C a n e r t a s L a m a n Big Bang Və Tanrı
Yüklə 70,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Platonun idealari
- Aristotelin əzəli Kainat dizayni
132 təktanrılı dinlərə daha yaxın olduğunun deyilə biləcəyini güman edirəm. Platonun idealari Platon Tanrının kainatı “xaos”dan yaratdığını və bu “xaos”a forma verdiyini söyləyir; əvvəlcə ulduzlar, sonra planetlər, sonra da Yer kürəsi yaradılmışdır. Bu fikri ilə Pla- ton yaradılış fikrinə ulduzların əzəli bir yanacaqla yandığını söyləyən şagirdi Aristoteldən daha yaxındır. Platonun Tanrı və kainat əlaqəsini necə qurduğuna dair ən böyük mübahisə Platonun “idea” təlimindəki şərhə açıq izahları səbəbilə meydana gəlməkdədir. Platonun fikrincə, kainatdakı bütün obyektlər idea kainatındakı gerçək bir varlığın əks olunma- sıdır. Kainatdakı bütün fərqli qələmlərin, fərqli masaların, fərqli gözəlliklərin idealar aləmində müvafiq olduğu tək bir gerçək qələm, tək bir gerçək masa, tək bir gerçək gözəllik vardır. İdealar kainatındakı bu varlıqlar da mütləqdir. Pla- tonun izahlarındakı Tanrı bu idealara baxaraq kainatdakı obyektləri yaradır, yəni Tanrı bu idealara bağlı hərəkət edir. Platonun izahatlarında idealar bəzən Tanrının üstündə, bəzən altında olur, bəzən də Tanrı ilə inteqrasiya olunur. Pla- ton Tanrını mütləq yaxşı ideası olaraq görür və mübahisəsiz bir şəkildə varlıq iyerarxiyasının ən üstünə yerləşdirir. Pla- tonun bəzi izahlarındakı yaradıcı Tanrının (Demiurqos) ide- alarla inteqrasiya olunması bəzən də Platonun Tanrını var- lıq iyerarxiyasında ən üstə yerləşdirməsi təktanrılı dinlərə inanan bəzi mütəfəkkirlərin öz inanclarına da uyğun olaraq ideaları Tanrının zehnindəki düşüncələr və yaradılanların modeli olaraq görmələrinə gətirib çıxarmışdır. Platon ide- alarının sahib olduqları xüsusiyyətləri “yaxşı ideasından” götürdüyünü söyləməsi və Tanrını yaxşı ideasıyla qarışdır- ması bu yanaşmaya uyğundur. Bu tip bir şərh isə Platonun 133 fəlsəfəsini təktanrılı dinlərin izahlarına daha çox yaxınlaş- dırmaqdadır. Platonun idealarının hər birini müstəqil və Tanrıdan müstəqil varlıqları olan, atomlaşmış həqiqətlər di- zaynı olaraq görənlər də vardır. Platon şərhçilərinin bu möv- zudakı fərqli fikirləri bu kitabın məqsədinin fövqündədir. Platonda “maddənin yaradılması”na uyğun gələn bir an- layış tapmaq olmaz, lakin əzəli qəbul edilən maddənin materialistlərin dediyi maddə anlayışı ilə də əlaqəsi yoxdur. Platonun “maddə”si naməlum, formasız, görünməz, təyin oluna bilinməyəndir. Yaradıcı Tanrı maddəyə idealar dün- yasının varlıqlarına görə forma verir. Platonun yaşadığımız Dünyanı “kölgə kainat” olaraq görən yanaşması mistik ide- alara ilham qaynağı olmuşdur. Aristotelin əzəli Kainat dizayni Aristotel kainatın heç bir zaman “xaos” dövrü yaşama- dığını, kainat maddəsinin həmişə bir formaya sahib oldu- ğunu, ulduzların əzəli bir yanacaqla əzəldən bəri yandıqla- rını söyləyir. O, kainatdakı hərəkətin qaynağını Tanrıda ta- pır və Tanrını “İlk Hərəkət etdirici” olaraq xarakterizə edir. Onun fikrincə, Tanrı maddi deyil, mütləq mükəmməllikdir, dəyişməzdir. Aristotel hərəkətin mütləq bir başlanğıcı olma- lı olduğunu görmüş, lakin maddənin mütləq bir başlanğıcı olmasının labüd olduğunu görə bilməmişdir. Halbuki onun kainat sistemində də hərəkət əsldir və hərəkətsiz bir kainat ola bilməz. Hərəkətin başlanğıcı olduğunu görən Aristote- lin özünün də hərəkətlə inteqrasiya etdiyi maddi kainatın bir başlanğıcı olduğunu qiymətləndirə bilməməsi onun sistemində görülən açıq-aşkar bir ziddiyyətdir. Aristoteli şərh edən bəzi kəslər onun Tanrını yalnız İlk Hərəkət etdi- rici olaraq gördüyünü, Tanrını kainatın xaricinə itələdiyini 134 söyləmiş və ona “deist” demişdirlər. Halbuki Aristotel Tanrını yalnız “İlk Hərəkət etdirici” olaraq kainatın başı- na qoymamış, eyni zamanda Tanrının kainatın yönəldiyi məqsədi olduğunu söyləmişdir. Kainatın məqsədi olan necə kainatdan qopuq ola bilər? Aristotel təbiətdəki hər şeyin bir “məqsədyönlü səbəbi” olduğunu söyləmişdir. Yəni kainatdakı meydana gəlmələrin təsadüfən deyil, bir məqsədə uyğun olaraq meydana gəldiyini demişdir. Bu isə kainatdakı bütün meydana gəlmələrin meydana gəlmədən əvvəl məlum olmasını tələb edir. Kainatın mərhələlərini bir heykəlin mərhələləri olaraq düşünsək, bəs o zaman kaina- tın son mərhələdəki halı daha əvvəl kimin zehnində olub? Kimin zehnindəki dizayn kainatın yönəldiyi hədəfi təyin etməkdədir? Aristotelin sisteminə baxdıqda bunu bilən və təyin edən ancaq kainatın məqsədi olan Tanrı ola bilər. Ka- inatdakı “məqsədyönlü səbəbin” qaynağı olan, beləcə ka- inatdakı hər meydana gəlməni bilən və kainatın məqsədi olan Tanrı necə kainatdan ayrı tutula bilər? Məncə müasir şərhçilərin bir qismi zehinlərindəki pozitivist yanaşmaya daha yaxın gördükləri bir Aristotel meydana gətirməyə çalışmaqdadırlar, lakin Aristotelin ən fundamental izahla- rının bir çoxu bu yanaşmalara zidd düşməkdədir. Aristotel “Metafizika” adlı məşhur əsərində Tanrının sifətlərini də açıqlayır: Kainatdakı birliyin Tanrının birliyini sübut etdi- yini söyləyir. Tanrının həm qanun, həm də qanunu qoyan, həm nizam, həm də təşkil edici olduğunu ifadə edir. Hər şeyin onun tərəfindən və onun üçün təşkil edildiyini açıq- layır. Aristotelin fərqli şərhçilərindən hansının haqlı oldu- ğu bu kitabın mövzusu deyil, lakin Aristotelin “deist” deyə təqdim edilməsi çox da doğru görünməməkdədir. Aris- totel müəllimi Platonun idealar təlimini haqlı bir şəkildə tənqid edir. İdeaların faydasız əşyadan ibarət olan saxta bir aləmlə yalnız qarışıqlığa səbəb olduğunu, kainatdakı var- Yüklə 70,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|