Dərslik (əlavə olunmuş və redaktə edilmiş ikinci nəşri)

 
321
Kornel Ulyevski (1823-1897) yaradıcılığında inqilabi əhval-ruhiyyə üstünlük təşkil edirdi. «Ətirsiz 
güllər» (1848), «Moskvalılar üçün» (1862) adlı şerlər kitabının müəllifidir. 
M.Ramonovski (1833-1863). Qəhrəmanlıq mövzusunda işləyən  şairin «Sonçalı  qız» poeması Polşa 
sənətkarlarının və tacirlərinin mübarizəsini əks etdirir. Onun yaradıcılığında o dövr Polşa ədəbiyyatına xas olan oda, 
dua, mahnı və himnlərə rast gəlmək olar. 
T.Lenartoviç (1822-1893) şifahi xalq ədəbiyyatı ilə  dərindən maraqlanmışdır. 40-cı illərdə folklor 
nümunələrini bir yerə yığıb «Lira» (1855) və «Yeni lira» (1859) adı ilə nəşr etdirmişdir. 
V.Sırokomlya (1823-1862) «Poçtalyon» (1844) adlı qaveida müəllifidir (qaveida – polyak şifahi xalq 
ədəbiyyatında şer formalı hekayə). Əsasən təhkimli kəndlilərin həyatını təsvir edirdi. 
T.K.Norvaid (1821-1883). Yaxşı  təhsil almış  şair bir çox – Fransa, İtaliya, Almaniya, İngiltərə kimi 
ölkələrdə olmuşdur ki, bu da onun yaradıcılığına müsbət təsir göstərmişdir. Onun «Assunta», «Möhür» kimi 
fəlsəfi poemaları var. Lirik əhval-ruhiyyəli əsərlərinin arasında «Spartak», «con Braun», «Şopenin fortepiano-
su», «Matəm rapsodiyası» kimi əsərlər diqqətəlayiqdir. 
Əsrin 40-60-cı illərində realist istiqamət inkişaf edir. Realist janrın banilərindən Kraşevski (1812-1887) 
dövrünün məşhur şairi, dramaturqu, publisisti olmuşdur. Balzak, Dikkens, Qoqolun yaradıcılığı ilə tanışlıq onun 
yaradıcılığına böyük təsir göstərmişdir. O həmişə təhkimçiliyə qarşı çıxaraq, təhkimçiliyi «Ulyana», «Savkanın 
hekayəsi» kimi əsərlərdə tənqid etmişdir. Onun nəsrində realizm və romantizm birləşir. 
Kojenevski (1797-1863) realizm janrında yazılmış 2 böyük romanın müəllifidir: «Alverçi», «Fırıldaqçı». 
60-80-cı illərdə  ədəbiyyatda baş vermiş  ən böyük nailiyyət gənclərin yaratdığı «Lşeqdad tiqodnyovı» 
(«Həftəlik icmal») jurnalıdır. Onun banisi Aleksandr Sventoxovski olmuşdur (1824-1915). 
Romantizm ənənələrini davam etdirən Zıqmunt Milkovski öz əsərlərini Teodor Tamali Yoj təxəllüsü ilə 
yazırdı. Slavyan silsiləli əsərlərə daxil olmuş ən məşhur roman «Uskoki» (1870) romanıdır.  
1863-cü ildən satirik istiqamətin inkişafı artmışdır, onun nümayəndələrindən Y.Lyam, M.Baleyteki, 
U.Najimski kimilərinin adlarını çəkmək olar. 
Y.Lyam (1838-1886) bir sıra felyeton və satirik povestlərin müəllifidir. Ən yaxşı əsərləri «Möcüzəli ka-
ryeralar», «Qızıl suyu üçün boş»  əsərləridir. O və onun davamçıları olan Ojeliko, Senkeviç, Prus əsərlərində 
aşağı təbəqəli insanları təsvir etməyə üstünlük verirdilər. 
