I bap. Berdaq hám qaraqalpaq jazba ádebiy tili a túrkiy tillerde kórkem shıǵarma tiliniń izertleniwi

6. Waqıttı, ólshem birliklerin hám abstrakt túsiniklerdi bildiretuǵın sózler
Shayırdıń qosıq hám poemalarında waqıttı, jıl máwsimlerin, mezgildi, ólshem birliklerin ańlatıw ushın tómendegi sózler qollanılǵan: jıl /49/ -jil /1,80/, búgin /38/ -búkún /1,227/, tún /38/ -tún /1,252/, ay /1,355/ -aj /1,110/, aqsham /180/ -axsham /1,131/, gúz /38/ -kuz /2,133/, qıs /39/ -qish /1,111/, jaz /38/ -jaz /2,199/, qulash /97/ -qul ach /1,340/, batpan /37/ -batman /1,415/. Shayırdıń dóretpelerinde «DLT» miynetinde ushıraspaytuǵın waqıt hám ólshem birliklerin ańlatatuǵın ayırım sózler jumsalǵan: erteń /42/, kesh /43/, bir saat /63/, bıltır /71/, bıyıl /71/, bir bazar /74/, siyseri /38/, mısqal /1,301/, teńge /41/, pul /44/, qara tiyin /72/, qara pul /74/, on seri /89/, eliw tuwar /90/, aǵarı /98/, aqsha /1,235/, manat /1,235/, tillá /53/.

7. Kosmoslıq hám geografiyalıq obektlerdi, tábiyat qubılısların hám jer astı baylıqların bildiretuǵın sózler:

Kún /101/ -kún /1,177/, shıǵıs /T,1,308/ -kún tuǵsuǵ /1,430/, jer /56/ -jer /1,83/, taw /1,64/ -taǵ /1,96/, juldız /1,358/ -julduz /3,47/, kól /1,295/ -kol-teńiz /3,149/, topıraq /68/ -tupraq /1,194/, ay /1,355/ -aj /1,258/, teńiz /45/ -teńiz /3,374/, tolqın /45/, dawıl /45/, bult /1,330/ -bult /1,156/, jamǵır /45/ -jamǵur /1,270/, shaqmaq /48/ -jashin /3,57/, úrgin /56/, duman /56/ -tuman /1,157/, aspan/56/ -quyash /1,353/, sıran suwıq /56/ -soguk /3,377/, seń /57/, muz /57/ -buz /1,195/, burshaq /66/, shól /X,3/, sholpan juldız /T,1,308/, úrker juldız /T,1,308/, arqa /T,308/, batıs /T,308/, shıǵıs /T,1,308/, qubla /T,1,308/, maǵrıp /T,1,308/, mashrıq /T,1,308/, jel /T,1,221/ -jel /1,252/, kómir /Sh,167/ -komurluk - kómir daraǵı /1,464/, altın /1,115/, qalayı /1,115/, mıs /1,115/, qorǵasın /T,1,98/, jez /T,2,46/, yaqut /T,233/, marjan /1,233/, gáwhar /1,233/, polat /1,233/ h.t.b.


8. Etnonimler
Berdaq shıǵarmaları tilinde qaraqalpaq xalqınıń payda bolıwındaǵı urıwlıq hám qáwimlik birlespeler, qońsılas xalıqlar menen qatnası tuwralı bahalı maǵlıwmat beretuǵın kóp sanlı urıw hám qáwim atları jumsalǵan. Shayırdıń shıǵarmalarında tómendegi etnonimler jumsalǵan: qaraqalpaq /Sh,7/, ózbek /Sh,7/, qazaq /Sh,5/, arab /Sh,3/, orıs /Sh,212/, tájik /Sh,177/, qurd /Sh,177/, gúrji /Sh,177/, qalmaq /Sh,139/ sózleri halıq hám millet atamaların bildirse, qońırat /Sh,12/, qańlı /Sh,99/, qıtay /Sh,15/, qıpchaq /Sh,15/, mańǵıt /Sh,25/, keneges /Sh,27/, múyten /Sh,29/, qıyat /Sh,29/, shúyit /Sh,99/, chaljuwıt /Sh,107/, qoldawlı /Sh,6/, ashamaylı /Sh,118/, qostamǵalı /Sh,154/, qanjıǵalı /Sh,121/, búgejeyli /Sh,122/, beshkempir /Sh,125/, qarasıyraq /Sh,133/, xandekli /Sh,159/, qaramoyın /Sh,193/, jawınǵır /Sh,237/, balǵalı /Sh,240/, chúllik /Sh,240/, sheriwshi /Sh,248/, oymawıt /Sh,247/, toqsaba /167/, abız /1,199/, kúlkixojaq /114/, qırıqsadaq /39/, toqpolat /39/, sandawlı /Sh,168/, yawmıt /Sh,13/, alash /Sh,244/, tóre /Sh,107/, xoja /T,115/ etnonimleri qaraqalpaq xalqınıń etnikalıq tiykarın quraǵan urıwlardı ańlatıp kelgen. Eski túrkiy jazba esteliklerinde «keńgeres», «tańǵut» etnonimleri ushırassa, Qashǵariydiń «DLT» miynetinde qańlı, qıpshaq, yabı etnonimleri qollanǵan. Al basqa etnonimlerde Orta ásirlerdegi túrkiy jazba esteliklerinde, Abulǵazı Bahadırxannıń «Túrkler shejiresi» miynetinde ushırasadı. Qızıǵarlı jeri sonda, qaraqalpaq etnonimleriniń ishinen Orxon-Enisey esteliklerinde tek eki etnonim «keńgeres» hám «tańǵut» jumsalǵanın kóremiz. Berdaq ta óziniń «Shejire» poemasında bul eki etnonimdi birge, bir jerde qollanadı yaǵnıy qaraqalpaq xalqınıń on tórt arısınıń quramında mańǵıt hám kenegesti bir adamnıń eki balası sıpatında bayanlaydı: Kene mańǵıtdur aǵası, Kene tentektur inisi, Hár is etse kesdur isi, Ol keneges bolǵan eken dep bayanlaydı. Hám Solay etip bul eki urıwdıń uranı da bir ekenligin kórsetedi: Keneges mańǵıt uranı, «Chawlı chawqay» bolǵan eken.