Dərs vəsaiti Bakı Qida Sənayesi Kollecinin Metodiki

 
Qidalanma tarixinə aid bir qeyd 
Yadda saxlamalıyıq ki, əcdadlarımız çox zaman bizim tə-
səvvür etdiyimiz kimi diqqətsiz, nə də biz onlardan müdrik və 
mükəmməl deyilik, onların uzaq nəsilləriyik. O dövrdə insanla-
rın az olmasına baxmayaraq, onları əhatə edən təbiətdə çoxsay-
lı yemək resursları var idi. Buna görə bizim qədim əcdadlarımı-
za qibtə etmək olar. 
Qədim dövrdə yeməyi tərkibində qatqı və əlavələrdən uzaq 
keyfiyyətli və təbii ərzaqlardan hazırlayırdılar. Məsələn, vaxtilə 
insanların az məskunlaşdığı Amerika torpaqlarında Avropalılar 
məskunlaşdıqdan sonra bir yeniyetmə öz məskunlaşdığı yerdən 
100 metr aralı 20 dəqiqəyə ağacla 15-20 nəfərlik böyüklər üçün 
güclü bir nahar yeməyinə hinduşkaları vura bilərdi. Əsas işləri 
bu hinduşkaların tüklərini yolub bişirmək idi. Çay və göldən o 
qədər balıq tuturdular ki, onu yeyib qurtarmaq mümkün deyil-
di, ona görə torda olan balıqların ən yaxşısını seçib, qalanını isə 
yenidən suya atırdılar. Öz itlərinin yem ehtiyatı üçün nəinki 
balığı, qızıl balığın kürüsünü qurudurdular. Bu, itlərin daha çox 
xoşuna gəlirdi. Bu cür təbiətdə o şərtlərlə yalnız tənbəl adam ac 
qala bilərdi.
Misirdə unun bir neçə növü var idi: arpa, buğda və s. Var-
lılar buğda ehtiyatlarını öz evlərinin yaxınlığında, ya da evin 
damında saxlayırdılar. Çörəyin hazırlanıb ərsəyə gəlməsi üçün 
misirlilər bir neçə üsuldan istifadə edirdilər. Çör-çöpdən təmiz-
lənmiş taxılı xüsusi qrup insanlara verirdilər, hansı ki, orada ki-
şilər yox, qadınlar üstünlük təşkil edirdi. İki-üç güclü oğlan 
taxılı döyürdü. Döyülmüş taxılı əldə etdikdən sonra ayırmış ol-
duqları samanı heyvan üçün saxlayır, qalanlarını üyüdürdülər. 
Misir dəyirmanı iki bölmədən - aşağı və yuxarı göyərtədən iba-

---

50 
rət idi. Dəyirmanın yuxarı hissəsində dəyirmançı ikiqat əyilə-
rək ağır dəyirman daşlarını buğda dənləri üzərindən hərəkət et-
dirərək əmələ gələn unu aşağı bölməyə tökürdü. Əldə edilmiş 
un ələkdən keçirilirdi və un istənilən dərəcəyə çatana qədər bu 
proses yenidən təkrarlanırdı. Proses işçilərin mahnısı ilə mü-
şayiət olunurdu: ”Bu dünyanın bütün tanrıları sahibimə güc və 
cansağlığı versin.” Unu gündəlik bişirmək üçün lazım olan 
qədər hazırlayırdılar. Ocağın üzərinə konusvari formaları elə 
qoyurdular ki, alov dilimləri onların içərisinə daxil olsun. For-
malar kifayət qədər qızdıqdan sonra onları çevirir və dəyirmi 
çuxurları olan bir taxtaya quraşdırır və maya ilə yoğrulmuş 
xəmirlə doldururdular. Sonra isə formaların üzərini bağlayıb 
ocağın üzərinə qoyurdular. Çörəklər bişdikdən sonra formalar-
dan götürüb o anda sayır və nəticəni qeyd edirdilər. Onları he-
sablamaq misirlilərin ən sevimli məşğuliyyəti idi. Bundan son-
ra səbətlə dolu olan çörəyi sahiblərinə aparırdılar. Çörəyin bu 
üsulla hazırlanması Qədim çarlıq dövründə də geniş yayıl-
mışdı. Daha sonralar Yeni çarlıq dövründə də (b.e.ə.1580-
1085) çörəkbişirmə qaydaları eyni olub, lakin artıq o dövrdə 
sobalar meydana gəlmişdi, hansı ki, onda eyni vaxtda çoxlu 
çörək bişirmək mümkün idi. Misir əhalisi nə içirdi? Onların 
milli içkiləri pivə idi. Onu hər yerdə içirdilər. Evdə, tarlada, 
gəmidə, meyxanalarda və s. Pivəni arpa, buğda və xurmadan 
hazırlayırdılar. Bunun üçün çörəyin hazırlanmasında istifadə 
olunan formalara oxşar ( böyük ölçülü) qablardan və eyni za-
manda səbətdən, gil küplərdən, taslardan istifadə edirdilər. Əv-
vəlcə, çörəyi bişirir, sonra isə fırında olduğu kimi pirami-
daşəkilli formaları sobanın ətrafına yerləşdirirdilər. Eyni vaxt-
da xəmir yoğurur, onu qızmış formalara tökür və çörəyin üzə-
rində qızıl təbəqə əmələ gələnə qədər saxlayırdılar. Nəzarət 
edirdilər ki, onların ortası çiy qalsın. Bu yarıbişmiş çörəyi bö-
yük tasın içərisinə xırdalayıb, üzərinə şirin xurma şirəsi tökür-
dülər. Alınmış kütləni süzgəcdən keçirirdilər. Çox keçmir ki, 
maye qıcqırmağa başlayırdı. Onu küplərə tökür, ağzını boşqab-

---

51 
la bağlayıb, gipslə möhürləyirdilər. Onu içərkən böyük həcmli 
1 və 2 litrlik fincanlardan istifadə edirdilər. Pivə sevənlər onu 
daş, çini və ya metal fincanlarda içirdilər. Misirlilər çaxırı da 
çox sevirdilər. Burada çaxır ticarəti inkişaf etmişdi. Firon II 
Ramzesə aid olan sənədlərdə 1500 küp şərab, 50 küp şedex, 50 
küp naur içkisi olan üç gəminin gəlişindən bəhs edən məlu-
matlara rast gəlmək olur. Onun birincisi nardan, ikincisi isə li-
kör tipinə məxsus olmasını qeyd etmək olar. Çaxır küplərinin 
tapılmış qalıqlarından çaxırın yaranması və keyfiyyəti haqqın-
da çoxsaylı məlumatlar var. Üzüm bağlarının çoxu deltanın 
şərq hissəsində yerləşirdi. Şərabın keyfiyyəti “yaxşı şərab sək-
kizinci dəfə”, “şərab üçüncü dəfə” və ya sadəcə “şirin şərab” 
kimi yazılarla göstərilirdi. Yəqin ki, şirin şərab - bu gənc şərab, 
üçüncü və səkkizinci dəfə isə onun üç və səkizinci dəfə tökül-
məyi deməkdir. Onu tez- tez doldururdular ki, qıcqırmadan qo-
rusunlar. Başqa yolu isə onu qaynatmaq idi.