Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

370 
 
Səhər-səhər iş paltarında tramvaya minən, nahar vaxtı qayıdan 
qadınların, kişilərin həyatı ona ideal göründü: 
"Azadlıq deyilən bir leysan yağışı onların həyatını yuyub ağartmışdır. 
Qanun deyilən bir əl onların üzünə ismət deyilən bir pərdə  çəkmişdir. 
Qanun... Məni də qanunla doğub, qanunla bələdilər. Qanunla adaxladılar, 
Quran ayəsi, təkbir səsi ilk siğəm oldu. Axund yola salanda başımı 
qucaqlayıb, gözlərimin içinə baxırdı. O mənim bəbəklərimdə  gələcək 
günahlarımı görməkmi, yoxsa təlqin etmək, hidayətdə saxlamaqmı 
istəyirdi?.. Həmin qanunlar mənə üç şey verdi: təbarəld, işrət məclislərini, 
tənhalığı! Həmin qanunlar məndən üç şey aldı: ismətimi, gəncliyimi, 
oğlumu..." 
Ağca xanımın gözünə yuxu getmirdi. Ömrünün əziz günlərini keçirdiyi, 
həmişə deyib-güldüyü evdə indi şaxta, qış soyuqluğu duyulurdu. Hər  şey 
ona düşmən görünürdü. Gözü İzzətin yatağına sataşanda ürəyi alışıb-
yanırdı. Balaca yorğan, çəkili balınc, döşəkağı, çarpayı örtüsü səs-səsə verib 
çağırırdılar: "İzzət, İzzət!" 
Ağca xanım səsini onların sesinə qatıb, uşağını haraylayırdı: "İzzət, 
körpəm, əzizim, haradasan, gəl yat!" 
Birdən yadına düşdü ki, İzzət çoxdan yatmışdır. Yaş torpaqlar üstündə, 
qaranlıq məzarda, sal daşlar altında həmişəlik yatmışdır! 
Qadın bu təsəvvürə inana bilmədi, ayağa qalxdı. İki əli ilə başına vurub 
saçlarını yoldu. Çəngə ilə  əlinə  gələn tükləri yaylıq kimi gözlərinə basıb 
nalə çəkdi. Üzü üstə döşəməyə düşüb hönkür-hönkür ağladı... 
...Gözəl bir yay səhəridir. Uşaq bağçasında bayram keçirirlər.  Şənlik 
qurtarmışdı. Hədiyyə paylanır, qırmızı sap ilə bağlanmış  təzə qutularda 
çoxlu şeylər var. Hər kəs aldıqca "sağ ol" deyib, anasına qoşulur, oynaya-
oynaya evlərinə gedir. 
İzzət uçuq bir divara söykənib durur. Mürəbbiyə ona hədiyyə vermək 
istəyir.  İzzət gəlmir. Yoldaşları deyir: "Müəllim, anasından qorxur", Ağca 
xanım bu yandan qışqırır: "İzzət, İzzət, get al. Qorxma, sən də al!" 
İzzət eşitmir. Ağca xanım çəpərdən hoppanıb, uşağın əllərindən tutmaq 
istəyir. Bağça, mürəbbiyə, hədiyyələr, sahildən ayrılan gəmi kimi uzaqlaşır. 
Analar uşaqlarını aparırlar. Deyəsən divar da gedir. Ağca xanım yeridikcə 
divar qaçır, uşağı aparır. Divarın kölgəsi qatılaşır, 
  

---

371 
 
uzanır, uzandıqca Ağca xanımdan uzaqlaşır. O, "Oğul, oğul!" deyir. İzzət 
eşitmir. Ancaq uşaqlar gedən tərəfə baxır. Səs düşür, uşaqlar quş olub dəstə 
ilə uçurlar. Oxuya-oxuya uçuq divarın üstündən ötürlər.  İzzət də qollarını 
açır, yoldaşları onu çağırır.  İzzət ha can atır, qalxa bilmir, dönüb anasına 
baxır: 
"Ana, bəs mənim qanadlarım hanı?.." 
Ağca xanım özünə gələndə vücudunun sanki yanıb külə döndüyünü, ona 
görə  də yüngül olduğunu güman etdi. Bu saat xəfif bir külək  əsəcək, onu 
göyə sovuracaq, hər şey bitəcəkdi. Əlini üzünə vuranda yaş duydu. Bu tər 
deyildi. Su tökmüşdülər, yanmışı da bir həyata qaytarmaq, əzablarla daha 
bərk yandırmaq istəyirdilər.  Əllərini yerə verib qalxmaq, divar dibində 
İzzəti görmək istədi. 
Üfüq seçilirdi. Gecənin nə vaxtıdırsa, səs-səmir kəsilmişdi. Bu görünən 
damlar, ağaclar, qulaq kəsilib Ağca xanımın nalələrini dinləyirdi. Bəs işığı 
kim söndürmüşdü? 
- Yadıma düşdü: "Uşaq rahat yatsın" deyə özüm söndürmüşəm. 
Ağca xanım qalxıb, stolüstü çırağı yandırdı, dönüb çarpayıya baxdı. 
Orada davam edib duran, sanki, qiyamətəcən duracaq olan boşluq, vay 
xəbəri kimi onu oxladı; diz çökdü, qəlbindən yanıqlı bir "uf" qopdu; göz 
qapaqları  ağırlaşdı, kirpiklərindən daş asılmış kimi oldu; gözü qaraldı, 
xəyalı uçurumlarda yox oldu. Qorxunc təsəvvürlərdən ayrılmaq üçün özünə 
güc verib gözlərini açdı. Budur, həmişəki məhrəm isti ev öz qaydasındadır. 
İçi rəngbərəng qablarla dolu bufet, qablarda nə xörək çəkilməmişdir, nə 
qonaqlar qarşılanmamışdır... Ağır açılıb-örtülən komodun gözlərində 
paltarın sayımı var? Ağca xanım bu libasları geyinib, yenə süzə bilməzmi? 
Üzüklər, sırğalar, boyunbağılar, qolbaqlar, ətəklilər, mirvarilər... 
Ağca xanım evinin bəzənmiş ziyafət süfrəsini açıb, özünü qonaqlar 
arasında zənn etdi; qalxıb qulluq etmək istədi. 
Onlar hanı? Komodun üst gözünü çəkib, böyük albomu çıxartdı.  İllər 
uzunu qapısının, süfrəsinin, vücudunun məhrəmi olan adamlar buradadırlar; 
onlar Ağca xanımı görən kimi hamısı birdən dilə  gəldilər: "Əyləş dizim 
üstə!", "İç bu badəni! Mənim xatırıma", "Həyatım qədər sevdiyim", "Məni 
səndən ancaq ölüm ayıra bilər", "Nə gözəl şairanə bir xilqət". 
Bu sözlər Ağca xanıma salam və xudahafız kimi idi. Ancaq o bu 
sözlərin sahibini axtarırdı: 
  

