Microsoft Word Hazir secilmis eserleri mir celal doc

9 
 
"Ulduz", "Plovdan sonra", "Elçilər qayıtdı", "Nazik mətləb", "Naxış",     
"Vicdan mühakiməsi", "Müdafiə vəkili" və s. belə hekayələr idi. 
İnsan həyatı  və  təbiətini gözəl görmək Mir Cəlalın ictimai-estetik 
ideallarının özəyini təşkil edir, mənfıliyə qarşı mübarizə  zərurətini də 
şərtləndirirdi. "Səyyah xanım", "Xarici naxoşluq", "Dil və  əməl", "Heykəl 
uçulanda", "Rola girib", "O yana baxan", "Məhəbbət, yaxud qəlp pul", 
"Hesab dostları", "Neçə cür salam var", "Möhür və  məhəbbət" 
hekayələrində, adlarından da göründüyü kimi, müəllifı daha çox həyatın 
neqativ halları, mənfılik və eybəcərliyin müxtəlif təzahürləri narahat edir. 
Müsbət ideal belə məqamlarda əsasən tənqidi münasibət vasitəsilə verilirdi. 
Yazıçının məsələyə konkret baxışı, satira və yumora müraciəti obyektin 
dərki, məzmun və mahiyyəti ilə üzvi şəkildə bağlanırdı. Bir çox hallarda 
qarşılaşdırma üsulundan, bədii təzad və ziddiyyətlərdən məharətlə istifadə 
edilirdi. 
Mir Cəlalın müxtəlif səciyyəli çoxlu hekayələri içərisində realizmi səthi 
olanları da var. Amma ədib çox zaman çalışırdı ki, dərinə nüfuz etsin, 
ziddiyyətləri araşdıranda dolaşıq və dumanlı təsvirlərə uymasın, təmiz, sadə 
və aydın dildə yazsın. Sənətin, yeri gələndə işarə və simvollarla danışmaq 
səlahiyyətini də unutmurdu. 
Mir Cəlal uzunçuluğu, sözçülüyü xoşlamır, yığcam, konkret və  təbii 
yazırdı. Bu, onun üslub xüsusiyyəti idi. Bütün bunları başqalarına da 
tövsiyə edir, imkan düşdükcə öyrədir, müzakirə  və redaktə zamanı 
köməyini  əsirgəmirdi. Təsadüfi deyil ki, akademik Məmməd Arif Mir 
Cəlalın  əsərlərindən aldığı xoş, güclü, unudulmaz təəssüratın başlıca 
səbəbini, hər  şeydən  əvvəl, onun üslubundakı  səmimiyyət, sadəlik və 
təbiiliklə bağlayır, bu cəhəti ən yaxşı yazıçılara xas keyfiyyət kimi yüksək 
qiymətləndirirdi. 
Bu da təsadüfi deyil ki, Mir Cəlal hekayələrindən birində kiçik məclis 
üzvləri arasında mühüm həyat probleminə dair başlanmış mübahisə  və 
müzakirələri qocaman müəllimin dili ilə yekunlaşdırır, ürəkdə olanları 
cəsarətlə, açıq-aydın deyə bilməyi dünyada ən böyük xoşbəxtlik sayır, son 
dərəcə aktual səslənən düşündürücü, geniş mənalı nəticəyə gəlirdi: "Məncə 
bütün ölkələr, xalqlar, dövlətlər, başçılar öz vətəndaşlarına bu böyük və çox 
nadir neməti bəxş etsələr, dünyada zülm, kədər yox olar, ədalət bərpa olar, 
yer üzü işıqlanar, cənnətə dönər, insanlar "yüngülləşər", gözəlləşər, mələyə 
dönər! 
Yoxsa bu olmayınca əsl tərəqqi, kamil mədəniyyət, həqiqi sərbəstlik boş 
söhbətdir. Bu olmayınca beyinlərdən  şiş, ürəklərdən yara, ciyərlərdən 
vərəm, zehinlərdən tüstü-duman, qəlblərdən kin-küdurət tamam 
kəsilməyəcək!" ("Xoşbəxtlik barəsində", 1964). 

