Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Øÿêil 3.1. Ùåéâàí ïîïóëéàñèéàëàðûíäà ãèäà åùòèéàòëàðûíûí ãÿáóë îëóíìàñûíû íèçàìëàéàí ãîìåîñòàç
- Mozaik yay ı lma tipind ə
| qorbu
ş an ı n (q ı z ı lbal ı qlar f ə sil ə sind ə n bal ı q növü) kürüver ə n f ə rdl ə rinin 50-60%-ni populyasiyan ı n say ı n ı n azalmas ı na ziyan vurmadan tutmaq olar. Gec yeti şə n v ə daha mür ə kk ə b ya ş strukturuna malik olan keta bal ı ğ ı n ı n cinsi yeti ş k ə n sürüsünd ə n tutulan bal ı ğ ı n normas ı az olmal ı d ı r. Øÿêil 3.1. Ùåéâàí ïîïóëéàñèéàëàðûíäà ãèäà åùòèéàòëàðûíûí ãÿáóë îëóíìàñûíû íèçàìëàéàí ãîìåîñòàç Ya ş strukturunun analizi populyasiyan ı n h ə yat boyu yax ı n n ə sill ə rd ə ki say ı n ı proqnozla ş d ı rma ğ a imkan verir. Bel ə analizl ə rd ə n s ə naye sürül ə rinin (m ə s. bal ı q s ə nayesind ə ) dinamikas ı n ı ə vv ə lc ə d ə n görm ə kd ə geni ş istifad ə olunur. Ə g ə r ya ş strukturu üzr ə ə ld ə olunan göst ə ricil ə r t ə bii populyasiyaya mühitin real t ə sirini düzgün ə ks etdirirs ə , bir çox ill ə r üçün qabaqcadan ovlama plan ı n ı planla ş d ı rma ğ a imkan ver ə n yüks ə k d ə r ə c ə d ə etibarl ı proqnozlar al ı nar. 3.7. Populyasiyan ı n m ə kan ( ə razi) strukturu Populyasiyan ı n ə razi (m ə kan) strukturu f ə rdl ə rin v ə onlar ı n qrupla ş malar ı n ı n land ş aft ı n mü ə yy ə n elementl ə rin ə v ə bir-birin ə nisb ə t ə n yerl əş m ə xarakterini göst ə rir v ə növ ə uy ğ un ə razid ə n istifad ə tipini ə ks etdi- rir. Ə razid ə f ə rdl ə rin qanunauy ğ un yay ı lmas ı (paylanmas ı ) mühüm bioloji ə h ə miyy ə t k ə sb edir v ə ə slind ə 55 populyasiyan ı n normal f ə aliyy ə tinin bütün formalar ı n ı n ə sas ı say ı l ı r. M ə kanca strukturla ş ma h ə r ş eyd ə n ə vv ə l mühit resurslar ı ndan (qida, qoruyucu, mikroiqlim v ə s.) daha effektiv istifad ə etm ə yi mü ə yy ə nl əş dirir, populya- siya daxilind ə f ə rdl ə rin r ə qab ə tlik münasib ə ti s ə viyy ə sini a ş a ğ ı sal ı r. Bunun ə sas ı nda növün biokütl ə sinin v ə bioloji aktivliyinin yüks ə k s ə viyy ə d ə qalmas ı na imkan yaran ı r. Bu, h ə min populyasiyan ı n biosenozun dig ə r növl ə ri il ə qar ş ı l ı ql ı ə laq ə sind ə mövqeyini möhk ə ml ə dir v ə onun sabit mövcudlu ğ u ehtimal ı n ı art ı r ı r. Ə razi strukturla ş man ı n bioloji rolunun dig ə r aspekti f ə rdl ə r aras ı nda populyasiyadaxili kontakt ı ( ə laq ə ni) laz ı mi s ə viyy ə d ə sabit saxlama ğ ı n ə sas ı say ı l ı r. Populyasiyan ı n h ə m növ (çoxalma, yay ı lma v ə s.), h ə m bioseno- tik funksiyas ı n ı n (dövranda i ş tirak ı , bioloji m ə hsulu yaratmaq, dig ə r növl ə rin populyasiyalar ı na t ə sir) yerin ə yetirilm ə si yaln ı z ayr ı -ayr ı f ə rdl ə r v ə onlar ı n qrupla ş malar ı n ı n aras ı ndak ı sabit qanunauy ğ un qar ş ı l ı ql ı t ə sirl ə r ə sas ı nda mümkündür. Strukturla ş m ı ş sistemd ə bel ə qar ş ı l ı ql ı t ə sirin saxlanmas ı ə razid ə populyasiya elementl ə rinin nizams ı z, t ə sadüfi yay ı lmas ı na nisb ə t ə n daha etibarl ı t ə min olunmu ş dur. Ə razi yay ı lmas ı tipl ə ri Populyasiyada f ə rdl ə rin ə razid ə (m ə kanda) yay ı lmas ı n ı n a ş a ğ ı dak ı prinsipial tipl ə ri ayr ı l ı r: b ə rab ə r (münt ə z ə m), diffuz (t ə