Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 197 za, birinci növbədə, qədim türk torpaqlarından Azərbaycan xanlıqla- rının ərazilərinə nüfuz etdirilmişdir. Görün, “Böyük Sovet Ensiklopediyası”nın 3-cü cildindəki “Er- məni məsələsi” məqaləsində (müəllif V.Qurko-Kryajin) nə yazmış- dır: “...Rusiyaya gəlincə, o dövrdə o, Zaqafqaziyada ruslaşma siyasəti aparırdı və Asiyada “ermənilərin müstəsna üstünlüklərə malik ola- cağı” ərazilərin yaradılması ideyalarına qarşı açıqdan-açığa etiraz edirdi. Erməni məsələsi Zaqafqaziyaya yönəldilirdi”. Bunu son dövr- lərə aid erməni mənbələri də təsdiq edir. 1971-ci ildə Yerevanda “Hayastan” nəşriyyatı tərəfindən nəşr olunmuş tarixçi professor A. Arutyanın “1914-1917-ci illərdə Qafqaz cəbhəsi” adlı kitabında ya- zılır: “Rusiyanın niyyəti, necə olursa olsun, türklər və kürdlər, bizim- lə tatarlar (azərbaycanlılar) arasında yeni bir maneə yaratmaqdır”. Cənubi Qafqazda baş verənlər haqqında N. Şavrov böyük həyəcanla (Zakavkaziyada rus məsələlərinə yeni təhlükə: Muğanın əcnəbilərə gözlənilən satışı, “Русское собрание” nəşriyyatı, Peterburq, 1911) yazmışdır. S. Qlinkanın “Azərbaycan ermənilərinin Rusiya hüdudla- rına köçürülməsinin təsviri” kitabı da bu deyilənləri təsdiq edir. 1904-cü ildə Sankt-Peterburqda işıq üzü görən məşhur “Qafqaz (Rus işi və tayfalararası məsələlər)” kitabının müəllifi Rusiyanın böyük vətəndaşı V. Veliçko “erməni məsələsinin” törədə biləcəyi fəsadlar barədə xəbərdarlıq etmişdir. Ancaq Zaqafqaziya torpaqlarının zəbt olunması və erməniləşdirilməsi dayanmırdı. N. Şavrov təəccüb içəri- sində belə yazırdı: “gəlmə publisist bir şeyi araşdırmağı təklif edir: Rusiya hökuməti Qafqazda Rusiyanı, yoxsa Ermənistanı yaratmağa çalışır?” S.Qlinka hələ I Pyotrun zamanında ermənilərin Rusiya siyasə- tində rolunu xüsusi olaraq qeyd etmişdir. Ancaq bunu V. Veliçko da- ha dəqiq ifadə etmişdir: “...rus torpaqlarında “çarlıq” arzusu sönmür, getdikcə daha da qızışır. Türkiyədə belə bir ərazi yox idi, ona görə də o, süni şəkildə Zaqafqaziyada yaradılmışdır”. Sonda həmin Qurko- Kryajin “Yeni Şərq“ adlı mətbu orqanında (“Novıy Vostok”, N16-17, Nauçnaya Assosiasiya Vostokovedeniya Soyuza SSR, 1927) aşağıda- kıları qeyd etmişdir: “Şübhəsiz ki, Sovet Ermənistanının rəmzi İrə- K A M R A N İ M A N O V 198 vandır. O, gildən və palçıqdan tikilmiş boz rəngli uzun hasarları və divarları arxasından görünən tünd-yaşıl rəngə çalan bağları, açıq- mavi rəngli məscidləri olan tipik İran [Azərbaycan kimi oxumaq lazımdır] şəhərciyidir” (kursiv bizimdir). Hazırkı Ermənistanın mərkəzi keçmiş İrəvan xanlığından başla- mışdır. Buna nail olmaq üçün onların düşünülmüş məkrli yolları var idi, həmin üsulları erməni kilsəsi çox səylə həyata keçirirdi. Bu yer- lərdən türk izini “silmək”, həm də bu torpaqlara “naməlum albanlar”- ın deyil, ermənilərin müstəsna hüquqlarının olduğunu sübut etmək lazım idi. 1836-cı ildə erməni kilsəsinin yüz illər boyunca ətraflı şəkildə düşünülmüş istəyi həyata keçmişdir: Çar Rusiyasının və Müqəddəs Sinodun xüsusi qərarı ilə