Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 183 Сурая Гаджиева Синонимия некоторых сочинительных союзов (противительные, разделительные, пояснительные союзы) Резюме Несмотря на то, что союзы принадлежат к служебным частям речи, тем не менее, между ними существуют различные семантические связи, одной из которых является синонимия. Синонимия союзов носит как абсолютный, так и относительный характер. Некоторые союзы могут заменять друг друга (напр., amma, ancaq, lakin), другие – не всегда (напр., yoxsa, halbuki). Ряд союзов, относящихся к разным семантическим группам, могут употребляться в качестве синонимов (ya – yoxsa). Синонимические связи между союзами, принадлежащими к одной и той же семантической группе, их взаимозаменяемость также неодинаковы. Suraya Hajiyeva Synonymy of some coordinative conjunctions (adversative, separation, explanatory conjunctions) Summary In spite of the fact that the conjunctions belong to auxiliary parts of speech, nevertheless, there are the various semantic links between them, and synonymy is one of which. Synonymy of the conjunctions carries both absolute and relative character. Some conjunctions mutually can replace each other (e.g., amma, ancaq, lakin), but others are not regularly (e.g., yox- sa, halbuki). A part of the conjunctions concerning to different semantic groups can be used as synonyms (ya – yoxsa). Synonymic relations between the conjunctions belonging to the same semantic group and their interc- hangeability also are not identical. Rəyçi: Profesor Hüseyn Əskərov Filologiya məsələləri, № 7, 2017 184 LALƏ MƏSİMOVA Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti masimovalala@mail.ru İNGİLİS DİLİNİN LÜĞƏT TƏRKİBİNİN ZƏNGİNLƏŞDİRİLMƏSİNDƏ İSİM DÜZƏLDƏN SUFFİKSLƏRİN ROLU Açar sözlər: suffiks, sözdüzəltmə, sözdüzəldici suffiks, morfoloqiya morfem Key words: suffix, word-building, derivational suffix, morphology, morp- heme Ключевые слова: суффикс, словообразование, деривационный суф- фикс, морфология, морфема Sözdüzəldici və sözdəyişdirici şəkilçilərin nitq hissələrinə görə təs- nifinin özünəməxsus spesifik xüsusiyyətləri var. Müasir ingilis və Azərbay- can dillərində işlənən bütün sözdüzəldici şəkilçilərin xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, onları nitq hissələrinə görə belə qruplaşdırmaq olar. İsim düzəldən şəkilçilər, fel düzəldən şəkilçilər, sifət düzəldən şəkilçilər, zərf düzəldən şəkilçilər. Burada bizim məqsədimiz adlardan ad düzəldən şəkilçiləri, yəni morfoloji yolla yaranan isimləri təsnif etməkdir. Ona görə də bu şəkilçilər – suffikslər haqqında danışmağı lazım bilmişik. Istər ingilis dilində, istərsə də Azərbaycan dılində suffikslər məhsuldar və qeyri-məhsuldar olmaqla iki yerə bölünürlər. Məhsuldar suffikslər o şəkilçilərdir ki, onlar bir-birinin ardınca saysız-hesabsız yeni sözlər yaradır. Məsələn, bəzi şəkilçilər müxtəlif isimlərə artırılaraq az miqdarda sözlər əmələ gətirir ki, bunlara da məhsuldar və qeyri-məhsuldar şəkilçilər deyilir. Morfoloji üsulla isimlərin yaradılması müasir ingilis və Azərbaycan dillərində söz yaradıcılığı prinsiplərinə əsaslanır və bütövlükdə dilin leksik qatını zənginləşdirir. Morfoloji yolla, yeni çeşidli sözdüzəldici suffikslərin - şəkilçilərin söz kökünə əlavəsi ilə yaranan belə sözlər – isimlər müxtəlif anlayışlarla bağlı əşya, hadisə və proses bildirir. Dediyimiz kimi, düzəltmə quruluşlu