Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov

•

 

nomıativlər 

Əhalinin  sağlamlığının  və  yaşayış  şəraitinin  vəziyyətinin 

qiymətləndirilməsi və proqnozu: 

•

 

risklər 

•

 

iqtisadi zərərlər 

•

 

proqnozlar 

Bu zaman əhalinin müxtəlif qruplarının sağlamlığı bütün ölkə üzrə 

inteqral  səviyyəni  mütləq  surətdə  ifadə  etməlidir.  SGM-in  gedişi  zamanı 

əhalinin  sağlamlığını  xarakterizə  edən  növbəti  infonnasiyalar  toplanır  və 

təhlil edilir: 

Fiziki inkişaf və funksional vəziyyət 

Xəstələnmə: 

•

 

populyasion 

-

 

0-14  yaşlı  yeniyetmələrin  (cinsiyyət  yetişkənliyi  yaş  qruplarının 

xəstələnmsəsi); 

15-17  yaş  qrupunun,  yaşlı  qrupların,  təşkil  olunmuş  kollektivlərin, 

uşaq  bağçalarmdakı  uşaqların,  məktəblilər,  texnikum,  kollec  və  peşə- 

texniki  məktəblərinin  tələbələri,  işləyənlər,  hamilə  qadınlar  və  s. 

xəstələnməsi; 

-

 

sərbəst (özbaşına, sahibsiz) qrupların xəstələnməsi. 

•

 

fərdi 

-

 

inkişafın anadangəlmə qüsurları 

-

 

onkologiya 

-

 

zəhərlənmə 

-

 

peşə xəstəlikləri 

-

 

yoluxucu (infeksion və infazion) xəstəliklər 

Əlillik: 

•

 

uşaqlıqdan əlil olanlar 

•

 

əmək şikəstlikləri və peşə xəstəlikləri 

•

 

hərbiçilər 

•

 

ümumi xəstəliklərlə əlaqədar olunlar 

Tibbi demoqrafiya: 

•

 

doğum 

•

 

ölüm 

•

 

ömür müddəti 

Toplanmış infonnasiyalara əsasən əhalinin sağlamlığını xarakterizə 

edən bu və ya digər göstəricilər hesablanır, onlann hərəkət dinamikası təhlil 

olunur, digər ərazilərlə bütün ölkə üzrə toplanan məlumatlarla müqayisəli 

surətdə analiz apanlır. Eyni vaxtda paralel olaraq əhalinin 

589 

---

yaşayış  şəraitini,  ona  təsir  edən  faktorları  və  sosial-iqtisadi  mühiti 

xarakterizə edən infonnasiyalar toplanaraq analiz edilir: 

Əhalinin yaşaşyış şəraiti. 

Ərazinin mühiti: 

•

 

iqlim 

•

 

atmosfer havası 

•

 

su 

•

 

torpaq 

•

 

yeyinti məhsulları 

•

 

vibrasiya, əss-küy, elekromaqnit sahəsi, radiasiya 

fonu Qapalı mənzillərin mühiti: 

•

 

mikroiqlim 

•

 

hava 

•

 

su 

•

 

ərzaqlar, yeməklər 

•

 

vibarsiya, səs, elektromaqnit sahəsi, radiasiya fonu 

•

 

Yaşayış binaları: 

-

 

mikroiqlim 

-

 

hava 

-

 

su 

-

 

yeməklər 

-

 

vibarsiya, səs, elektromaqnit sahəsi, radiasiya fonu 

•

 

İctimai binalar: 

-

 

mikroiqlim 

-

 

ha

va -su 

-yeməklər 

-

 

vibrasiya, səs, elektromaqnit sahəsi, 

radiasiya Faktorlar: 

•

 

kimyəvi 

•

 

fiziki 

•

 

bioloji 

•

 

psixofizioloji 

Sosial -iqtisadi şərait: 

İqtisadi kompleks: 

•

 

istehsalat və tələbat 

•

 

faktiki 

qidalanma Büdcə: 

-

 

əhali 

590 

---

-

 

inzibati ərazilər 

İqtisadi kompleks: 

•

 

səhiyyə 

•

 

təhsil 

•

 

nəqliyyat 

•

 

rabitə 

•

 

ictimai qidalanma 

•

 

mənzil-kommunal təsərrüfat 

Toplanmış  informasiyalar  «insanın  sağlamlığı,  ətraf  mühit» 

sistemində  baş  verən  proseslərin  riyazi  modelləşdirilməsi  üçün  istifadə 

edilir.  Yaşama  mühitində,  populyasiyalarm  sağlamlığında  mövcul  olan 

proseslərin əlaqəsi  və dərəcəsi  qiymətləndirilir, proqnoz çıxarılır, risk 

qrupları,  ərazi  riskləri  və  risk  faktorları  ayrılır  və  müəyyənləşdirilir. 

Beləliklə, monitorinqin aparılması aşağıdakı yollarla həyata keçirilir: 

-

 

 əhalinin  sağlamlığını  və  yaşayış  şəraitini  xarakterizə  edən 

göstəricilərin müşahidəsi; 

-

 

 əhalinin  sağlamlığı  və  yaşayış  şəraitinin  müşahidələrinin 

göstəricilərinin toplanması, saxlanması, işlənməsi və sistemləşdirilməsi; 

-

 

dövlət  sanitar-  epidemioloji  nəzarəti  vasitəsilə  ölkənin  güc 

strukturları,  müdafiə  obyektləri  və  istehsal  müəssisələrində,  inzibati- 

adminstrativ təşkilatlarda və idarəetmə orqanlarında çalışan əhali qrupunun 

və  onların  məskunlaşdığı  məkanın  mühiti  haqqında  bütün  müvafiq 

informasiya  bazalannm  məlumatlarının  toplanması,  təhlili  və  onlardan 

istifadə olunması. 

Monitorinqin apardması aşağıdakıları təmin edir: 

-

 

insana  təhlükəli  neqtativ  təsir  faktorlannm  müəyyən  edilməsi  və 

onların qiymətləndirilməsi; 

-

 

əhalinin  sağtlamlığmm  vəziyətinin  və  insanın  yaşayış  şəraitinin 

proqnozlaşdırılması; 

-

 

əhalinin  sağlamlığına  zərərli  faktorların  və  insanın  yaşayış 

mühitinin  təsirlərinin  vaxtında  müəyyən  olunması,  onların  qarşısının 

alınması, aradan qaldırılması üçün təxirə salınmaz üzün müddətli mübarizə 

tədbirlərinin hazırlanması və həyata keçirilməsi; 

-əhalinin  sağlamlığının  və  insanın  yaşama  mühitinin  sabitliyininin 

qorunub-  saxlanması  istiqamətinə  yönəldilən  tədbirlər  kompleksinə  aid 

bütün qərar və sərəncamların həyata keçirilməsinin reallaşdırılması; 

-

 

dövlət,  yerli  özünüidarəetmə  orqanlarının,  bütün  təşkilatların  və 

əhalinin  monitorinqin  gedişinin  nəticələri  barədə  geniş  və  ətraflı  surətdə 

məlumatlandmlması və əsaslı surətdə informasiyaya malik olması. 

591 

---