Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 327 SƏADƏT BƏŞİROVA Azərbaycan Dillər Univeristeti bashirovaseadet@gmail.com AZƏRBAYCAN POEZİYASINDA MUSA YAQUB YARADICILIĞI Açar sözlər: kredo, meditativ, poeziya, daş Keywords: direction, medidativ, poetry, stone Kключевые слова: направление, созерцательный, поэзия, камень 60-ci illər Azərbaycan ədəbiyyatında yeni keyfiyyət mərhələsi, yeni mərhələnin başlanğıcı olan bir dövrdür. İnsan amilinə, şəxsiyyətin daxili dünyasına artan maraq ayrı-ayrı ədəbi janrların, o cümlədən poeziyanın inkişafına əsaslı təkan vermişdir. Musa Yaqub yaradıclığı Azərbaycan poeziyasında özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə seçilən bir yoldur. (3, 19). Onun yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatının 60-80-ci illərinə təsadüf edir. 60-80-ci illərin poeziyasının novator keyfiyyətləri poeziyamızın keçdiyi yolun tarixi ənənələri ilə bərabər, özündən əvvəlki mərhələnin təcrübəsinə söykənir. (5, 146). Bu dövrdə iki əsas şeir təmayülü müəyyənləşir: a) Fəlsəfi-intellektual b) Lirik-romantik Poetik istiqamətin yaradıcılıq üslubunu və estetik problemləri nəzərə alaraq, M.Yaqubun yaradıcılığı lirik-romantik şeir təmayülünə daxil edilir. Azərbaycan xalqının milli mənəviyyat, təfəkkür və intellekt ənənəsi öz əksini XX əsrin 60-ci illərindən təkrarsız, orijinal üsluba malik, çağdaş şeirimizin ən önəmli simalarından olan şair Musa Yaqubun poeziyasında tapır. Nizaminin, Xaqaninin, Nəsiminin, Füzulinin, Seyid Əzim Şirvaninin, Sabirin varisi rolunda çıxış edir. Hər bir istedadlı şairin fərdi üslubu öncə klassik poetik ənənələr və onun yaşadığı dövrün üslublarının təsiri ilə formalaşır. Bu ənənələrin müqavimətini dəf etdikdən sonra şairin özünəməxsus üslubu yaranır. (5, 144). Musa Yaqub dili sadə, axıcı, müdrik görsənməkdən uzaq olsa da, öz şair fəhmi ilə sufi fənasına və ekzistensializmə gəlib çıxdı. (3, 42). O, poeziyamızın böyük şairi, rəssamı və bəstəkarıdır. Onun bütün yaradıcılığı fəlsəfədir. Əgər öz şeirlərində təbiət və cəmiyyətin bütün tərəflərini, qanunauy- ğunluqlarını məharətlə qələmə alıb oxuculara çatdırırsa, onda Musa Yaqub elə fəlsəfədir. (3, 44). Poeziyada təbiətlə bağlı problemlər ön plana çəkilməyə başladı. Təbiətin mühafizəsi problemi hələ Səməd Vurğunun “Muğan” poemasında qaldırılmışdır. (5, 198). Musa Yaqub yaradıcılığında əsas qayə təbiət və insandır. Onun ən yaxşı təbiət şeirlərinin təhlili yolu ilə belə bir fikir ön plana çəkilir ki, təbiətə balta çalmaqla insan öz-özünə, öz nəslinə balta çalmış olur. Təbii fəlakətlər mənəvi fəlakətlərə gətirib çıxarır. Təbiət Filologiya məsələləri, № 7, 2017 328 insanların ən etibarlı yuvası, qoruyucusudur. Təbiəti tədqiq edərkən, Musa Yaqub obrazlı desək, özünü tədqiq edir. Təbiət dünyası ilə şairin qəlb dünyasının ahəngindən yeni-ətraf aləmin tamamilə yeni görünümü ortaya çıxır. Şairin lirikası fəlsəfi dolğunluq qazanır. Təbiət simvolikası şairin fəlsəfi düşüncələrinin materiyasına daxil olaraq onların açılmasında vacib komponentə çevrilir. Həyatın bütün xöşbəxtlikləri və bədbəxtlikləri təbiətin simasında təcəssüm olunur. Təbiət-milli mənəvi dəyərlərin və eləcə də, həyatın özünün başlıca oriyentri kimi şairin yaradıcılığında əksini tapır. Onu təbiət fəsillərini bir insan kimi danışdıran, özünü də onlara həmdərd bilib, yaralarına məlhəm olmağa çalışan şairi quş dili bilən Süleyman peyğəmbərə bənzətmək olar. Şairin fiziki-poetik hikməti sonsuzluğa zəmanət verir. Poetik fikir yenidən doğulur və rəmzləşir, xırda nəsnələr bütövləşir və ümumi çəkidə məkanlaşır. O, doğma diyarın hər daşını, ağacını, çiçəyini, çayını şeirə çevirən poetik söz ustasıdır. Bu əzəli və əbədi mövzu onun yaradıcılıının əsas qayəsini təşkil edir. (3, 19)Musa Yaqub şəxsiyyəti ilə fərdi bədii yaradıcılığı bir-birini təsdiq edən müasir milli şairdir. Və onun yaradıcılığı ədəbiyyatşünaslığın bu aktual problemi kontekstində öyrənilməmişdir. Şairin