O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti a. T. Mardonova pul va banklar

Iste'mol narxlari indeksi
– uy-xo‗jaliklari talabidan kelib chiqib, ma'lum 
bir tovar va xizmatlar umumiy narxlarining o‗rtacha o‗zgarish darajasini aks 
ettiradi. Ushbu umumiy ko‗rsatkich iste'mol savatidagi har bir tovar va xizmat 
uchun narxlarning o‗zgarishini inobatga olgan holda hisoblanadi.Inflyasiya so‗zi 
XIX asr o‗rtasidan boshlab iqtisodiy termin sifatida qo‗llana boshlagan, ungacha
tibbiyotda xafli o‗sma kasalini ifodalashda qo‗llanilgan.Inflyasiya so‗zining 
iqtisodiy ma‘nosi-muomilada mavjud bo‗lgan tovarlar va ularning bahosiga va 
miqdoriga nisbatan ko‗p pul chiqarish demakdir.Inflyasiya so‗zi pul muomilasi 
sohasida AQShning Shimoliy va Janubiy shtatlari o‗rtasida grajdanlar urushi 
bo‗lganda muomilaga juda ko‗p miqdorda (450 mln grin bek) qog‘oz dollor 
chiqarilgan vaqtidan boshlab qullanila boshlagan. Ularni sotib olish qobiliyati ikki 
yildan keyin 50 foizga tushib ketgan. 
Tarixga ko‗ra urush va boshqa ofatlar sababli davlat xarajatlarining oshib 
ketishi, inflyasiya bilan o‗zviy bog‘liq. Masalan, Angliyada kuchli inflyasiya XIX 
asrning boshida Napolion bilan urush davrida, Fransiyada franso‗z revolyusiyasi 
davrida, Rossiyada XIX asrning o‗rtalarida nomoyon bo‗lgan. Germaniyada juda 
yuqori sur‘atlardagi inflyasiya 1923 yillarda bo‗lib, muomiladagi pul massasi 496 

---

70 
kvintillion markaga yetgan va pul birligi trillion markaga qadrsizlangan. Oldingi 
inflyasiyalarning xususiyati shundagi, ular ma‘lum davrda nomoyon bo‗ladi. 
Ќozirgi davr inflyasiyasi odatda doimiy (xronik) xarakterga ega bo‗lib, xo‗jalik 
faoliyatining barcha sohalarini qamrab olish bilan, pul, omillaridan tashqari boshqa 
iqtisodiy omillarga ta‘sir qilishi bilan farqlanadi.
Inflyasiyaning asosiy sabablari: 
a) jamg‘arma va iste‘mol o‗rtasidagi; 
b) talab va taklif o‗rtasidagi; 
v) muomiladagi pul muassasi va xo‗jaliklarning naqd pulga bo‗lgan talabi 
o‗rtasidagi nomutonosibliklardir. 
Bulardan tashqari pul talabining tovar taklifidan oshishi natijasida pul 
muomilasi qonunning buzilishi, ishlab chiqarish xarajatlarining o‗sishi natijasida 
tovarlar bahosining oshishi va shu sababli pul massasining ortib borishi, ishlab 
chiqarishni qisqarishi, ba‘zan byudjet difisetini qoplash uchun qo‗shimcha pul 
chiqarish va boshqalar ham sabab bo‗ladi.
Inflyasiyani yuzaga keltiruvchi omillarni ichki va tashqi sabablarga bo‗lish 
mumkin.
Ichki omillar
mamlakatni monetar – pul siyosati hamda xo‗jalik faoliyati 
bilan bog‘liq (nomutonosiblik, baholardagi davlatni yakka hokimligi, noto‗g‘ri 
kredit siyosati, pul muomilasi qonunining buzilishi va boshqalar).