Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov

xlorid ionu (C1-), fosfatlar (P043-), hidrokarbonatlar (HC03-), kalsium ionu 

(Ca2+), maqnezium ionu (Mg2+), codluq, elektrik keçiriciliyi və hidrogen 

göstəricisi (pH) təyin  edilir. Kimyəvi tərkib mövsümi dəyişmələrə məruz 

qaldığı  üçün qarışıqların qatdıqlarının miqdarı cari ilə görə orta qiymətlə 

hesablanır.  Aüuosfer  yağıntılarının  tərkibində  olan  qarışıqların  qatdığının 

ümumi  orta  illik  miqdarı  üzrə  müşabidə  məntəqələri  3  qrupa  ayrılır:  I 

qrupa  qarışıqların  qatdığı  nisbətən  az  olan  məntəqələr-Şəki,  Lənkəran, 

Damarçm,  Daşkəsən,  Kəlvəz,  Sabirabad,  Mingəçevir,  Zərdab  aiddir.  Bu 

qrup məntəqələrdə ionların qatdıqlarının ümumi miqdan 41,3-91,3 mq/l-dir. 

II  qrupa  qarışıqların  qatdığı  nisbətən  çox  olan  məntəqələr-  Sumqayıt, 

Pirallabı,  Neftçala,  Ağstafa,  Qobustan,  Gəncə,  Biləsuvar,  Qəbələ  və 

Xaçmaz məntəqələri aid edilmişdir. Ən az miqdar Ağstafa, ən çox miqdar 

isə Neftçalaya aiddir. Bu qrup məntəqələrdə ionlann qatdıqlarının ümumi 

miqdarı 100,6-198,6 mq/l-dir. III qrupa Qırız və Pirallabı məntəqələri aid 

edilmişdir.  Bu  məntəqələrdə  ümumi  qarışıqların  qatdığının  aylıq  miqdarı 

yüksək olub və 212,3-215,3 mq/1 təşkil edib. Ən az miqdar Qırızda (212,3 

mq/1), ən çox isə Pirallabıda (215,3 mq/1) müşabidə olunub. Müşahidələrin 

nəticələrinə  görə  respublika  üzrə  il  ərzində  orta  hesabla  atmosfer 

yağıntılarının  kimyəvi  tərkibinin  21,8%-ni  sulfat,  4,4%-ni  nitrat,  2,2%-ni 

ammonium,  13,3%-ni  xlorid,  40,4%-ni  hidrokarbonat,  0,3%-ni  fosfat, 

13,5%-ni kalsium və 4,1% -ni maqnezium ionları təşkil edib. 

11.5.4.  Ətraf  mühitin  radioaktivliyi. 

Ətraf  mühitin 

radioaktiv  çirklənmədən  mühafizəsi  sahəsində  fəaliyyət  “Ekoloji 

təhlükəsizlik haqqında”, “Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında”, 

“Ətraf  mühitin  mühafizəsi  haqqında”  Azərbaycan  Respublikasının 

Qanunları və bu qanunların icrası ilə əlaqədar hazırlanmış “Ətraf mühit və 

təbii  ehtiyatların  monitorinqinin  aparılması  qaydaları  haqqında” 

Əsasnamə (Nazirlər Kabinetinin 1 iyul 2004-cü il tarixli, 90 saylı qərarı ilə 

təsdiq  edilmişdir)  ilə  həyata  keçirilir.  Təbii  mühitin  radiasiya  şəraitinə 

aşağıdakı əsas göstəricilər üzrə nəzarət edilir: 

•

 

Atmosfer havasi 

1.

 

Monitorinq sistemi 

2.

 

Atmosfer havasının çirklənmə vəziyyəti 

•

 

Səth sulari 

1.

 

Monitorinq sistemi 

2.