üslub fərdiyyəti öz təbiiliyi və səmimiyyəti, orijinal poetik tapıntıları ilə müasir poeziya prosesində tamamilə seçilir. Onun araşdırılması nəzəri fikrin aktual problemidir. Musa Yaqubun poeziyası timsalında bu problemin həlli müasirlik kəsb edir. (2,11)“Daş” obrazı poeziyamızda sıx işlənən obrazdır və bu obraza ən yeni estetik mənanı ilk dəfə Əli Kərim, daha sonra isə Məmməd Araz verdi. Musa Yaqub da bu tendensiyanı davam etdirərək həmin obrazı, poetik detalı tamam yeni bucaqdan təzələdi və “bu dünyanın qara daşı göyərməz” misrası ilə sankı inqilabi çevriliş etdi. “Qara daş” poetik detalı bütünlüklə Musa Yaqubun şair psixologiyasının bünövrəsində duraraq onun poeziyasının üzünü ağardaraq poetik bəxtin ağ daşına çevrildi: (3, 48) Leyləklərin çöp yuvası boş qalıb, Bahar gedib, payız gəlib, qış qalıb. Göy çəməndə ocaq yanıb, daş qalıb, Bu dünyanın qara daşı göyərməz. Araz boyu çox mənalar sezmişəm, Elə bilmə əllərimi üzmüşəm. Ürəyimə daş bağlayıb dözmüşəm. Bu dünyanın qara daşı göyərməz.(3, 48) Şairin “Dünyanın lələ dərdi” şeiri dövrümüzün yeni çalarlı poeziya nümunəsi kimi diqqəti cəlb edir: Ayrılığın yağdırdığı O çiskinlər öldü, lələ Filologiya məsələləri, № 7, 2017 329 Eşqin şirin əzabları O nisgillər öldü, lələ. Eləsini, beləsini, Eşqdə əzab şələsini, Daşımağa səbir yoxdu. (3, 49) Musa Yaqub poeziyaya öz üslubunu gətirib. O, təkrar olunmaz, orijinaldır, heç kimə bənzəmir. Mənim fikrimcə, o, müasir poeziyanın böyük şairi, rəssamı və bəstəkarıdır. Onun poeziyasında həmişə dirilik, doğmalıq, təbiilik var. Onun bütün ömür yolu sözün içindən keçib. O, başdan-ayağa, təpədən-dırnağa lirik şairdir, lakin onun lirikası meditativ lirikadır, fikirlə, həyatın fəlsəfəsi ilə yoğrulmuş lirikadır.(1,19)Musa Yaqubun şeir və poemaları əsasında milli bədii təfəkkürün predmetinə çevrilən ənənəvi mövzuların milli düşüncənin intibahına hesablanması, milli şüurun hərəkətinə təkan verməsi kimi mürəkkəb psixoloji yaradıcılıq prosesi nəzərdən keçirilir. Poeziyanın irimiqyaslı janrı olan poema Musa Yaqubun yaradıcılıq laboratoriyasının dərki baxımından maraqlıdır. Şairin poemaları xalqın epik təfəkkürü və janrın inkişaf qanunauyğunluqları baxımından da əhəmiyyətlidir. Onun “Sual”, “Dünyanın lələ dərdi”, “Qırqovulam, təkəm mən”, “Köhnə dəyirmana sözüm”, “Un işığı”, “Hər məktubdan bir sətir” kimi poemaları yaradılmış bədii obrazların individual xüsusiyyətləri, lirik “mən” in özünəməxsus təzahürü və müxtəlif interpretasiya metodları ilə tədqiqata cəlb olunmalıdır. (3, 49). Ədəbi fəaliyyətə 1957-ci ildə "Azərbaycan" qəzetində çap olunan "İki qəlb, iki dünya" poeması ilə başlamışdır. Poemanın o vaxtkı dövr üçün olduqca maraqlı mövzusu və sujeti var idi. 1957-ci ildə Moskvada Ümumdünya Gənclər Festivalı keçirilmişdir. Bu faktdan istifadə edən Musa Yaqub guya festivalın iştirakçısı olmuş iki gəncin- bakılı tarzən Azadla, təbrizli müğənni Gülşənin sevgisini ritorik üslubda tərənnüm edir. Əslində, iki gəncin məhəbbəti fonunda Təbriz və Araz həsrətini, xalqımızın ikiyə bölünməsi faktını qabartmağa çalışır (3, 52). Mistik magik sujetlərlə işlənmiş “Min ilin bir gecəsi” poeması üçün kilid nöqtəsini Xeyir və Şərin mübarizəsi təşkil edir. Avesta və Zərdüştlük motivlərinin işləndiyi əsərlərin əksəriyyətində olduğu kimi, burada da iki Allah obrazı vardır. Lakin ədib qara div, iblis, adəm kimi fərqli mif motivlərinin qəhrəmanlarını bir yerdə toplamaqla sujet orijinallığı yaratmağa müvəffəq olmuşdur. M.Yaqub yaradıcılığında poetik paralellizm yaratmaq vasitələri nisbətən nəzəri planda düşünülüb. (7, 19). Simvolika onun yaradıcılığının bütün istiqamətlərinin açılmasında başlıca rola malikdir. Şairin bütün düşüncə və mühakimələrinin əsasında dayanan bu simvolik elementlər istənilən vacib fİkrin cilalanmasında önəmli yer tutur: Təmizlik suyunda çimir çöl, çəmən, Mərdlərin çiynində durur bu həyat. Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|