Microsoft Word Esas-kitab+S+v+. doc
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
297 mahiyyəti, süjet konflikti, yazıçının bədii təcəssüm etdir- mək istədiyi bədii konsepsiya bu nəğmədə ifadə olunub: Oğuz oğlu at belində doğulub, Onun qanı atəşlərdən yoğrulub, Domrul, sənin igidliyin sovrulub, Yerdə qalıb bənna Domrul, Daş Domrul, İşin sənin nədən belə yaş, Domrul! Domrul, hey! Domrul, hey! (238, 216) Göründüyü kimi, qızların bütöv Oğuz elinin Domru- lun tikdirdiyi körpüyə münasibətini ifadə edən bu nəğmə- sində biz iki Domrulun qarşılaşdırıldığını və ikinciyə istehza olunduğunu görürük: Birincisi, at belində doğulmuş, qanı atəşlərlə yoğrul- muş igid Domrul; İkincisi, igidlikdən, at çapıb, qılınc çalmaqdan imtina edərək, bənnalığı, körpü qurmağı özünə həyat yolu seçmiş Domrul. Əsərin birinci hissəsi, demək olar ki, bu iki Domru- lun ideya-məfkurə hadisəsi kimi qarşılaşdırılması üzərində qurulub. Məlum olur ki, o, artıq oğuzların döyüş fəlsəfə- sindən, bir növ imtina etmiş, dinc quruculuq yolunu tut- muşdur. Bu, onun qızların xoruna verdiyi cavabda aydın şəkildə ifadə olunmuşdur: «Bu da mübarək dediyinizdir- mi, az... ay ağızları süd qoxuyanlar, neyləyirəm? Körpü salıram də. Nə qanırsınız siz tikməyi, qurmağı. Nişanlınız ölməyib savaşda, qardaşınızın vay xəbərinizi eşitməyib- siniz» (238, 216). Domrulun bu ilk cavabından onun öz həyat siyasə- tində müharibədən imtina etməsi, sülh, quruculuq, dinc ya- şayış yolunu tutması bəlli olur. Əsərdə onun keşikçi, dostu Dəli Dondar və digərləri ilə mübahisəsində iki siyasi, 298 məfkurəvi həyat fəlsəfəsi - müharibə və sülh biri-biri ilə qarşılaşdırılır. Domrul - sülhün, demək olar ki, bütün qalan oğuzlar - müharibənin tərəfdarı kimi təqdim olunur. Qızların oxuduğu xorda oğuz həyat fəlsəfəsi əks olunur: Kərpic hara, suvaq hara, sən hara? Körpü hara, kömrük hara, sən hara? Döyüş, talan, mərdlik olmuş sifətin, İndi nədən qorxan oldun, a Domrul? Söylə nədən qorxan oldun, a Domrul? Domrul, hey! Domrul, hey! (238, 217) Beləliklə, komedik üslubda yazılmış bu əsərin birinci hissəsində müharibə və sülh, döyüş və quruculuq ideyaları biri-biri ilə qarşılaşdırılmış, pyesin dramatik idealı - yazıçının bədii-fəlsəfi məfkurəsi oğuz cəmiyyətinə sülh, barış, dinclik, qurub-yaratmaq ideyalarını gətirmək istəyən Dəli Domrul obrazında təcəssüm etdirilmişdir. Əsərdəki bu müharibə-sülh qarşıdurması təsadüfi olmayıb, pyesin yazıldığı dövrdəki (keçən əsrin 70-ci illərinin axırı - 80-ci illərinin əvvəlindəki) ictimai həyatın ideoloji ovqatını özündə əks etdirir. Öz varlığı ilə dünyanı iki sistemə - sosializmə və kapitalizmə bölmüş SSRİ döv- ləti özü «xalqlar həbsxanası» olsa da, sözdə sülh və barış ideyalarının təbliğatçısı kimi çıxış edirdi. Həmin dövrdə sovetlər ölkəsində bütün kütləvi imformasiya vasitələrində fasiləsiz olaraq aparılan ideoloji təbliğat bu ideya - SSRİ- nin dünyaya sülh, quruculuq, kapitalizmin isə müharibə, aclıq, səfalət gətirməsi üzərində qurulmuşdu. Həmin əsrin 70-ci illərində SSRİ-nin Əfqanıstanda etdiyi qanlı inqilab (əslində: hərbi çevriliş) heç də onun arzuladığı kimi bura- da yeni sosialist respublikasının qurulması ilə nəticələn- mədi. Ölkəni işğal etmiş Sovet ordusu Əfqanıstan xalqı ilə 299 uzunillik qanlı müharibəyə başladı. Bu müharibə, onun doğurduğu qanlı nəticələr dünya mətbuatında uzun illər siyasi gündəmin əsas