xristian aləmi tarixində Alban apostol kilsə- sinin ləğvi kimi bənzəri olmayan qərar qəbul edilir və erməni – qri- qorian kilsəsi haqqında əsasnamə qəbul edilir. Bununla da Alban kil- səsi müstəqillik hüququndan məhrum olur, Alban katolikosu rütbə- sini itirir, dəftərxana arxivi ləğv olunur, yepiskopluq erməni kilsəsinə tabe etdirilir. Erməniçiliyin buna necə nail olmasını, onun riyakarlığı və ikiüzlülüyünü, Rusiyanın Arsaxda Alban Apostol kilsəsi ətrafında alban dövlətçiliyinin yaradılması planına maneçilik etməsini, sonra isə onun (kilsənin) pravoslav postvasına çevrilməsi niyyətlərini sübut edən bir çox dəlillər vardır. Ermənilərin bu axtarışı haqqında böyük gürcü mütəfəkkiri İ.Çavçavadzenin “Erməni alimləri və ağlayan daş- lar” (“Armyanskie uçyonıe i vopiyuşie kamni”) əsərində gözəl yazıl- mışdır. Erməniçilik nəinki bütün alban xalqına müharibə elan edir, o eləcə də gürcü kilsəsinin müstəqilliyinin ləğv edilməsinə və onun Rus pravoslav kilsəsinin tabeçiliyinə verilməsinə nail olur. Bununla da, Qafqazda tək bir müstəqil erməni xristian kilsəsi qalır. İnanılmaz olsa da, ancaq faktdır. Alban kilsəsinin ləğv edilməsı və onun maddi- mədəni irsinin ermənilərin ixtiyarına verilməsi ilə əlaqədar olaraq, albanların erməni kimi sayılması qeyd olunurdu (kursiv bizimdir). Beləliklə, yüz illər boyunca davam edən satqınçılıq, böhtan, ya- lan hesabına və yad ölkələrin təhrikçiliyi ilə xristian albanlara qarşı E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 199 alçaldılma, trasformasiya siyasəti qanuni şəkil alır. Bu, alban yazısı- nın əlyazmalarının, ziyarətgahların fiziki cəhətdən məhvi, kilsələrdə alban epiqrafikalarının pozulması və alban etnosunun bütün mədəni irsinin dağıldılmasının başlanğıcı idi. Hörmətli oxucular, nəzərə alın ki, bu barbarlığı xristian ermənilər xristianlara- albanlara qarşı törə- dirdilər. Alban kilsəsinin dini abidələri və onların epiqrafikası uzun müddət türk-müsəlman etnik elementləri əhatəsində olmuş və onların hökmranlığı müddətində tolerantlıq sayəsində yüz illər boyunca tam, toxunulmamış şəkildə saxlanılmışdır. Hətta bir çox xristian alban ziyarətgahı müsəlman əhalisinin də müqəddəs ibadət yeri idi. XIX əs- rin axırında qriqorianlaşdırma və alban din xadimlərinin erməniləşdi- rilməsi faktiki olaraq bitəndən sonra erməni dilində cap olunmuş “Arsax” əsərinə (erməni kilsəsinin yeparxiyasının yepiskopu, mənşə- cə alban olan M.Barxudarov) müraciət edək. Müəllif Arsax monastır- larının siyahısını misal gətirərək yazırdı: “Şahidlərin dediyinə görə, hələ 1828-ci ildə bu monastırlar gediş-gəlişli və abad vəziyyətdə idi.” Həmin müəllifin verdiyi məlumata əsasən, ancaq XIX əsrin sonuna yaxın alban monastırları dağıdılır, bir sözlə, daha alban xristian əha- lisinin dini ünsiyyət mərkəzi kimi fəaliyyət göstərmirdi. M. Barxuda- rov qeyd edir: “...1828-ci ildən sonra monastırlar tədricən zəifləməyə başlayır, nəzarətsiz qalır, rahib qrupları ləğv olunur və onların çox hissəsi dağılmağa başlayır...” Daha sonralar, XIX əsrın axırında “heç bir vilayətdə Arsax