E.Ojeliko (1841-1910) polyak ədəbiyyatında məişət janrı romanının banisi hesab edilir. Onun 
yaradıcılığının polyak ədəbiyyatı ilə fransız, çex, rus, belorus ədəbiyyatı arasında  əlaqələrin yaranmasında 
böyük rolu olmuşdur. Onun «Aclıq illərində», «Qəfəsdə», «Bronviçlər ailəsi», «Vatslavanın gündəliyi» 
əsərlərində bütün bunlar çox gözəl əks olunub. Əsərlərinin əsasını məhəbbət mövzusu təşkil edir. 
H.Senkeviç (1846-1916) Polşada klassik üslubun banilərindən hesab edilir. Ömrünün çox hissəsini 
səyahətdə keçirmiş və «Səyahət məktubları» əsərində bunu əks etdirmişdir. Onun «Musiqiçi Yanko», «Mələk» 
adlı romanları diqqətəlayiqdir. Əsərlərinə rəngarənglik, çoxobrazlılıq xasdır. Yumordan faciəyə axıcı keçid, iro-
niya yalnız onun əsərləri üçün xarakterik idi. Senkeviç yaradıcılığında tarixi romanlara da müraciət etmişdir. 
«Xaçlar» bu qəbildən olan böyük tarixi epopeyadır. 
B.Prus (1847-1912) ixtisasca riyaziyyatçı olsa da, ədəbi fəaliyyətlə də məşğul olmuşdur. Yaradıcılığa yu-
moristik hekayələr və publisistik məqalələr yazmaqla başlamışdır. Uşaq obrazlarının mahir yaradıcısı olmuşdur, 
uşaqların dünyaya baxışı onun əsərlərində əsas yer tuturdu. «Uşaqlıq günahları», «Sbasın əhvalatları» hekayələri 
buna misaldır. 
A.Diqasinski (1850-1923) naturalistik tendensiyaları yayan görkəmli nümayəndə olmuşdur. Yaradıcılığa 
xarici  ədəbiyyatı  tərcümə etməklə 45 yaşından başlasa da özündən sonra dəyərli  ədəbi irs qoymuşdur. 
Hekayələrin köməyi ilə o, klassik polyak ədəbiyyatına daxil olmuşdur. O, əsərlərində  kəndli həyatını  təsvir 
edirdi və çox vaxt heyvanlar onun əsərlərinin əsas qəhrəmanları olurdu: «Sobaçya daeya», «Valk», «Sabaki i 
lüdi».  
Konopmitskayaya qədər poeziya janrında A.Asinin və V.Qamume yaratmışlar. Lakin realizm ideyalarını 
poeziyaya ilk dəfə  gətirən Konopmitskaya olmuşdur (1842-1910). O, şer, çoxlu novella, oçerk, ədəbi-tənqidi 
məqalələrin müəllifi olsa da, ədəbiyyata lirik şair kimi, xüsusilə 3 seriyadan ibarət «Şerlər»i ilə daxil olmuşdur. 
Digər şerlər toplusu «Xətlər və səslər» adı altında nəşr olunmuşdur. 
Musiqi.  Polşa musiqi mədəniyyəti qədim slavyan musiqi mədəniyyətinə aiddir. XIX əsrin birinci 
yarısından Polşa musiqisinə böyük xəzinə  bəxş edənlərdən dirijor, bəstəkar, müəllim və yazıçı olan 
K.Kurpinskinin adını qeyd etmək lazımdır. O, 26 operanın, baletlərin, simfoniyaların, uvertüraların yüksək milli 
koloritdə yaradıcısıdır.  
Ümumiyyətlə, Polşa musiqisi qədim xalq rəqs və mahnıları üzərində kökləndiyindən bütün dövrlərdə ya-
radan bəstəkarlar milli ənənələrə sadiq qalmışlar. XIX əsrdə Polşa opera xəzinəsində Manyuşkonun adı 
əvəzsizdir. 
XIX-XX əsrlərdə Polşa mədəniyyətində virtuoz sənətkarlar – dirijorlar E.Mlenarski, Q.Fitelberq, pianoçu-
lar Q.Lişetiski. İ.Qofman, Y.Turçiniski, skripkaçılar Quberman, İ.Lotto və bir çox müğənnilər yetişmişlər. 
Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---

 
322
Polşa musiqi mədəniyyəti dünya mədəniyyəti xəzinəsinə dəyərli klassik operalar, simfoniyalar, konsertlər, 
fortepiano əsərləri, vokal əsərlər bəxş etmişdir. 
Bolqarıstan. 
 İncəsənət.  XIX  əsr bolqar xalqının yaddaşında milli özünüdərkin oyanması, türk işğalçılarına qarşı 
aparılan mübarizə  əksi kimi qalır. 1878-ci ildə Bolqarıstan azadlıq  əldə edir. Bu dövr incəsənəti xalq 
mübarizəsinin güclü amillərindən biri kimi iştirak edir. İlk dövrlərdə, yəni 40-cı illərin sonunadək milli 
mədəniyyətin dirçəlməsi uğrundakı mübarizə kilsənin təsirindən azad olmaq uğrunda mübarizə ilə bağlıdır. 
Şərqi xristian xarakterli bolqar kilsəsi heykəltəraşlığın sərbəst incəsənət növü kimi inkişafına mane olur. 
Kilsənin təsiri altında əsasən dekorativ əhəmiyyət kəsb edən incəsənət əsərləri yaranırdı. Misal üçün, kilsələrdə 
oyma vasitəsi ilə yaradılan taxta ikonastasları göstərmək olar.  
Bu dövrün kilsə  rəngkarlığında yeni tendensiyalar yaranır. Artıq bu dövrün kilsə  rəssamları portret 
işləyəndə insanın fərdi xüsusiyyətini təsvir etməyə böyük maraq göstərirdilər. Donatorların portretləri çox 
çəkilirdi. 
Portret rəngkarlığı ilə yunan mənzərə rəngkarlığı da inkişaf etməyə başlayır. Müqəddəslərin obrazları ma-
vi səma, ağacların, göylərin fonunda təsvir edilir. Bəzən elə olur ki, peyzaj real bir mənzərəni təsvir edir. Bu da 
xalq məişətinə olan maraqdan irəli gəlirdi. Adi məişət səhnəsini xatırladan əsərlərdən biri («Konstantin və Yele-
na») Plovolis kilsəsində yerləşir. Burada naməlum ikonaçı rəssam milli geyimdə Həvvanı, yer belləyən Adəmi 
təsvir etmişdir.  
Milli qürur hissinin oyanması ilə əlaqədar bolqar rəssamları hətta Məryəmi, İsa peyğəmbəri təsvir edərkən 
belə onların üz-gözlərini bolqarlara uyğunlaşdırırdılar. Məsələn, Prdon şəhər kilsəsində yerləşən «Məryəmin baş 
örtüyü» ikonasında Məryəm kəndli paltarında təsvir edilmişdir. 
Bu dövrün görkəmli rəssamlarından biri Zaxariy Zoqrafdır (1810-1853). Bu rəssamın yaradıcılığı 
vətənpərvərlik və milli ləyaqət hissi ilə süslənmişdir. O daim xalq üçün yeni məktəblər açmaq, kitab dükanı, 
mətbəə yaratmaq haqqında düşünürdü. O, ikonalar çəkir, dekor rəsmləri işləyir, bolqar kilsəsini restavrasiya 
edirdi. Bu rəssamın yaradıcılığında Adəm və  Həvvanın yaranması, günah işləmə kimi incil süjetlərinə rast 
gəlinir. Təsvir olunmuş insanlar tez-tez milli geyimlərdə, baş verən hadisə isə müasir bolqar evlərində vaqe olur. 
Rəssamın bəzi əsərlərində sosial kinayə duymaq olar. 
Zoqraf portretçi rəssam kimi də  fəaliyyət göstərib. O, kilsə divarlarında çoxlu sayda donatorların 
portretlərini çəkmişdir. Belə portretlər arasında rəssamın avtoportretinə də rast gəlirik. Rəssam bir neçə dəzgah 
portreti də işləyib. 
Zoqrafın yaradıcılığı öz realist meylini məhz portret rəngkarlığında daha aydın göstərmişdir.  
