E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I
193
Madam Kirkpatrik BMT-də ABŞ-ın səfiri olarkən sionizmə qarşı
kampaniya ilə əlaqədar belə demişdir: “Biz yalanı təkzib etmədən,
onun yayılmasına imkan yaradırıq. O isə böyüyüb siyasətə çevrilir...
Bəzən bütöv bir xalqın taleyi sözdən asılı olur”.
Bu fikir indiki Azərbaycan və onun
tarixi keçmişinə dair erməni
yalanı ilə bağlı kampaniyaya da aiddir. Hörmətli
oxucular, biz sizə
tanış olan
“Reductio ab absurdum” məntiqi üsuluna əsaslanaraq, bu
silsiləni davam etdiririk.
Beləliklə, Qafqaz Albaniyasının maddi-mədəni
irsinin mənimsənilməsi ilə bağlı absurd
Ermənilər xristian Albaniyasına məxsus olan maddi və qeyri-
maddi irsin onlara mənsub olduğunu dünyaya elan edirlər. Alban in-
tellektinə aid olan hər şey: kilsələr və monastırlar, inanc yerləri, xaç
daşları, daş kitabələr, yazılar da buraya daxildir. Bir sözlə, alban etno-
sunun yaratdığı hər bir şey. Biz Albaniyanın ədəbi irsinə irəli sürülən
iddianın ermənilər tərəfindən necə “əsaslandırılması” haqqında əv-
vəlki fəsildə yazmışdıq. İndi isə biz ermənilərin Albaniyanın maddi
irsinə irəli sürülən iddiaları haqqında söhbət açacağıq.
Bununla bağlı ermənilərin irəli sürdükləri “dəlillər”, haradasa,
“yerli” və “qlobal” xarakter daşıyır. Əgər birinci tip saxtakarlığın
mahiyyəti Qafqaz Albaniyasının – maddi-mədəni
abidələrini özlərinə
aid etməkdirsə, ikinci tipdə məqsəd son dərəcə subyektivdir, bütün
səylər alban etnosunun mövcud olmasını tanımamağa, onun maddi
yaradıcılıq xüsusiyyətini inkar etməyə yönəldilmişdir. Bu tip “lokal”
absurddan başlayaraq, buna bənzər bəzi erməni “dəlilləri” üzərində
dayanaq.
Məsələn, M. Asratyan memar və mütəxəssis kimi, Albaniyanın
xristian abidələrinin spesifik və özünəməxsus xüsusiyyətlərini nəzərə
almaq məcburiyyətində qalaraq, onların növünü – konstruktiv ele-
mentlərini və detallarını öyrənir. Son nəticə kimi, eyniləşdirmə meto-
du tətbiq edərək Ermənistandakı tikililərin əlamətlərini müqayisə edir,
K A M R A N İ M A N O V
194
nəticələr çıxarır və ... alban abidələrinin
erməni mənşəli olduğunu
deyir. Bu zaman məntiq və sistemli təhlil qaydaları kobud şəkildə
pozulur, müqayisə olunan obyektlərin ayrı-ayrı xüsusiyyətləri nəzərə
alınmır. Başqa sözlərlə desək, Qafqaz Albaniyası və Ermənistan abi-
dələri arasında hansısa ümumi əlamətlərin olması heç də oxşarlıq
prinsipini əsas götürüb nəticə çıxarmağa kifayət etmir. Ən başlıcası
budur ki, obyektiv şəkildə desək, memarlıq abidələri arasında ümumi
əlamətlər var və onlar tipik və spesifik xüsusiyyətlərlə sıx əlaqəli ola
bilər. Asratyanın alban tikililərinin erməni mənşəli olması barədə cə-
fəng fikirləri, təxminən, Yerlə Marsın oxşarlığına bənzəyir: hər ikisi
planetdir, atomlardan və molekullardan ibarətdir. Asratyansayağı dü-
şünsək, belə nəticəyə gəlmək olar ki, Marsda da həyat var...
Daha bir “orijinal sübut” isə Ş. Mkrtçyana məxsusdur. Hörmətli
oxucular, biz bu muzey işçisinin azıxantropla bağlı “azoxantrop ixti-
rası” ilə əlaqədar absurd haqqında danışanda onun irəli sürdüyü
“dəlillər”ə toxunmuşduq.
Ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağdan olan keç-
miş muzey direktorunun “geniş diapazonlu biliklərə” malik olduğunu
etiraf etmək lazımdır. Bu müəllif “Dağlıq Qarabağın tarixi-memarlıq
abidələri” adlı kitabında o dərəcədə ifrata varıb yazmışdır ki, guya
Dağlıq Qarabağda Azərbaycan memarlıq abidələri olmamışdır. An-
caq erməni abidələrinin sayının nə az, nə çox 1700 olduğunu göstərir.
O,
bir çox alban abidələri kimi, məşhur Qanzasar kompleksini də
erməni abidələri sırasına aid edir. Bu saxtakarlıq haqqında bir az
aşağıda danışacağıq, indi isə “dahiyanə əsərin” özü haqqında bir neçə
kəlmə demək istərdik. Bu kitab əvvəlcə erməni, sonra isə rus dilində
1980-1985-ci illərdə iki dəfə çap olunmuşdur. 1988-ci il hadisələrin-
dən sonra bu cəfəngiyata tələbat artmış və kitab erməni milli bestsel-
lərinə çevrilərək, 1989-cu ildə 35 min tirajla çap olunmuşdur. Əlbət-
tə, belə kütləvi nəşrə ehtiyac onun saxta və fitnəkar xarakter daşıması
ilə bağlı idi. Bu kitabın nəşri bir məqsəd güdürdü: hər kəsi inandır-
sınlar ki, Qarabağ torpaqları ermənilərə məxsusdur. İndi isə, görək bu
müəllif nəyə əsaslanaraq alban abidələrini erməni abidələri kimi gös-
tərir. Mkrtçyanın məntiqinə görə, abidənin
üzərində oxunan ümum-
xristian adlarının yalnız sonuncusu erməni dilində ola bilər. Bir şeyi
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I
195
nəzərə almaq lazımdır ki, abidələrin üzərindəki erməni yazıları, son-
ralar əlavə olunmuşdu. Sonralar sadəcə olaraq, onlar da saxtalaşdırıl-
mışdır, bu isə alban abidələrinin “erməni tikililəri” kimi təqdim olun-
masına kifayət etmişdir. Müəllif unudur ki, mehrab və divarların üzə-
rindəki yazılar yalnız albanlarla bağlı hadisələri, onların mənəvi dün-
yasını əks etdirir. Müəllif bir məsələni də düşünmür. Əgər şərti ola-
raq qəbul etsək ki, albanlar abidələr üzərindəki yazıları qədim erməni
dilində - qrabarca özləri yazmışlar, bu zaman bir suala cavab vermək
lazım gəlir: onlar erməni dilini haradan bilirdilər və Qafqaz Albani-
yasında ikidillilik necə yaranmışdı? Məsələn, əgər albanların ərəb və
iran dillərini bilməsi və onların keçmiş Albaniyanın düzən hissəsində
- Arranda işlənməsi burada ərəb və iran
etnik elementlərinin mövcud-
luğu ilə izah olunursa, Albaniyada, sonralar Arsax-Xaçendə erməni
dilinin işlənməsinə dair kifayət qədər dəlil yoxdur. Hətta Mkrtçyanın
düşüncəsi çatmır söyləsin ki, albanların erməni dilini bilməsi heç də
onların etnik erməni olması demək deyildir. Bir sözlə, bəsit bir qərar
qəbul edilir: “erməni dilində yazılan nə varsa, o, ermənilərə aiddir”.
Memarlıq abidələri üzərindəki bu tipli “tədqiqatlar” bir məqsəd gü-
dür: Qafqaz Albaniyasının bütün abidələrini mənimsəmək və bundan
istifadə edərək, Azərbaycan torpaqlarına iddia irəli sürmək.