vilayətində olduğu qədər ziyarətgah və ibadət yeri olmamışdır. Bununla belə, heç bir vilayətdə də monastır və ziya- rətgahlar Arsaxdakı qədər maddi və mənəvi cəhətdən şərəf və şöhrət- dən məhrum olmamışdır.” Bir sözlə, “qədim xristianlıq abidələri xa- rabalıq içərisində idi”. Bütün bunları - alban abidələrini, alban dilini və yazısını məhv edib erməniləşdirməyi və Qafqazda silinən tarixi- mədəni irsin yerini özününkü ilə doldurmağı erməni kilsəsi çox usta- lıqla və məqsədyönlü şəkildə həyata keçirirdi. Ermənilər bütün epiq- rafikanı - alban kilsələrinin və monastırlarının divarları üzərindəki yazıları məhv edir, onları erməni yazıları ilə əvəz edirdilər. Alban kilsələrinin bir hissəsi, sadəcə olaraq erməni kilsəsinə uyğunlaşdırıl- mış və 1828-ci ildən sonra yeni alban monastırı tikilməmişdir. Alban K A M R A N İ M A N O V 200 dini abidələri ermənilərinki ilə əvəz olunmuş, alban dilində incilin is- tifadə olunmasına qadağa qoyulmuş, eləcə də alban dini kitabları ləğv olunmuş, erməni kitabları ilə dəyişdirilmişdir. Hörmətli oxucular! Sizin diqqətinizi bizim maddi-mədəni irsi- mizi mənimsəmək üçün erməni saxtakarlarının istifadə etdiyi əhə- miyyətli bir fakt üzərinə yönəltmək istəyirəm. Bunun haqqında prof. A.Yampolskinin “Qədim Albaniya bizim e.ə. III-I əsrlərdə“ (“Drev- nyaya Albaniya III-I vv. do n.e.”) əsərində çox gözəl yazılmışdır. O bildirirdi ki, xristianlıq Albaniyanın dövlət dini elan olunduqdan son- ra bir çox dini ayin yerləri xristianları özünə cəlb edir. Onlar sel kimi axışıb gəlirdilər. Köhnə pirlərin, mistik ibadətgahların yerində xris- tian monastırları və kilsələri meydana gəlmişdir. Misal üçün, Naxçıvan Respublikasında əvvəllər pir kimi fəaliyyət göstərən Qızılvəng mo- nastırına gedirdilər. Kəlbəcər rayonunda Armudtala yaxınlığındakı mağara-pir isə “mağara-məbədə” çevrilir. Eləcə də Sos kəndinin ya- xınlığındakı pir xristianların müqəddəs insan kimi tanıdığı Surb Yeqişenin (Müqəddəs Yelisey) adını daşıyır. Buna bənzər hallarla Ağoğlan və Qala Qerqes pirləri də üzləşir. Belə misalları çox gətir- mək olar. Erməni katolikosu Yeqiya xəlifənin qoşununun köməyi ilə Al- ban xristian kilsəsini özünə tabe etdikdən, yəni VIII əsrdən sonra pir- lərin xristianlaşdırılması erməni-qriqorian çaları alır. Lakin müsəl- manlar (islamı qəbul edən insanlar) və xristianlar (islamı qəbul etmə- yən albanlar) xristianlıqdan və islamdan əvvəlki dövrlərin ənənələ- rinə əməl edərək, eyni bir pirə gedirdilər. Müsəlmanlar pirlərin yanında məscid və xanəgah tikirdilər. Onla- rın leksikasında xristianlar erməni-qriqorianlara oxşadılırdı. Azərbay- candakı bir sıra qədim xristian abidələrinə erməni adları verilirdi. Məsələn, Quba rayonunun Şudux kəndi yaxınlığındakı qəbiristanlıq və yaxud “Spitak-xaç” piri dediklərimizə aiddir. Bununla yanaşı, əvvəllər xristianlaşdırılmış köhnə pirlərin müsəl- manlaşdırılması da gedirdi. Burada xristian simvolları olduğu halda, ərəb əlifbası ilə dini müsəlman adları yonularaq yazılırdı və pirlərin Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|