Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 11.5.3. Atmosfer havasının monitorinq sistemi 1. Müşahidə şəbəkəsi.
- Sumqayıt şəhəri üzrə: •
- «Hidrometeorologiya fəaliyyəti haqqında», «Atmosfer havasının mühafizəsi haqqında»
- «Ətraf mühit və təbii ehtiyatların monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında»
- (“Hidrometeorologiya fəaliyyəti haqqında”
- Z.Atmosfer yağıntılarının çirklənmə vəziyyəti.
nur, su obyektlərində mövcud çirklənmə vəziyyətini əks etdirən bülletenlər hazırlanaraq respublikada qərar qəbul edən şəxslərə, dövlət orqanlarına, KLİV-ə təqdim olunur və İnternetdə yerləşdirilir.
monitorinqi ölkənin iri sənaye şəhərləri olan Bakı, Sumqayıt, Gəncə, Mingəçevir, Şirvan, Naxçıvan, Lənkəran və Şəkidə fəaliyyət göstərən 8 atmosfer havasının monitorinqi laboratoriyasından və 26 müşahidə məntəqəsindən ibarətdir. Bu şəhərlərdə atmosfer havasında çirkləndiricilərin təyin edilməsi üçün gündə üç dəfə, 07:00, 13:00, 19:00 saatlarında nümunələr götürülərək, hər bir şəhərin sənaye profilinə uyğun olan aşağıdakı spesifik çirkləndiricilər üzrə kimyəvi analizlər aparılır: Bakı şəhəri üzrə: Sumqayıt şəhəri üzrə: • toz
• kükürd qazı (S02) • dəm qazı (CO) • azot dioksid (N02) • azot oksid (N0) • hidrogen sulfid • his
• bərk flüoridlər • hidrogen flüorid • xlor
• civə
• ammonyak • sulfat turşusu • formaldehid • furfurol • həll olunan sulfatlar • toz
• kükürd qazı • sulfatlar • dəm qazı • azot dioksid • azot oksid • bərk flüoridlər • hidrogen flüorid 578 • ammonyak • civə
Gəncə, Naxçıvan, Şirvan, Şəki və Lənkəran şəhərləri üzrə: • kükürd qazı • toz
• dəm qazı • sulfatlar • azot dioksid • azot oksid • hidrogen sulfıd • bərk flüoridlər • hidrogen flüorid • sulfat turşusu • toz
• kükürd qazı • dəm qazı • azot oksid • azot dioksid Atmosfer yağıntılarının tərkibində (yağış, qar) atmosfer havası ilə uzaq məsafələrə transsərhəd daşınan çirkləndiricilərin tərkibinin öyrənil- məsi, onlann ətraf mühitə təsirinin qiymətləndirilməsi və yağıntıların keyfiyyət göstəricilərinə nəzarətin həyata keçirilməsi məqsədilə ölkənin davamlı qar örtüyü olan yüksək dağlıq ərazilərində dörd məntəqədə qann kimyəvi tərkibi, 21 məntəqədə isə atmosfer yağıntılarının kimyəvi tərkibi üzərində sistematik monitorinqlər aparılır. Atmosfer yağıntılarının tərki- bində aşağıdakı keyfiyyət və çirkləndirici göstəricilər üzərində təyinatlar aparılır:
elektrik keçiriciliyi • codluq
• hidrogen göstəricisi
sulfat ionu • nitrat ionu • ammonium ionu • xlorid ionu • fosfatlar • hidrokarbonat ionu • kalsium ionu • maqnezium ionu 2. Qanunvericilik və metodologiya. Atmosfer havasının çirklənməsinin monitorinqi, «Hidrometeorologiya fəaliyyəti haqqında», «Atmosfer havasının mühafizəsi haqqında», Azərbaycan Respublikasının pH
579 Qanunları, bu qanunların icrası ilə əlaqədar hazırlanmış «Ətraf mühit və təbii ehtiyatların monitorinqinin aparılması qaydaları haqqında» Əsasnamə (Nazirlər Kabinetinin 1 iyul 2004-cü il tarixli, 90 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir) ilə həyata keçirilir. Bu sahədə dövlət nəzarətini Azərbaycan Respublikasının ETSN -yi həyata keçirir. Ətraf mühitin monitorinqi işləri proqramlar əsasında, dövlət büdcəsi və büdcədən kənar ödəmələrlə maliyyələşdirilir. Ətraf mühitin monitorinqi üzrə məlumatların istifadəsi ödənişsiz və ödənişli olur. Ödənişli məlumatlar istehlakçıların sifarişi ilə tərəflər arasında bağlanmış müqavilələr əsasında hazırlanır, ötürülür və istifadə olunur (“Hidrometeorologiya fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu, maddə: 17; 23). Atmosfer havasının çirklənmə vəziyyəti. l.İri sənaye şəhərlərinin çirklənmə vəziyyəti. Sistematik müşahidə nəticələrinin təhlili əsasında gündəlik olaraq atmosfer havasının vəziyyəti təhlil olunur, atmosfer havasının faktiki vəziyyəti qiymətləndirilir və növbəti gün üçün gözlənilən çirklənmə vəziyyətinin proqnozu müvafiq metodikaya uyğun olaraq tərtib edilir və xüsusi bülletenlər hazırlanaraq respublikanın qərar qəbul edən şəxslərinə, dövlət və icra orqanlarına, KİV-ə təqdim olunur və İnternetdə yerləşdirilir. Monitorinqin nəticələri göstərir ki, respublikanın iri sənaye şəhərlərində atmosfer havası bu şəhərlərdə fəaliyyət göstərən sənaye sahələrindən asılı olaraq, müxtəlif dərəcədə çirklənməyə məruz qalır. Bakı şəhəri üçün havanın spesfık çirkləndiricilərindən toz, dəm qazı, azot 4-oksid, his və furfurolun miqdarı ayn - ayrı günlərdə yol verilən qatdıq həddini ötür. Sumqayıt şəhəri üzrə xlor, azot 4-oksid, hidrogen flüorid və digər spesifik çirkləndiricilər müşahidə edilmişdir. Gəncə şəhərində zərərli maddələrdən yalnız hidrogen flüoridin miqdan nonnanı ötür. Şirvan şəhərində atmosferin azot 4-oksidlə çirklənməsi daha xarakterikdir. Naxçıvan, Şəki, Mingəçevir və Lənkəran şəhərlərinin atmosfer havasının çirklənməyə məruz qalmadığı müşahidə edilib. 2000-ci ildə stasionar mənbələrdən atmosfer havasına atılan tullantıların ümumi miqdarı 515 min ton olduğu halda, 2009-cu ildə bu rəqəm 300 min ton təşkil etmişdir. Lakin son illər respublikada, əsasən də Bakı şəhərində avtonəqliyyat vasitələrinin sayının intensiv şəkildə artması səyyar mənbələr tərəfindən atmosferə atılan zərərli qazların miqdarını artımıışdır. 2009-cu ildə avtonəqliyyat vasitələrindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələr ümumi tullantıların 70%-ni təşkil etmişdir. Z.Atmosfer yağıntılarının çirklənmə vəziyyəti. Respublikamızın ərazisində aünosfer yağıntılarının kimyəvi tərkibi üzrə müşahidələr hər ay 21 məntəqədə aparılır. Atmosfer yağıntılarının tərkibində 11 kimyəvi göstərici-sulfatlar (S042-), nitratlar (N03-), ammonium ionu (NH4-I-), 580 Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|