Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
124 izləməyə çalışmır. Hadisələr pərakəndə formada, biri digərini əvəzləyərək nəql olunur. Bu üsulla yazıçı oxucunu yormur, onun yaddaşını oyaq saxlamağa kömək edir. Məsələn, «Qarabağ şikəstəsi» hekayəsində oxucu gah uzun illər bundan əvvəl Bakıya, universitetə imtahan verməyə gələn Cümünün düşüncələrinə diqqət kəsilir, yaxud ürəyindəki Şuşa nisgilinə ortaq olur; gah İsraildə yaşayan İzabelin anası ilə bağlı qəlbində gəzdirdiyi Ziba nostalgiyasını bölüşür, gah da Avtobus Ağadadaşın xoruz macə- rasını izləməli olur. «Bayraqdar» povestində həmçinin: yazıçı gah Surxayın bayraqdarlıq həvəsini göstərir, gah bizi Əbülfətlə (Eysebio ilə) Cəmilənin içlərində oyanan saf, təmiz duyğular alə- minə aparır, gah da Vasili Kuzmiçin ömür sürdüyü sadə, Əhməd Ağayeviçin isə təmtəraqlı həyatı ilə tanış edir. İlk baxışda bu süjet xətləri arasında heç bir əlaqə, bağlılıq hiss olunmur. Lakin sonda povestdən tutulan ideya haçalanmış şaxələr arasındakı rabitəni üzə çıxarır. Əvvəlcə təəccüblənirik: Ağadadaşın toyuqlarının itməyinin mərkəzə çəkilmiş süjet xətti ilə nə əlaqəsi ola bilər axı? Lakin sonda məlum olur ki, bizə adi və lazımsız görünən bu detal əslində hasil olan ideyanı qüvvət- ləndirmək, onu təsirli etmək üçün lazım imiş. Elçin lakonik təhkiyə, yığcam lövhələr və konkret təhlillərlə bədii bütövlüyə nail olmağı bacarır. Yazıçının obrazları canlı, dinamik təsir bağışlayırlar. Elçin oxucunu özünə məhrəm, doğ- ma sayan yazıçılardandır. O təsvir etdiyi obrazları hərtərəfli ta- nıtmağa, onlar haqqında bildiyi hər şeyi açıb-tökməyə meyl- lidir. Bu obrazlar əsərdə xarakterlərinin bütün tərəfləri – gücü və zəifliyi, pisi-yaxşısı, sevgisi-nifrəti ilə görünməkdən çəkin- mirlər. Yaxşı əsərlərində qəhrəmanlarının ikinci «mən»i kimi çıxış edir. Onların yaddaşlarını silkələyir, ürəklərindən keçən ən xəfif, ən kövrək duyğuları dilə gətirir, daxili yaşantılarını nümayiş etdirir. «Qarabağ şikəstəsi» povesti əsas obrazlardan olan Cümünün keçmişinə ekskursla açılır. Müəllif bizi kənddən şəhərə, univer- sitetə imtahan verməyə gələn Cümünün nağıl dünyasına , xəyallar aləminə aparır. Hansı ki, arzular qanadında yola çıxan 125 Cümü üçün bu gediş həyatını dəyişdirəcək bir şans idi və hansı ki, Cümü üçün o zaman Bakı da elə Şuşa kimi saf, təmiz bir məkan sayılırdı: «Onda Cümüyə elə gəlirdi ki, o dəmir çarxla- rın səsini sədası Şuşa obalarından gələn bir «Qarabağ şikəstəsi» müşayiət edir və o şikəstə müşayiətli tuqqa-tuk Cümünü təkcə universitet imtahanlarına yox, başqa bir dünyaya aparırdı…» Elçin başlanğıc üçün uğurlu vasitəyə əl atır. Bakı əyalət adamları üçün həmişə əlçatmaz, arzuolunmaz şəhər olub. Bu şəhərə üz tutanlar ona işıqlı gələcək, həyatlarının dönüş nöqtəsi kimi baxıblar. Elə povestin qəhrəmanlarından olan Cümü üçün də belədir. Lakin tale onu Bakıya o zaman qovuşdurur ki, Cü- mü bu şəhərlə bağlı xəyal dünyasına əlvida deyib ondan uzaqlaşır. İmtahanlardan kəsilib doğma kəndinə qayıdan Cümü uzun illər sonra Bakıya yenidən üz tutası olur. Bu dəfə amma qaçqın adı ilə… «- Biz insan deyilik, biz qaçqınıq!.. Qaçqınıq!.. Qaçqınıq!..» Bu sözləri yalnız qəfil yerdə yaxalanıb həya təri içində