isimlərdən heç də hamısı fəal iştirak etmir. Ingilis dilində işlənən suffiksli isimlərin yaranmasında fəal iştirak edən şəkilçilər aşağıdakılardır: -er şəkilçisi: bu isimlərin əksəriyyəti ixtisas adları bildirir. Məsələn, teacher(müəllim), doctor(həkim), oiler (neftçi), fighter (döyüşçü), jumper (idm. tullanan), farmer (fermer), invader (ixtiraçı), carpenter (dülgər), joiner (xarrat), jeweller ( zərgər), hunter (ovçu), builder (bənna), driver (sürücü), swimmer (üzgüçü), gardener (bağban), painter/artist (rəssam), manager (müdir), driller (qazmaçı) və s. Filologiya məsələləri, № 7, 2017 185 Qeyd etmək lazımdır ki, -er şəkilçisi çox məhsuldar olub saysız- hesabsız ixtisas adları düzəltməkdə mahirdir. Bədii ədəbiyyatlardan götürülmüş misallara nəzər salaq: The defender began organizing the ground in depth and digging. Müdafiəçi şəkilçi torpağı dərininə qazmaq işini təşkil etməyə başladı. -or şəkilçisi: bu şəkilçi də əsasən ixtisas, sənət-peşə adları bildirərək –er suffiksi ilə allomorfluq təşkil edir. Məsələn navigator (gəmiçi), sailor (dənizçi), doctor (həkim), actor (aktyor), incistor (inkasator), corrector (korrektor), lector (lektor/mühazirəçi), executor (məhkəmə), ambassodor (səfir), aircraft (aviator) və s. Məsələn. In World War I pilots of heavier than aircraft – aviator. Dünya müharibəsində ağır təyyarələrin pilotları aviator adlanırdılar. -er//-or allomorfları bir morfem kimi qəbul olunur, lakin onların fərqli və oxşar cəhətləri vardır. Oxşar cəhətləri odur ki, hər iki morfemin tələffüzü [ə]-dir və hər ikisinin yaradıcılıq qabiliyyətləri eynidir. Belə ki, hər ikisi də isim düzəltmək qabiliyyətinə malikdirlər. Fərqli cəhətləri isə onların müxtəlif qrafikə malik olmasıdır (-er, -or), -or şəkilçisi –er şəkilçisinə nisbətən az məhsuldardır və qismən az ixtisas adları düzəldir: -er şəkilçisi isim və felin sonuna artırılaraq ixtisas adları düzəldir, -or şəkilçisi isə ancaq felin sonuna artırılıb ixtisas adı düzəldir. Məsələn aşağıdakı modellərə nəzər salaq: V+ er= N worker, fighter, invader, joiner və s N+ er =N oiler, jeweler, gardener, boxer, milker və s V+ or=N sailor, actor, translator, director, interrogator və s -eer suffiksi. Bu morfem də -er morfemi kimi məhsuldar deyil. –eer morfemi ilə düzələn isimlərə aşağıdakıları misal göstərmək olar: mountaineer “alpinist”, ballader “ballada oxuyan”, auctioneer “auksionu idarə edən”, musketeer “muşketor, Fransada kralın qvardiya süvarisində xidmət etmiş zadəgan”, puppeteer “kukla teatrının aktyoru”, pamphleteer “pampfletçi, pamflet” həcv yazan”, marketer “kommersant, satıcı”, buccaneer “pirate”, racketeer “raket texnikası ilə məşğul olan mütəxəssis” və s. -an, -ian suffiksi. Alınma şəkilçilər olan –an, -ian isim düzəldən suffikslərin fəallığı ilə seçilən morfemlər sırasındadırlar. Məsələn, musician “musiqiçi”, historian “tarixçi”, phonetician “fonetist”, technician “texnik” və s. -ist suffiksi. Bu morfem Azərbaycan dilində fəal olduğu kimi, ingilis də fəaldır. Məsələn, communist “kommunist”, typist “naşir”, receptionist “resepsionist”, dramatist “dramma ilə məşğul olan şəxs, dramaturq”, botanist “botanik”, chemist “kimyaçı”, anecdotist “anikdot yazan”, artist “incəsənət adamı”, tourist “səyahətçi, turist”, violonist “skripkaçı”, paleontologist “paleontoloq”, logist “məntiqçi”, physicist “fizikaçı”, motorist Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|