---

372 
 
- Hanı? Haradasınız? Heç olmasa biriniz? Tək biriniz? 
Ağca xanım  şəkillərin üstünə  qışqırır, heç bir cavab almırdı. Albomu 
peçə atıb kibrit çəkdi. Alov vərəqlərə yayıldıqca  şəkillər tüstü içində 
görünməz oldu. 
Ağca xanımın ağ günləri də beləcə, his kimi qaralmış, puç olub 
getmişdi: 
- Nə gözəl uyğunluq! 
İntiqam almış kimi bir yüngüllük duydu. Komodun gözünü açdı, ipək, 
qumaş paltarları, zər-zivəri hərrac kimi evin ortasına, bir-birinin üstünə 
qaladı: evi naftalin iyi götürdü. Hər köynəyə baxdıqca yaxasını açan əlləri, 
hər üzüyü gördükcə,  əlini öpən soyuq dodaqları, hər sırğa parıldadıqca, 
hiyləli sözləri, hər saat əlinə  gəldikcə, keçirdiyi dəqiqələri, hər çəkmə 
gözünə dəydikcə, xəlvət gəzdiyi yerləri xatırladı... 
Bütün bu pal-paltar, vücuduna daraşan ilan kimi göründü. Zinətlər  əfı 
dərisindəki pullar kimi parlayırdı. Bu ilan onu tilsimə, kəməndə salıb 
boğmuş, qaraltmış, üzmüş, qurutmuşdu; onu balasından məhrum etmiş, 
həyat çırağını söndürmüşdü. Ağca xanım atadan qalma, ağır və şax sallanan 
pərdələrə  əl atdı, bərk-bərk tutub çəkdi, dəmir halqalar o yan-bu yana 
sürüşür, dəstəyi buraxmırdılar. Ağca xanım evində həmişə ata mirası deyib 
əzizlədiyi piləkli məxmərə altdan-yuxarı  qəzəblə baxdı. Qucaqlayıb var 
gücü ilə  çəkdi, ağac qırıldı; pərdələri bulud kimi bükdü; pəncərələri açdı. 
Eşikdən gələn sərinlikdən qadın titrədi. Başı  əzilmiş ilan kimi büküm-
büküm olan paltarları  ağac ilə  çəngələyib çölə atdı; sandıq  şeylərini də 
həyətə tökdü, bundan bir rahətlik duyub, təkrar evin sükutunu dinlədi. 
Lakin nə şəkillər, məktublar, nə də zinətlər onu mal kimi satın alan, top 
kimi atıb oynadan kişiləri uzaqlaşdırırdı. Sanki onlar indi də görünməz bir 
yol ilə onun boynuna sarılırlar. Əllərini yaxasına atdı, çəkib koftasını cırdı. 
Meyvəsi yoluşdurulmuş  ağac kimi pozulmuş, qurumuş taxta sinə-sinə 
baxdı. Saralmış *bənizinə  nəzər saldı. Bütün vücudundan bir pərişanlıq 
yağırdı. Dolu sifəti çəyirdək kimi qurumuşdu. 
Bəli, hər  şey bu daş kitabda - bu aynada yazılmışdır. Hamısı, hamısı 
burada həkk olunmuşdur. Bunlar əsrlərcə oxunacaqdır. 
Ağca xanımın əlinə keçən həvəngdəstə güzgünün ortasına dəyəndə daş 
ayna yaz səması kimi birdən  şaqqıldadı, ay kimi parçalandı. Bundan da 
Ağcanın ürəyinə bir sərinlik çökdü. 
  

---