boğulan Sona demir, povestin hər bir cümləsi qaçqın fəryadından, qaçqın iniltisindən lərzəyə gəlir. Maraqlıdır ki, erməni obrazına biz yalnız «Bayraqdar» povestində, o da kiçik bir epizodda rast gəlirik. Elçin ermənilərin əməlləri ilə bağlı süni epizodlar yaratmır, düşmənə qurama lövhələrlə nifrət oyatmağa çalışmır. Nifrət və qisas yanğısını bizə qaçqınların həyat tərzi aşılayır. Hər iki əsərdə qaçqınlıq acısının, qaçqınlıq faciəsinin dəhşəti düşmən əməlinin göstəricisinə çevrilir. «Qarabağ şikəstəsi» və «Bayraqdar» povestləri qaçqın obrazını hərtərəfli, bütün incə- liklərinə qədər canlandıran əsərlərdəndir. Elçin bu adın insanda doğurduğu bütün hissləri obrazların canına hopdura bilib. Bu mənada, kitaba ön sözündə Nərgiz Paşayevanın yazdığına rəğmən, düşünürük ki, «Bayraqdar»da yaradılan əsas obraz nə kədərdir, nə təəssüf, nə də ki Zaman. «Bayraqdar» povestində məharətlə işlənmiş vahid bir obraz var: Qaçqın obrazı. Kədər də, təəssüf də elə bu adın içindədir, onların dünənindən bugünlərinə işıq salan və artıq «bağları»nı itirməkdə olan Zaman həmçinin… 126 Harda vətən torpağı yoxdursa, orda dərd var, ağrı var. Cümü üçün, ümumiyyətlə Buzovnanın Fəhlə yataqxanasında məskun- laşan qaçqınlar üçün bu dərdin adı Qarabağdır, Şuşadır. «Qara- bağ şikəstəsi» povestində Ziba adlı daha bir obraz var ki, onun ağrısının adı Quba dərdi, Quba həsrətidir. Tale elə gətirib ki, Ziba gənc yaşlarından boya-başa çatdığı sevimli Qubasından ayrılıb İsrailə köçəsi olur: «Ziba qohumlarının dəvəti və ərinin təkidilə bütün ailəsilə birlikdə İsrailə köçdü, Qırmızı Qəsəbədə nələri varıydısa, satdılar, qohum-əqrabaya, tanış-bilişə bağışla- dılar və Zibanın əri elə fərz elədi ki, daha Qırmızı Qəsəbədə heç nələri qalmadı, amma sonralar başa düşdü ki, Qubada, Qırmızı Qəsəbədə Zibanın (elə onun özünün də!) ürəyi qalıb». Bu sözlər, bu ağrı bizə müəllifin «Mahmud və Məryəm» romanından artıq tanışdır. Romanda şah Qarabağdan əsir gəti- rilən xanəndə oğlanın yanıqlı səsindən içindəki nisgili anlayır. «Sənin o dağlarda ürəyin qalıb» - deyərək onun geri qayıtma- sına fərman verir. «Qarabağ şikəstəsi» povestində isə yurd, torpaq ağrısı Zibanı ölənə qədər müşayiət edir və onun ürəyini mübtəla olduğu xəstəlikdən də betər didib-dağıdır. «Ürək yaman sevdi». Elçinin Qarabağdan, Şuşadan perik düşən obrazlarının ürəyində doğma yurdlarının, dağlarının nisgili, ağrısı yatır. Dədə-baba ocaqlarına dönüş reallaşmadıqca bu dərd, bu ağrı onları acizləşdirir, bu insanlar keçmişlərindən uzaqlaşdıqca kimliklərindən də uzaqlaşırlar. Qaçqın düşənə qədər Şuşada, bazar başında çayçı işləyən, birdəfəyə əlində «beşmərtəbəli çay sarayı» gətirən Gözlə-Gəlirəm Məmməd kişi Buzovnanın Fəhlə Yataqxanasındakı skamyada günlərini say- maqla ömrünü başa vurur, qırx ildən artıq Şuşada tarix müəl- limi vəzifəsini daşıyan Fərzəli müəllim Molla Fərzəliyə çevri- lib, yaxud Şuşada taksi sürücüsü işləyən Cümünü dərd içki alu- dəçisinə döndərir. Elçin hər iki povestində obrazların həyatını onların keçmişi, Şuşadakı yaşam tərzi ilə müvazi verir və bu- nunla sanki insanın hardan hara enməsini – daxildə gedən «çevrilmə»ni göstərməyə çalışır.» Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|