Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Oturaq heyvanlar
- Koloniyalar.
| oturaq
v ə köç ə ri . Bu iki variant aras ı nda bir s ı ra aral ı q variantlar da vard ı r. Oturaq t ə rzd ə h ə yat sür ə n növl ə r üçün bir qayda olaraq ə razid ə n intensiv istifad ə tipi xasd ı r, bu zaman ayr ı - ayr ı f ə rdl ə r v ə ya onlar ı n qrupla ş malar ı ( ə sas ə n ail ə vi) uzun müdd ə t nisbi m ə hdud ə razid ə resurslar ı istismar edir. Köç ə ri t ə rzd ə ya ş ayan növl ə r üçün is ə ə razid ə n istifad ə nin ekstensiv tipi s ə ciyy ə vidir, bu zaman yem resurslar ı ad ə t ə n f ə rdl ə r qrupu (çox miqdarda) t ə r ə find ə n istifad ə olunur, geni ş ə razi daxilind ə daim yerini d ə yi ş ir. Oturaq heyvanlar Oturaq tip ə razi bölü ş dürülm ə si ə razinin resurslar ı ndan populyasiya s ə viyy ə sind ə nisb ə t ə n s ə m ə r ə li istifad ə y ə s ə b ə b olur: ə razid ə ayr ı -ayr ı f ə rdl ə r nisb ə t ə n b ə rab ə r paylan ı r: h ə r bir m ə skunla ş ma sah ə si h ə yat üçün h ə r bir şə rait il ə t ə min olunmu ş dur. Bunun n ə tic ə sind ə yem, s ı ğ ı nacaq v ə dig ə r resurslar u ğ runda r ə qab ə t mini- muma enmi ş , h ə r f ə rdin ya ş amaq v ə t ə z ə l ə nm ə y ə ş ans ı vard ı r, populyasiya is ə bütövlükd ə inki ş af v ə ə razi z ə bt etm ə y ə geni ş perspektiv qazan ı r. M ə hdud ə raziy ə ba ğ l ı l ı q f ə rdl ə r ə bir s ı ra bioloji üstünlük qazand ı r ı r, bu bax ı mdan, heyvanlar ı n öz ə razil ə ri il ə m ə nims ə nilm ə d ə r ə c ə si il ə tan ı ş l ı ğ ı da böyük ə h ə miyy ə t k ə sb edir. M ə skunla ş ma sah ə si daxilind ə heyvanlar tan ı ş oriyentir (s ə mt) sistemind ə s ə rb ə st yerini d ə yi ş ir, yem axtarmaq üçün az vaxt s ə rf edir. Bir çox növl ə r sah ə d ə s ı ğ ı naca ğ a, yem sah ə sin ə , yem ehtiyat ı v ə s. yer ə ged ə n ə laq ə l ə ndirici c ı ğ ı rlar sal ı r. Heyvanlar ı n günd ə lik aktiv h ə r ə k ə tl ə ri sanki avtomatik sur ə td ə h ə yata keçirilir: rezi- dent – f ə rd q ı sa yolla yem, istirah ə t, y ı rt ı c ı dan v ə ya pis havadan gizl ə nm ə k yerin ə ə lav ə vaxt v ə enerji s ə rf etm ə d ə n cat ı r. Lakin oturaq h ə yat keçirdikd ə populyasiyan ı n s ı xl ı ğ ı h ə dsiz çox olduqda resurslar gücd ə n dü ş ür. 3.8. Heyvan populyasiyalar ı n ı n etoloji strukturu Oturaq heyvanlar ı n ə razi differensasiyas ı t ə k (ail ə vi) h ə yat t ə rzi il ə ba ğ l ı d ı r. Bunun ə ksin ə , h ə yat t ə rzi tipi qrupla olub, f ə rdl ə r daima v ə ya dövri olaraq s ı x sürü v ə ya d ə st ə ə m ə l ə g ə tirir. Kiçik ə razid ə f ə rdl ə rin çoxlu toplanmas ı onlar ı n aras ı nda r ə qab ə ti gücl ə ndirir. Odur ki, ayd ı n qrupla h ə yat t ə rzi yüks ə k d ə r ə c ə d ə köç ə ri hey- vanlarda inki ş af etmi ş dir, bunlar ı n h ə r ə k ə td ə olan h ə yat t ə rzi yem resurslar ı na yükü v ə buna uy ğ un olaraq qida r ə qab ə tini azald ı r. T ə k h ə yat t ə rzi. H ə yat tsiklinin mü ə yy ə n m ə rh ə l ə l ə rind ə bir çox heyvanlar üçün xarakterikdir, bu zaman populyasiyan ı n f ə rdl ə ri bir-birind ə n as ı l ı olmayaraq ayr ı l ı rlar. Ümumiyy ə tl ə , t ə bi ə td ə orqanizml ə rin tamamil ə t ə k ya ş amas ı na rast g ə linmir, bel ə olsayd ı onlar ı n ə sas h ə yat funksiyas ı – çoxalmas ı mümkün olmazd ı . Lakin b ə zi növl ə rd ə birlikd ə ya ş ayan f ə rdl ə r aras ı nda olduqca z ə if kontakt xarakterikdir. Xarici üsulla mayalanan su sakinl ə ri buna misal ola bil ə r. T ə k h ə yat t ə rzi sür ə n növl ə rin f ə rdl ə ri q ı ş lama yerind ə , çoxalma dövrü qaba ğ ı çox müv ə ə ti topla ş ma ə m ə l ə g ə tirir. M ə s. gicitk ə n k ə p ə n ə kl ə ri pay ı z