---

10 
 
Qocaman müəllim əslində Mir Cəlalın özü idi. O, həmişə xalqını azad, 
xoşbəxt, mədəni, savadlı, intellektual səviyyəli və xoş güzəranlı görmək 
istəmiş, bu nəcib, ali arzu-ümidlə  də  fəaliyyət göstərmiş, yazıb yaratmış, 
əlindən gələni əsirgəməmişdir. Təbii ki, ömrünün axırınadək ardıcıl məşğul 
olub, bir sıra klassik nümunələrini yaratdığı hekayələri zəngin irsində 
mühüm yer tutur, dəyərini, aktuallığını və müasirliyini qoruyub saxlayır. 
Mir Cəlal həm də istedadlı romançı idi; qələmindən "Dirilən adam" 
(1934-1935), "Bir gəncin manifesti" (1939), "Açıq kitab" (1941), 
"Yaşıdlarım" (1946-1952), "Təzə şəhər" (1948-1950), "Yolumuz hayanadır" 
(1952-1957) kimi romanlar çıxmışdır. 
Azərbaycan romanının inkişafında, məzmun və formaca 
zənginləşməsində onun da xidmətləri az olmamışdır. Romanlarından 
üçünün mövzusu keçmiş, üçününkü isə müasir həyatdan alınmışdır. Maraqlı 
süjet qurmaq, hadisələri və obrazları  təbii məcrada qələmə almaq, mətləbi 
yığcam, konkret və lakonik formada ifadə etmək bacarığı bu əsərlərin hər 
birində özünü göstərir. Müşahidə  dəqiqliyi və  dərinliyi, həyat hadisələrinə 
yaxından bələdliyi, insan psixologiyasını yaxşı duyması  və bilməsi  ədibin 
sənətini səciyyələndirən xüsusiyyətlərdəndi. 
1941-ci ildə tamamlanan, lakin müharibə başlandığı üçün 1944-cü ildə 
("Vətən uğrunda", №2, 3, 4-5) çap olunan "Açıq kitab" müəllifin nisbətən 
az öyrənilmiş, müasir mövzulu ilk romanıdır. Əsərin süjeti bilavasitə ziyalı 
mühiti, məktəb həyatı ilə bağlansa da, o sahə ilə məhdudlaşmır, 30-cu illərin 
mürəkkəb hadisələrindən də  bəhs olunur. Dövrün bir sıra nöqsan və 
mənfilikləri cəsarətlə açıqlanır, "gəldiyevçiliyin" ictimai xarakteri dürüst 
müəyyənləşdirilirdi. 
O zaman haqqında müxtəlif mülahizələr söylənən roman həm yüksək 
qiymətləndirildi, həm də  kəskin tənqid olundu. Bəziləri onu "həqiqətin 
üzünə dik baxan əsər", Mir Cəlalı  "ədəbiyyata həyat gətirən yazıçı" 
adlandırır, bəziləri də "Açıq kitab"a başqa cür yanaşır, müəllifi həyat 
həqiqətini təhrif etməkdə, varlığı birtərəfli qələmə almaqda, mütərəqqi 
realist  ənənələrdən uzaqlaşmaqda, zəif və sönük əsər yazmaqda 
günahlandırırdı. 
İllər keçdi. "Açıq kitab" həqiqəti  əsasən inandırıcı  və düzgün 
canlandırdığı üçün yaşadı,  ədəbiyyatımızın tarixinə qüvvətli realist əsər 
kimi daxil oldu. Çünki doğrudan da "Mir Cəlal həmin  əsərində  həyata və 
həqiqətə sadiq yazıçı, insan psixologiyasını  dərindən bilən, onu təsvir və 
təmkinlə  əks etdirən, müasir varlığı  dərin məhəbbətlə sevən sənətkar kimi 
çıxış etmişdi" (Qulu Xəlilov). Burada həyat həqiqəti məharətlə  qələmə 
alınmış, varlıq tam halında konkret yaradıcılıq məqsədi baxımından 
işıqlandırılmışdı. 

