Microsoft Word Zahid ikinci kitab
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Milli Kitabxana
Milli Kitabxana
6 dahi şəxsiyyətlər onun yaradıcılığında qohumlaşır, birləşir və bəşəriyyətin işıqlı gələcəyinə doğru addımlayırlar. Yuxarıda qeyd etdik ki, Zahid Xəlil kiçik hekayələrində fiziki görkəmi ilə balaca olan heyvanların, əşyaların, gəlinciklərin, qaz tükünün obrazlarını yaradır. Amma bu obrazlar şəkilcə balacadır, fiziki görkəmləri zəifdir. Onların mənəvi cəhəti çox güclüdür və bu güc düşmənlər üzərində qələbə çalmağa kifayət edir. Əslində bu əsərlərdə “mübarizə” sözü də şərti xarakter daşıyır. İlk baxışda heç kəs heç kəslə mübarizə aparmır. “Ballıca” kitabının əvvəlində bədəncə bir-birinin əksinə olan iki obraz var: Azman və Cırtdan. Azman bədəncə çox nəhəng, Cırtdan isə balacadır. Bu nəhənglə balaca nağıl danışmaq üstündə mübahisə edir, hər biri yazıçının ürəyinə yol tapmaq istəyir. Azman Cırtdanı öldürmək üçün axtarır. Cırtdan isə nəinki Azmandan qorxmur, əksinə hər gecə onun cibində yatır. Yazıçı bu epizodla bizə deyir ki, kitaba daxil olan əsərlərdəki qəhrəmanlar da onları danışan Cırtdanla Azman kimi daim mübarizədədir. Zahid Xəlilin hekayələri uşaq ədəbiyyatımızın inkişafında yeni bir mərhələdir. Bu əsərlərin qaynaqları qərb ədəbiyyatına gedib çıxsa da onların ifadə etdiyi ideallar millidir. Bu hekayələr üçün ümumi xarakterik xüsusiyyət onların son dərəcə yığcam olmasıdır. Hekayələrin xeyli hissəsi cəmi bir və ya iki səfihədən ibarətdir. Bu lakonik hekayələrin özləri də iki yerə bölünür. Onların bir qismi süjetinin, əhvalatların qısa olması ilə xarakterizə edilirsə, (“Peçenyədən yaranmış qız”, “Çəpiş”, “Papaq”, “Güzgü”, “Üzgüçü Tural”, “Futbolçu”), digər qismi sözün, hadi- sənin yüksək təzyiq altında sıxılmasından yaranır (“Quyruq”, “Qulamın qəribə qarnı”, “Kölgələr”, “Bağırmaq istəyən adam”). Birinci qrup hekayələr daha geniş oxucu auditoriyası üçün nəzərdə tutulduğuna görə ən sadə əhvalatlar vasitəsilə konkret bir məqsədə yönəlir. Belə əsərlər, necə deyərlər, üstündən baxanda dibi görünür. Onların təlqin etdiyi fikirlər də
Milli Kitabxana
7
bir az təcrübəli oxucu üçün tam anlaşıqlı olur. Bu tipli əsərləri uşaqlar ləzzətlə oxuyurlar. Belə hekayələrdə yazıçı hadisəni bütün təfərrüatı ilə vermir, uşağı geniş əhvalatlar girdabına atıb çaşdırmır, əsas məqamları hekayənin süjetinə çevirir. Rəssam dəqiqliiyi ilə ən lüzumlu hissəni qabardır və beləliklə kiçik bir eyhamla uşağa istədiyi fikri çatdırır. Bir səhifəlik “Papaq” hekayəsində təsvir olunur ki, uşaq təzəcə alınan papağının içinə soyuqdan donan pişikləri qoyur ki, onlar üşüməsinlər. Papağın çox qiymətli olduğunu deyib hay-küy qoparan ana işin nə yerdə olduğunu biləndən, uşağının humanist keyfiyyətlərini duyandan sonra vəziyyət dəyişir. “Bilmirəm papaq tapıldığına görəmi, ya nə üçünsə ana onu danlamadı. Təkcə gülümsündü”... Uşaq qəlbindəki insani duyğuların papağa verilən puldan daha qiymətli olduğu barədə yazıçı uzun-uzadı