Hörmətli oxucular, Azərbaycan abidələrini mənimsəmək üçün isə
başbilən Ş. Mkrtçyan “absurd” yaradır. Məsələn, görün Cəbrayıl
rayonundakı məşhur Xudafərin körpüsü necə mənimsənilir. Bir sözdə
“f” hərfi
“p” hərfi ilə əvəz olunur və sonra müəllif iddia edir ki,
“köhnə Xarakulun 8 kilometrliyində Məzənnənə yaşayış məntəqəsi-
nin yanında Arsaxı Şimali İranla birləşdirən Xudapirin körpüsü yer-
ləşir”. Hamıya məlumdur ki, Xudafərin körpüsü karvan yolları vasi-
təsi ilə Şimali və Cənubi Azərbaycanı, Yaxın və Orta Şərqi birləşdi-
rirdi. Bu səbəbə görə, körpünün Arsaxı Şimali İranla birləşdirməsinə
dair absurd üzərində dayanmağa heç bir ehtiyac yoxdur. Nə üçün
burada köhnə Xarakulun və yaxud Məzənnənənin adı 8 kilometrlik
məsafədə göstərilməklə çəkilir? Köhnə Tağlar və Məzənnənə qədim
Azərbaycan kəndləridir. Həm də onu nəzərə almaq lazımdır ki, so-
nuncu ta qədimdən ata-babalarımız tərəfindən hörmətlə anılan məş-
K A M R A N İ M A N O V
196
hur Məzənnənə pirinin yanında
yerləşir, Tağlar isə daha qədim
dövrlərdə mövcud idi,
lakin XIX əsrdə yer üzündən silinmişdir. Be-
ləliklə, İrandan köçən ermənilər əvvəlcə Məzənnənə kəndinin yanın-
da yaşamış, sonra isə Hadrut rayonuna köçmüş, daha sonra isə geri
qayıdaraq dağılmış
Tağlar kəndində məskunlaşmışlar. Bu da saxtakar
müəllifə kifayət edir ki, gəlmə ermənilərin yaşayış yerinin Xudafərin
körpüsünün 8 kilometrliyində yerləşməsindən istifadə etsin və Piri
özününküləşdirsin.
İndi isə, görün məşhur Ağoğlan piri necə erməniləşdirilir: “Bana-
zur kəndinin 8 kilometrliyində “tikilmə tarixi naməlum olan “Spitak
dğa” adlı qədim erməni kilsəsi yerləşir”. Oxuculara çatdırırıq ki,
“Spitak dğa” bu “Ağoğlan”ın erməni dilinə hərfi tərcüməsidir. Gör-
düyünüz kimi, burada sözü erməniləşdirmək üçün əvvəlki nümunə-
dəki hərf dəyişməsindən deyil, obyektin adının tam erməniləşdiril-
məsindən istifadə edilmişdir. Soruşun: “Banazur kəndinin 8 kilometr-
lik məsafədə göstərilməsindən məqsəd nədir?” Məqsəd – Banazurun
erməni kəndi olmasını nəzərə çarpdırmaqdır. Çünki Ağoğlan pirini 2-
3 km məsafə dairəsində Ağoğlan, Şahvələdli, Əfəndilər
kimi Azər-
baycan kəndləri əhatəyə alır. Deməli, 8 kilometr məsafənin və erməni
kəndinin adının çəkilməsi məşhur piri erməniləşdirmək niyyəti gü-
dür. Bu yalanın müəllifi heç düşünmür ki, nə səbəbə uzaq Banazur
kəndinin erməniləri gəlib Azərbaycan kəndləri ilə dövrəyə alınmış bir
məkanda kilsə tikmişlər? Çünki o vaxt heç “erməni kilsəsinin” sorağı
belə yox idi. Bu, alban monastırı olmuşdur, çünki yaxınlıqda müqəd-
dəs ziyarətgah - pir yerləşirdi. Düşünürük ki, belə absurda əlavə şərh
verməyə ehtiyac yoxdur.
Onu da xatırladırıq ki, erməni kilsəsi Osmanlı dövləti və İran hü-
dudlarında öz dövlətçiliyini yaratmaq imkanından məhrum olduğu
üçün çar Rusiyası erməni amilindən öz maraqları naminə istifadə
edərək, işğal etdiyi Azərbaycan və Gürcüstan torpaqlarında “Böyük
Ermənistan” xülyasını hər cür həyata keçirməyə çalışırdı. Bir sözlə,
müstəmləkəçilik niyyəti, Rusiyanın yeni Zaqafqaziya torpaqlarını
mənimsəməsi ermənilərin ən əziz istəkləri ilə üst-üstə düşürdü. Hələ
XVIII əsrdə yaranmış “erməni məsələsi” XIX əsrin sonunda Qafqa-