---

11 
 
"Açıq kitab" satirik roman olsa da, lirik və dramatik məqamları da az 
deyil. Mir Cəlal həyatı  əks etdirdiyi, həyatın təzadlarını açdığı, insan 
münasibətlərinin konkret vəziyyət və şərait daxilindəki xarakterini, gözəllik 
və çirkinliyin mahiyyətini göstərdiyi üçün həmin cəhətlər çox vaxt əlaqəli 
şəkildə real təzahürünü və bədii təcəssümünü tapmışdır. 
Bir çox mənfi xüsusiyyətlər, neqativ hallar, xoşbəxtliyi başqasının 
bədbəxtliyi üzərində qurmaq ehtirası  Kərim Gəldiyevin simasında 
məharətlə  tənqid və nifrət hədəfinə çevrilmişdir. Obrazın... “əzməsən 
əziləcəksən, ayaqlamasan ayaqlanacaqsan... Güzəran, mənsəb cəhənnəmin 
təkində də olsa enməyi bacar!" kimi "həyat fəlsəfəsi" var ki, onun hər şeyə - 
varlığa, ailəyə, qadına, dosta, yoldaşa, işə münasibəti də ordan qidalanır. 
Özünə rahat güzəran yaratmaq üçün heç nədən çəkinməyən tipin 
fəaliyyətinin əsas istiqamət və mahiyyətini yalan danışmaq, böhtan atmaq, 
hədə-qorxu gəlmək, tor qurmaq, satqınlıq və  xəyanət etmək kimi 
xüsusiyyətlər təşkil edir. Romanda Geldiyevin düşdüyü mühit də, ona 
havadar çıxanlar da real boyalarla verilir. Əvvəllər törətdiyi cinayətlərin 
üstü açılacağını görüb, "oxumaq" niyyəti ilə o, rayondan şəhərə qaçmış, 
instituta girmişdir. İndi əməllərini başqa şəraitdə, təzə "dostlar" və tanışlar 
əhatəsində davam və inkişaf etdirir. Gəldiyev "müasir" bürüncəkli rəzil, 
təhlükəli və zərərli varlıqdır. Şəhərdə də qala bilməyib yenidən "əkilməyə" 
çalışan, meşədə quru qarağac kötüyü üstündə əyləşib xəyala dalan Gəldiyev 
daxilində bir səs eşidir: "Bir də göyərsəydim". Bu, mənalı  işarə  və ciddi 
xəbərdarlıqdı. Bu o deməkdir ki, gəldiyevlər hələ ölməmişlər, "münbit" 
zəminə düşən kimi imkan tapıb təzədən "cücərə" bilərlər. Belələrinə qarşı 
ayıq-sayıq olmaq lazımdır. Bu, oxucuya hazır təqdim edilmiş mülahizə 
deyil, hadisə  və  vəziyyətlərin inkişaf məntiqindən təbii yolla çıxarılan, 
sənətkar qələmi ilə əsaslandırılan bir həqiqətdir. 
Mir Cəlalın yaradıcılığında başlıca tədqiq və inikas obyekti, hər şeydən 
əvvəl, insandır, onun mənəvi dünyası, fikri-hissi həyatı, mübarizə  və 
fəaliyyətidir.  İnandırıcı surətlər, xarakterlər yaratmaq tələbi sənətkar Mir 
Cəlalı da daim ciddi düşündürmüş  və  əksər hallarda o, məqsədinə nail 
olmuşdur. Müəllifın realist qələmlə canlandırdığı surətlər bir-birinə 
oxşamır, hərəsinin öz daxili aləmi həyata öz baxışı, öz təfəkkür tərzi, 
orijinal xarakteri, bu xarakteri fərdiləşdirən və, ümumiləşdirən keyfiyyətləri 
var. 
İstər müsbətin təsdiqində, ona yol açılmasında, istərsə  də  mənfınin 
inkarında, onun aradan qaldırılmasında müəllif qabaqcıl mövqedən çıxış 
etməyə, düzgün prinsiplərə arxalanmağa çalışımışdır. 
Mir Cəlal  əsərlərində süjet inkişafını  ləngidən təfərrüatlardan qaçmağa 
cəhd edir, hadisə  və  mətləbin məğzini təşkil edənləri ön plana çəkir, fikri 

---