddi dünyadan kənara heç baxmamaq daha yaxşı olardı. Onun öz nizamının qanunu- nu içində daşıdığını hesab etməklə, əslində, onun tanrı ol- duğunu demiş olarıq, bu ilahi varlığa nə qədər tez çatsaq, o qədər yaxşıdır.” Hyum kainatın şüurlu və yaradıcı bir Tanrı- nın əsəri olması əvəzinə, təsadüfi müddətlərin bir məhsulu da ola biləcəyini deyir. Onun fikrincə, kainatda nəzəri bir quruluş olduğunu, şüurlu bir dizayn olduğunu iddia edə bilmərik, kainatın bütün nizamı öz içində var ola bilər. Hyum kainatdakı meydana gəlmələrin şüurlu bir şəkildə yaradıldı- ğını söyləyəcək bir sübutumuz olmadığı qənaətindədir. Kantin qeyri-müəyyənlik yanaşması Kantın qeyri-müəyyənlik düşüncələrinin meydana gəlməsində Hyumun mirası təsirli olmuşdur. O ən sistem- li şəkildə qeyri-müəyyənlik fikrini irəli sürən adam olaraq göstərilməkdədir. O digər bir çox mütəfəkkirdən fərqli ola- raq metafizika və kainat elmi mövzusunda şübhəli rəftarı əxlaq sahəsində davam etdirməmişdir. Kant əxlaq sahəsində 146 mütləq doğruları rədd edən nisbi görüşlərə qarşı çıxaraq “tapşırıq duyğusu”nu təməl sahə, Tanrının və axirətin var- lığını əxlaqın reallaşması üçün imtina edilməz inanclar ola- raq görən bir əxlaq sistemini müdafiə etmişdir. O, əxlaqa söykənərək Tanrının varlığını sübut etməyə çalışmış ilk filosofdur. Praktik sahədə Tanrı və axirət inancını müdafiə edən Kant nəzəriyyə sahəsinə keçdikdə qeyri-müəyyənlik nəzəriyyəsinin ən məşhur siması olmuşdur. Nəzəriyyə və praktikanın arasında daha əvvəl heç bir filosof bu cür əlaqə qurmamış, nəzəriyyəni praktikanın öhdəsinə bu dərəcədə buraxmamışdır. O, fideist (təməl dini inancların ağıl yolu ilə sübutu olmadığını, yalnız iman yolu ilə sübut edilə biləcəyi fikri) yanaşmaya ən uyğun fəlsəfəni ortaya qoymuşdur. Bu- nun üçün o həm dinlərin, həm də ateizmin bütün rasional sübutlarına qarşı mübarizə aparmışdır. Axmaq və mahiyyəti bilinməyən Kant rasional bir metafizikanın mümkün olmadığını göstərmək üçün zehnin kainat haqda düşünməyə başla- dıqda içindən çıxa bilməyəcəyi ziddiyyətlərə düşdüyünü söyləyir. Kant zehnin içinə düşdüyü bu ziddiyyətlərə anti- nomiya deyir. Bu antinomiyaların daha əvvəl toxunduğum birincisi belədir: Tezis: Kainat zaman içində bir başlanğıca malikdir və kosmos tərəfindən məhdudlaşdırılmışdır. Anti-tezis: Kainat zaman içində bir başlanğıca sahib de- yil və kosmos tərəfindən məhdudlaşdırılmamışdır. Kantın antinomiyalarını həll etmək üçün daha əvvəl “axmaq” və “mahiyyəti bilinməyən” ayırımının edilməsini təklif etmişdim. Bu ayırıma əsasən, əgər irəli sürülən anti- nomiyalardan biri axmaqlığa endirilə bilsə, digərinin doğ- 147 ruluğu ortaya çıxır. Kainatın əzəli olması keçmişdə son- suz zamanın olması və bu sonsuz zamanın ötürülüb bura gəlinməsi deməkdir. Bu isə “sonsuz” anlayışının tərifinə ziddir. Çünki sonsuz bir silsilə daim artan və heç bir zaman tamamlana bilinməyən bir silsilə ifadə edir, bu səbəbdən sonsuz keçilə bilməz. “Sonsuz keçildi” (Bu, kainatın əzəli olmasının bir şərtidir) mülahizəsinin səhvi bu mülahizənin analitik şəkildə araşdırılması ilə (sonsuz anlayışının araşdı- rılması ilə) üzə çıxır. Bu, eynilə “Üçbucaq dörd tərəflidir” mülahizəsinin səhvinin analitik olaraq başa düşülməsi ki- midir. Üçbucağın dörd tərəfinin ola bilməyəcəyi üçbuca- ğın tərifindən anlaşılır, sonsuzu keçməyi mümkün olma- yacağının sonsuzun tərifindən çıxdığı kimi. Analitik ola- raq səhv olan bir mülahizə axmaq olduğu ən açıq olan bir mülahizədir. Buna görə də Kantın birinci antinomiyasının anti-tezisi axmaq hesab edilib rədd edilə bilər. Halbuki Kan- tın antinomiyası tezisindəki kainatın bir başlanğıcı olduğu ifadəsini axmaq hesab edə bilmərik. Kainatın başlanğıcının necə olduğunun aydın olmadığı deyilə bilər, Tanrının za- manı necə başlatdığını bilmədiyimizi söyləyə bilərik. Lakin bu, kainatın başlanğıcı olduğunun “mahiyyəti bilinməyən” kateqoriyasında olması deməkdir. Tanrının arını necə yarat- dığını, təmizlənən dünyanın ən düz altıbucaqlısını necə et- diyini bilmirik. Su molekulunun necə və niyə sıfır dərəcədə donduğunu da bilmirik. Lakin bütün bu “mahiyyəti bilinməyən” kateqoriyasındakıları rədd edə bilmərik. Za- man tərif olaraq başlanğıcsız olmağı tələb etmir. Analitik bir yanaşma ilə də, hiss orqanlarımızın qəbulu ilə də bunun əksini iddia edə bilməz və zamanın başlanğıcı olduğu tezi- sini axmaq hesab edə bilmərik. Kantın digər antinomiyala- rını həll etməkdə də “axmaq” və “mahiyyəti bilinməyən” ayırımının faydalı olacağını güman edirəm. Yüklə 70,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|