Likova Obrazopesov (1827-1911) Zaxariy Zoqraf kimi kilsələrdə dekor rəsmləri çəkmişdir. O öz 
rəsmlərinin motivinə doğma ölkəsinin təbiətini daxil etmişdi. Bu rəssam həm də milli məişəti əks etdirən əsərlər də 
çəkmişdir. Rəssam Orlitsa kilsəsində «Çar Petranın İvan Rilskiy ilə görüşü» adlı divar rəsmi işləmişdir. Bu səhnəni 
o bir neçə il sonra Belovoy kilsəsində də təkrarlamışdır. 
Yuxarıda haqqında danışılan hər iki rəssamın yaradıcılığı kilsə rəngkarlığı çərçivəsində inkişaf etmişdir. 
Krım müharibəsindən sonra (1853-1856) ölkədə inqilabi-milli hərəkat daha da güclənir.  
Bu dövrdə artıq kübar təsviri incəsənət tam olaraq formalaşır. Portret, tarixi, mənzərə janrında, tarixi və 
inqilabi qravürada əsərlər yaranır. 
Bu dövrdə yaradıcılıqla məşğul olmuş rəssamlardan biri İtanislav Dospevskey idi. Bu rəssamın əsl adı Zo-
fir Zoqraf olmuşdur və o, Zaxariy Zoqrafın qohumu olmuşdur. Gənc yaşlarında ikona çəkmə  sənətinə 
yiyələnmişdir. Bir qədər sonra o, Rusiyaya gedir, əvvəl Moskvada, daha sonra isə Peterburqda rəngkarlığı 
öyrənir. Bolqarıstana qayıdandan sonra Dospevskey yenə də ikonaçı rəssam kimi fəaliyyət göstərsə də, portret 
janrına böyük maraq göstərir. Bu rəssam portretlərdə öz müasirlərinin obrazlarını çox xarakterik yaratmışdır. 
Rəssam bu obrazlara tez-tez romantik inqilabi hisslər bəxş edirdi. Onun tanınmış portretlərindən 2 avtoportreti-
ni, «Atanasa lamokvtsanın portreti»ni göstərmək olar. Bu rəssam öz həyat yoldaşına layiq olan ağıllı, fəal bolqar 
qadınlarının portretlərini böyük məharətlə yaradırdı. Bu rəssamın həyatının son illəri çox faciəli olmuşdur. O 
həbs edilmiş, İstanbul həbsxanasına göndərilmiş və orada öldürülmüşdür. 
Bolqar incəsənətinin tanınmış şəxslərindən biri də  Əhkalay Pavloviç (1835-1894) olmuşdur. O, 1860-cı 
ildə bolqar inqilabçısı George Rokovski ilə tanış olur və onun kitablarına illüstrasiyalar çəkir. 8 ay Rusiyada 
olduğu müddətdə rəssamın xarakteri formalaşır. Rəssam kilsə rəngkarlığına yenilik gətirmək istəyir, lakin bu o 
qədər də  uğurlu olmur. O, tarixi, məişət və portret janrında  əsərlər yaradır. Rəssam xalqının ziyalılarını öz 
portretlərində təsvir edir. O, sakit enerjili, özünə inamlı insanları təsvir etməyə üstünlük verir. Belə portretlərə 
misal olaraq rəssamın öz valideynlərinin, tarixçi L.Zlatarskonun, həkim D.Pavloviçin portretlərini göstərmək 
yerinə düşər. Digər qadın portretlərinə  gəldikdə isə  rəssamın çəkdiyi «Lvetona Rodossovanın portreti»ni 
göstərmək olar. 
Pavloviçi haqlı olaraq bolqar tarixi janrının banisi hesab edirlər. O, Münhen Akademiyasının rəngkarlıq 
sinfində  dərs almışdır. Rəssam qədim bolqar tarixi mövzusunda bir sıra  əsərlər işləmişdir. O, rus yazıçısı 
Veltmanın sentimental, tarixi romanına illüstrasiyalar çəkmişdir. Rəssamın  ən görkəmli  əsərləri xalqın 
Bu derslik behruzmelikov.com saytindan yuklenmisdir

---