sadüfi) v ə qrupla (mozaik). B ə rab ə r paylanma (yay ı lma) tipind ə h ə r bir f ə rd bütün qon ş u f ə rdl ə rd ə n b ə rab ə r m ə saf ə d ə yay ı l ı r. N ə z ə ri bax ı mdan bel ə yay ı lma tipind ə minimal r ə qab ə tlik d ə r ə c ə sind ə resursdan tam istifad ə edilm ə sin ə uy ğ un g ə lir. Lakin t ə bi ə td ə f ə rdl ə rin b ə rab ə r paylanmas ı na çox nadir halda rast g ə lm ə k mümkündür. Øÿêil 3.2. Ïîïóëéàñèéàäà ôÿðäëÿðèí ÿðàçè ïàéëàíìàñû òèïëÿðè: À - áÿðàáÿð; Á - äèôôóç; Ú - ìîçàèê Bel ə yay ı lma xarakteri yax ı n b ə zi eyninövlü bitki qruplar ı na (kollu ğ una) xasd ı r, burada b ə zi oturaq onur ğ as ı zlar ı n s ı x populyasiyalar ı na rast g ə linir. B ə rab ə r yay ı lma tipinin praktiki olaraq mümkünsüzlüyü h ə r ş eyd ə n ə vv ə l ya ş ama mühitinin müxt ə lifliyi olub f ə rdl ə rin b ə rab ə r paylanmas ı n ı pozur. F ə rdl ə rin diffuz tipli yay ı lmas ı na t ə bi ə td ə tez-tez rast g ə linir, burada f ə rdl ə r ə razid ə qeyri-b ə rab ə r, t ə sadüfi yay ı lm ı ş d ı r. Bel ə halda f ə rdl ə r aras ı ndak ı m ə saf ə eyni deyildir, bu ə sas ə n mühitin eynicinsli olmamas ı ndan ir ə li g ə lir. Bel ə yay ı lma tipi bitkil ə r v ə bir s ı ra heyvan taksonlar ı aras ı nda geni ş yay ı lm ı ş d ı r. Dif- fuz yay ı lma tipind ə t ə bi ə td ə populyasiysn ı n üzvl ə ri bir-birind ə n nisb ə t ə n as ı l ı olmayab onun üçün eynicinsli mühitd ə ya ş ay ı r. Buna un böc ə yi Tribolium confusumun unda yerl əş m ə si, kiçik çay suyunda birgünlük böc ə yin sürf ə l ə ri, ç ə m ə nd ə qaraqurd hörümç ə yinin yuvalar ı misal ola bil ə r. Mozaik yay ı lma tipind ə yaranm ı ş f ə rd qruplar ı aras ı nda böyük bo ş ə razil ə r qal ı r. Bioloji c ə h ə td ə n bel ə yay ı lma tipi ya mühitin k ə skin müxt ə lifcinsli olmas ı , yaxud da f ə rdl ə ri bir-birin ə aktiv yax ı nla ş d ı rma ə sas ı nda ba ş ver ə n ayd ı n ifad ə olunan sosial strukturla ba ğ l ı d ı r. F ə rdl ə rin aktiv yax ı nla ş mas ı xüsusil ə ali heyvanlara (po- limorf koloniya yaradan bir çox onur ğ al ı lar, h əşə ratlar) xasd ı r. Senopopulyasiyada bitkil ə r çox vaxt olduqca qeyri-b ə rab ə r yay ı laraq bu v ə ya dig ə r d ə r ə c ə d ə bir-birind ə n ayr ı lan qruplar (mikrosenopopulyasiya, subpopulyasiya) ə m ə l ə g ə tirir. Bu qruplar bir-birind ə n f ə rdl ə rin say ı , s ı xl ı ğ ı , ya ş strukturu, böyüklüyü il ə seçilir. Bitkil ə rd ə n f ə rqli olaraq heyvanlarda, onlar ı n h ə r ə k ə td ə olmas ı n ə tic ə sind ə ə razi ə laq ə l ə rini nizama (qay- daya) salma üsullar ı çox müxt ə lifdir. H ə tta oturaq formalarda ə razid ə s ə m ə r ə li yerl əş m ə k üçün bir s ı ra uy ğ unla ş malar vard ı r. Ali heyvanlarda populyasiyadaxili yay ı lma instinkt sisteml ə nizama sal ı n ı r. Onlara xüsusi ə razi davran ı ş ı – populyasiyan ı n dig ə r üzvl ə rinin yerini reaksiya göst ə rm ə k olar. Populyasiyada ə razi üzr ə ayr ı -ayr ı f ə rdl ə rin v ə ya qruplar ı n yerl əş m ə sini saxlamaq instinkti qu ş lar, m ə m ə lil ə r, sürün ə nl ə r, bir s ı ra bal ı qlar, az d ə r ə c ə d ə amfi- biyalarda mövcuddur. 56 Ə razid ə n istifad ə tipin ə gör ə bütün h ə r ə k ə t ed ə n heyvanlar iki ə sas qrupa bölünürl ə r: Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|