mövzusu oldu. Sovet dövləti beynəl- xalq mətbuatda onun işğalçı siyasətini ifşa edən təbliğata qarşı özünün sülhsevər, qurucu, yaradıcı obrazını təbliğ etməklə cavab verirdi. Tamamilə dövlətin nəzarətində olan və sovet-sosialist quruculuğuna xidmət edən sovet ədəbiy- yatından da rəsmi ideoloji xəttin müdafiəsi tələb olunurdu. Digər tərəfdən, ictimai həyatın güzgüsü olan ədəbiyyat, is- tər-istəməz, düşüncələrə hakim kəsilən ideoloji təbliğatdan qıraqda qala bilmirdi. A.Məmmədovun «Dəli Domrul» ko- mediyasında da ölkənin ideoloji əhvali-ruhiyyəsi əks olun- muşdur. Əslində, bu əsər bir komediya olsa da, onun birin- ci hissəsində Dəli Domrul-Əzrayıl xətti başlanan «nöq- təyə» qədər Domrul ilə qızlar, keşikçi, dostu Dəli Dondar, hətta valideynləri arasında bir ideoloji söz savaşı gedir. Bu söz savaşında körpü obrazının ideya quruluşunun məna qatları da bir-bir açılır. İlk söz savaşı Domrul ilə körpünün keşikçisi arasın- da olur. Keşikçi ona deyir ki, «Domrul qağa, el Ruma cöv- lana tədarük görür, körpü də hazırdır, bəs biz getməyəcə- yik? Görürsənmi, bu qızlar da bizi lağa qoyur» (238, 217). Bu dialoqda Domrulun ona verdiyi cavablara diqqət yetirək: «Bir kərrə dedik: nə sən, nə də məni istəyən o biri igidlər yağmaya gedəsi döyül... Tanrı verib, əppəyimiz var, bağımız bağatımız, örüşümüz, davarımız: uzaq-uzaq ellərdə bizim nə ölümümüz var?» (238, 217) «Qılınc çalmaqdan, ox atmaqdan savayı bildiyin nə idi? İndi hörgüçülüyü də öyrəndin... Darıxsan, qara damı- nın yerində ağban ev ucalt... Tanrı bir ömür verib, əlli-alt- mış il adam yaşayacaq, gözümüz oğlanlarımızın üstündə olsun...» (238, 217). 300 Göründüyü kimi, Dəli Domrulla keşikçinin dialoun- da qədim oğuz həyat fəlsəfəsi ilə Dəli Domrulun sülh- barış, qurub-yaratma fəlsəfəsi qarşılaşdırılır. Dəli Domrul öz eldaşlarının - həməsrlərinin əsərdə təqdim olunduğu kimi yağmaçılıq - talançılıq, zorakılıq həyat tərzindən imtina edir. Yazıçı bununla Dəli Domrulun simasında XX əsr sovet həyat tərzinin rəsmi ideologiyada təbliğ olunan dinc quruculuq siyasətini təcəssüm etdirməyə çalışmışdır. Bu halda Dəli Domrulun tikdirdiyi körpünün əsas məcazi mənası aşkara çıxır. Bu körpü iki sahili birləşdirir. Lakin həmin körpü ilə onun sahibi Dəli Domrul məcazi olaraq bir ideya qəlibində - bir obrazda birləşir. İnsanlar körpü- nün üstündən bir sahildən o biri sahilə keçirlər. Dəli Dom- rul özü də bir körpü-insan kimi Oğuz xalqının iki həyat tərzi, iki həyat fəlsəfəsi - müharibə və sülh, yağma və qu- ruculuq ideyaları arasında körpü rolunu oynamağa çalışır. Bunu biz Domrulla körpüdən keçmək istəyən tacirin dialoqunda açıq müşahidə edirik: «Tacir: Oğuz elində belə körpü görməmişdik, kim yapıb? Domrul: Biz yapmışıq, necədir? Tacir: Çox gözəl... Oğuzdan belə oğul!! Domrul: Oğuza nə olub a kişi? Oğuzun körpüləri ol- mayıb, bəyəm? Elə qalalar qurub, elə körpülər salıb baba- larımız. İntahası köhnələrə baxmamışıq, təzələrini qurma- mışıq. Tacir: Biz Oğuzu at belində görmüşük... Göz gör- düyünü deyər. Vuran-yıxan görmüşük. Domrul: Oğuzun yıxmağı da var, qurmağı da...» (238, 218). Maraqlıdır ki, bu dialoqda oğuzların qəhrəmanlıq tarixinə yazıçının bəslədiyi hörmət və rəğbətlə dövrün siyasi ideologiyasının təsiri yan-yanaşıdır. Bəlkə də, yazıçı bu qədər ciddi məsələnin bədii təcəssümündə - Oğuz milli Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|