ı n sonunda iri salx ı mlarla çardaqlarda v ə ya dig ə r örtülü yerl ə rd ə , puplar v ə parabüz ə n kötükl ə rin yan ı nda quru me şə dö şə n ə yi alt ı nda, naqqa v ə durnabal ı ğ ı su hövz ə l ə rinin dibind ə q ı ş lama çalalar ı nda toplan ı rlar. Ail ə vi h ə yat t ə rzi. Ail ə vi h ə yat t ə rzind ə d ə ata-ana (valideyn) v ə onlar ı n n ə sill ə rinin üzvl ə ri aras ı nda ə laq ə lar gücl ə nir. Bel ə ə laq ə nin sad ə növü – ata v ə anadan birinin qoyulan yumurtalara olan qay ğ ı d ı r: yumurtalar ı n qorunmas ı , inkubasiya, havaland ı rma v ə s. Qu ş larda balalar ı üçün mür ə kk ə b qay ğ ı , qanadlan ı b uçana q ə d ə r davam etdirilir. İ ri m ə m ə lil ə r, m ə s ə l ə n, ay ı v ə p ə l ə ngin balalar ı ail ə qrupunda bir neç ə il cinsi yeti ş k ə nlik ba ş layana q ə d ə r t ə rbiy ə olunur. Valideynin n ə sl ə qay ğ ı n ı öz üz ə rin ə götürm ə sind ə n as ı l ı olaraq ata, ana v ə ya qar ı ş ı q tipli ail ə ayr ı l ı r. Möhk ə m yarad ı lan ail ə cütlüyünd ə balalar ı yeml ə m ə kd ə erk ə k v ə di ş inin h ə r ikisi i ş tirak edir. Koloniyalar. Orqanizml ə rin (növ v ə f ə rdl ə rin) reproduksiya prosesini normal keçirm ə si, qar ş ı l ı ql ı qorunmas ı v ə köm ə kçi qidalanmas ı n ı t ə min ed ə n qrupla ş malard ı r. Koloniyalar ı ə sas ə n oturaq heyvanlar ə m ə l ə g ə tirir. Onlar uzun müdd ə t, yaxud yaln ı z çoxalma dövründ ə mövcud ola bil ə r (m ə s. bir çox qu ş larda – za ğ ca, qaqarka, ş imal d ə niz qu ş u-tupik, qa ğ ay ı v ə s.). Koloniyan ı n daha mür ə kk ə b formas ı nda heyvanlar ı n h ə yat funksiyalar ı qar ş ı l ı ql ı yerin ə yetirilir, bu is ə ayr ı -ayr ı f ə rdl ə rin ya ş ay ı b qalmas ı ehtimal ı n ı art ı r ı r. Bel ə ümumi funksiyalar dü ş m ə nd ə n qorunmaq v ə x ə b ə rdarl ı q siqnal ı verm ə k üçündür. Qa ğ ay ı lar, kayralar, b ə zi qazlar, qaranqu ş lar v ə dig ə r qu ş lar balalar ı n ı v ə yumurtalar ı n ı qorumaq üçün ad ə t ə n s ə s ç ı xararaq y ı rt ı c ı n ı n üz ə rin ə at ı l ı r. Qorxunu hiss edib ist ə nil ə n qu ş t ə r ə find ə n qald ı r ı lan h ə y ə can siqnal ı bütün qu ş lar ı s ə f ə rb ə r edir. Qu ş lar ı n birg ə s ə f ə rb ə rliyi h ə tta iri y ı rt ı c ı lar ı (tülkü, q ı r ğ ı , bayqu ş v ə b.) da qaç ı r ı r. 57 M ə m ə lil ə r aras ı nda kolonial h ə yat sür ə nl ə rd ə n marmot, süz ə n v ə ala qu ş u göst ə rm ə k olar. M ə m ə lil ə rd ə ko- loniyalar çox vaxt müxt ə lif ail ə l ə rin ə razid ə birl əş m ə sind ə n deyil, tör ə m ə kd ə olan ail ə l ə r aras ı nda ə laq ə l ə rin saxlanmas ı v ə ail ə qruplar ı n ı n artmas ı ə sas ı nda yaran ı r. Daha mür ə kk ə b koloniyalar kollektiv halda h ə yat sür ə n h əşə ratlarda (termit, qar ı ş qa, ar ı ) olur. Onlar güclü artan ail ə l ə r aras ı nda ə m ə l ə g ə lir. Bel ə koloniyalarda – ail ə l ə rd ə h əşə ratlar ə sas funksiyalar ı (çoxalma, qorunma, özünü v ə n ə sli yeml ə t ə min etm ə k, quruculuq v ə s.) birg ə yerin ə yetirir. Bu zaman ayr ı -ayr ı f ə rdl ə r v ə ya ş qruplar ı aras ı nda ə m ə k bölgüsü v ə mü ə yy ə n ə m ə liyyatlar ı yerin ə yetirm ə k üçün ixtisasla ş ma apar ı l ı r. Koloniyan ı n üzvl ə ri bir-biril ə m ə lumat mübadil ə si ə sas ı nda h ə r ə k ə t edir. Kolonial heyvanlara b ə zi qamç ı l ı lar, süng ə rl ə r v ə ba ğ ı rsaqbo ş luqlar, ibtidai xordal ı lardan sinassidil ə r, slap- lar aiddir. Kolonial bitkil ə r ə müxt ə lif birhüceyrl ə i ya ş ı l, göy-ya ş ı l, q ı z ı l ı , sar ı -ya ş ı l, diatom priofit yosunlar v ə evqlena yosunlar ı daxildir. Onlar zoospor v ə avtosporla çoxal ı r. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|