söhbət açmır. Kiçik bir eyhamla uşağın qəlbi ilə ana ürəyinin həmahəng döyündüyünü ifadə edir. “İki nar” hekayəsində də uzun-uzadı təsvirlər yoxdur. Ağacda yanaşı bitən iki narın simasında xaraktercə bir-birinin əksi olan insanlar verilir. Onlardan biri eqoist, yalnız özünü sevən və başqaları haqqında düşünməyən, ikincisi isə tam onun əksinədir. Eqoist narın pis aqibəti ikincinin xoşbəxt bir ömür yaşaması, hörmətlə xonşaya qoyulub toya aparılması fikrinin arxasında müəllifin təlqin etmək istədiyi pedoqoji qayə dayanır: Düşüncələrin ləyaqətli olsa, həyatın da elə davam edər. İkinci tip kiçik hekayələr isə sözün, fikrin yığcam deyilməsi ən incə yumorla çox mühüm həyati hadisələrə gülmək məqsədi daşıyır. Bu hekayələrdə lakonizm elə bir yüksəkliyə çatır ki, hətta onu uşaq hekayəsi deyil, böyüklər üçün yazılan fəlsəfi esse hesab etmək olar. Belə bir elemantar fiziki hadisəni yadımıza salaq ki, maddə qaz halından mayeyə, sonra isə kristala çevrilə bilir. Aydındır ki qaz halında onun həcmi çox, maye halında az, kristal vəziyyətində isə lap az
Milli Kitabxana
8 olur. Bədii ədəbiyyat da belədir. Böyük sənətkarlar tarixdə ona görə qalırlar ki, obrazlı dildə dediyimiz “qazı kristala
çevirirlər”. N.Gəncəvi yazırdı: Sözün çoxsa əgər, çalış az olsun, Yüz sözün yerində bir kəlmə qalsın. Su daşıb həddini aşarsa əgər, İ çəni doydurmaz, mütləq qərq edər. Dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin də əsərlərinin daim diri qalması bu tələbə cavab verməsi ilə bağlıdır.
Ey Füzuli, əgər qədrini bilirsənsə, sözünü az elə, çünki, çox hörmətli adamlar bu yolla getmədiklərinə görə xar olublar. Bu, ciddi ədəbiyyatın, əsrləri adlayıb gələn böyük sənətin əsas xüsusiyyətidir. Bu cəhət əsasən şeir sənətinə aiddir. Bu keyfiyyətləri uşaq ədəbiyyatından tələb edən Zahid Xəlilin bəzən özü də tərəddüd edir. İlk baxışda uşaq ədəbiyyatının bu tələbə əməl etməsi qeyri-mümkündür. Müəllif özü də bu təhlükəni hiss edir. Uşaqla bu qədər yığcam danışmaq riskini duyan yazıçı əlavə tədbirlərə əl atır. Qərb stilində yazılan bu əsərlərdə şərq ədəbi ənənələrindən istifadə edir. Şərqdə böyük həcmli əsərlərin dinlənilməsi üçün nağıl yaraşıqları olan qara- vəllilərdən istifadə edilir. Bəzən aşıqlar nağılın əvvəlində, hərdən isə hətta ortasında dinləyicilərin yorulduğunu hiss eləsə bir qaravəlli deyir, tamaşaçıların əhval-ruhiyyəsini artırır, sonra söhbəti davam etdirir. Zahid Xəlil isə bu bir səhifəlik əsərinin fikir yükünün uşaq üçün ağır olacağını başa düşüb, xalqın həmin ənənəsindən bəhrələnir, bu zaman iki-üç səhifəlik nağıl yaraşıqlarından deyil, təxminən onun rolunu oynayan, lakin cəmi bir və ya iki cümlədən ibarət məzəli bir əhvalat danışır. Məsələn, “Qulamın qəribə qarnı” əsərinin üst qatı uşaqlar üçün maraqlı olsa da, burada sözlərin möhtəşəm sıxılması onun həzm olunmasına çətinlik yaratdığını duyan yazıçı əsəri belə başlayır: “Mən bu əhvalatı eşidəndə necə güldümsə, iki dişim Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|