 

Səth sularının çirklənmə vəziyyəti 

•

 

Torpaq 

1. Monitorinq sistemi 

581 

---

2. Torpaqların çirklənmə vəziyyəti 

•

 

Təbii radiasiya fonu 

•

 

Atmosfer aerozollarmm ümumi P-radioaktivliyi 

Ətraf  mühitin  radiasiya  fonu  üzrə  gündəlik  müşahidələr  ölkənin 

bütün  bölgələrini  əhatə  edən  41  müşahidə  məntəqəsində  olmaqla  36 

nöqtədə gün ərzində 3 dəfə olmaqla saat 09:00, 15:00, 18:00 radələrində, 

digər  5  nöqtədə  (Oğuz,  Şamaxı,  Maştağa,  Göygöl,  Kürdəmir)  radiasiya 

fonu  haqqında  məlumatların  fövqəladə  hallarda  verilməsi  nəzərdə 

tutulmuşdur. 

“Azərbaycan 

Respublikasında 

radioaktivliyin 

monitorinqi  sahəsində  infrastrukturun  inkişaf  etdirilməsi”  layihəsi 

çərçivəsində 

AEBA 

tərəfindən 

ETSN-nin 

iştirakı 

ilə 

nüvə 

texnologiyalarından  istifadə  edən  ölkələrlə  sərhəd  olan  Qazax,  Sədərək, 

Beyləqan, Astara, Quba rayonlarında və Pirallahı adasında radiasiya fonu 

üzərində avtomatlaşdırılmış monitorinq nəzarəti sisteminin quraşdırılması 

təmin  edilmişdir.  Hazırda  ölkə  ərazisində  radiasiya  fonu  üzərində 

avtomatlaşdırılmış  monitorinq  nəzarəti  sistemi  normal  fəaliyyət 

göstənnəkdədir və əldə olunan monitorinq məlumatları hər  yanm saatdan 

bir  ETSN-nin  Ətraf  Mühit  üzrə  Milli  Monitorinq  Departamentinə  və 

eyni  zamanda  FHN-nin  Böhran  Vəziyyətlərdə  İdarəetmə  Mərkəzinə 

ötürülür. Gündəlik apanlan monitorinqin nəticələri əsasında “Respublika 

ərazisində təbii mühitin faktiki radiasiya şəraiti” adlı gündəlik bülleten 

hazırlanaraq,  ölkənin  qərar  qəbul  edən  şəxslərinə,  dövlət  orqanlarına, 

KİV-ə  təqdim  olunur  və  internetdə  yerləşdirilir.  Günəş  şüalarının 

fəallığından  asılı  olaraq  gündəlik  radiasiya  fonu  respublika  ərazisində 

mövsümlər  üzrə  dəyişkəndir.  Belə  ki,  daxil  olan  məlumatların  təhlili 

göstərir  ki;  Bakı-Abşeron  zonasında  gündəlik  radiasiya  fonu  qış 

mövsümündə  7-12 mkR/saat,  yaz mövsümündə 8-13  mkR/saat, yay 

mövsümündə  7-13 mkR/saat,  payız mövsümündə isə  7-13 mkR/saat 

arasında  dəyişir  və  təbii  fondan  cüzi  kənaraçıxma  müşahidə  olunur. 

Ümumilikdə isə bu zonada gündəlik radiasiya fonu 7-13 mkR/saat arasında 

müşahidə edilir və təbii fon daxilində dəyişir. Naxçıvan MR-in ərazisində 

gündəlik  radiasiya  fonu  qış  mövsümündə  10-15  mkR/saat,  yaz 

mövsümündə  9-15  mkR/saat,  yay  mövsümündə  10-15  mkR/saat,  payız 

mövsümündə  isə  10-16  mkR/saat  arasında  dəyişir.  Naxçıvan  MR-nın 

ərazisində  gündəlik  radiasiya  fonu  10-16  mkR/saat  arasında  (təbii  fon 

daxilində)  müşahidə  edilir.  Daşkəsən-Gədəbəy  zonasından  daxil  olan 

müşahidə  məlumatlarına  əsasən,  bu  zonada  gündəlik  radiasiya  fonu  qış 

mövsümündə  6-9  mkR/saat,  yaz mövsümündə 6-10 

mkR/saat, yay 

mövsümündə  6-12 mkR/saat,  payız mövsümündə isə  6-11 mkR/saat 

arasında dəyişir. Gündəlik radiasiya fonu isə 6-12 mkR/saat arasında 

582 

---