Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Genetik strukturun saxlanmas
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Biosenoz – quru v ə su hövz ə sinin mü ə yy ə n, nisb ə t
- (produsentl ə r)
- Øÿêèë 4.1. Åêîñèñòåìäÿ ìàääÿëÿðèí áèîëîæè äþâðàíû (ñàäÿ ñõåì)
|
Genetik strukturun saxlanmas ı Populyasiyan ı n genetik strukturu h ə r ş eyd ə n ə vv ə l populyasiyan ı n genefondunun z ə nginliyi il ə t ə yin edilir, bura h ə m ümumi növ xass ə l ə ri, h ə m d ə populyasiyan ı n m ə skunla ş d ı ğ ı konkret şə rait ə uy ğ unla ş mas ı il ə ə laq ə dar ba ş ver ə n xüsusiyy ə tl ə r daxildir. Genetik strukturun bu aspektin ə , h ə mçinin kompleks ə lam ə tl ə rin ə gör ə f ə rdilik d ə yi ş k ə nliyi (genetik polimorfizm) aid edilir. Dig ə r t ə r ə fd ə n genetik strukturun mühüm xüsusiyy ə ti h ə r bir f ə rdin genofondun (orqanizmin birqat xromosom y ı ğ ı m ı nda toplanm ı ş genl ə rin m ə cmusu) mür ə kk ə b olmas ı d ı r. D ə yi ş k ə nliyin t ə kamül v ə ekoloji aspektl ə ri. Populyasiya t ə kamül prosesinin elementar vahididir; bu aspektd ə orqanizmin xass ə l ə rinin spesifik növ xüsusiyy ə tl ə ri, seçm ə nin t ə zyiqi alt ı nda populyasiyan ı n genetik fondunun v ə b ə zi spesifik genetik mexanizml ə rinin (bunlar ı n b ə zil ə ri bilavasit ə populyasiyan ı n ekoloji xüsusiyy ə tl ə rind ə n – onlar ı n s ə rb ə stlik d ə r ə c ə si, say dal ğ as ı n ı n mövcudlu ğ u v ə xarakteri, yay ı lman ı n spesifikas ı il ə ə laq ə dard ı r) d ə yi ş k ə nliyi böyük maraq do ğ urur. Lakin genefondun spesifik xüsusiyy ə tl ə ri v ə mür ə kk ə blik d ə r ə c ə si yaln ı z mikrot ə kamül prosesl ə rini deyil, h ə mçinin populyasiyan ı n mühitin müxt ə liflik v ə dinamiklik şə raitind ə müv ə ff ə qiyy ə tli mövcudlu ğ unu mü ə yy ə nl əş dirir. F ə rdi d ə yi ş k ə nliyin geni ş diapazonu şə raitin orta, tipik xarakteristikas ı ndan k ə nara ç ı xmas ı (sapmas ı ) zaman ı populyasiyan ı n davaml ı ğ ı (sabitliyi) ə sas ı nda yaran ı r, populyasiya genetik c ə h ə td ə n çox müxt ə lif olarsa v ə genoadaptasiyaya az ixtisasla ş arsa, populyasiyan ı n ekoloji plastikliyi yüks ə k olar, bu, h ə m 65 mikrot ə kamül plan ı nda, h ə m d ə mühitin cari şə raitin ə günd ə lik uy ğ unla ş mas ı nda (Ç.Çauze, 1947, S.S. Ş vars, 1972) s ə rf ə lidir. Populyasiyan ı n heteroziqotluq d ə r ə c ə sini yüks ə k s ə viyy ə d ə saxlamaq mühüm ekoloji m ə s ə l ə (v ə zif ə ) hesab olunur. Bu, mühitin t ə r ə ddüd etdiyi şə raitd ə populyasiya sistemini t ə min ed ə n ekoloji prosesdir. 66 IV F Ə S İ L B İ OSENOZLAR (B İ OT İ K QRUPLA Ş MALAR) Biotop daxilind ə yay ı lm ı ş , bütün canl ı lar - müxt ə lif növl ə r v ə h ə r bir növü t əş kil ed ə n f ə rdl ə rin t ə bii qruplar ı biosenozlar ı ə m ə l ə g ə tirir. Biosenoz – quru v ə su hövz ə sinin mü ə yy ə n, nisb ə t ə n eyni (ox ş ar) sah ə sini tutan (orada ya ş ayan), bir-biril ə v ə abiotik amill ə rl ə mü ə yy ə n ə laq ə si il ə s ə ciyy ə l ə n ə n bitki, heyvan v ə mikroor- qanizml ə rin m ə cmusudur. Bioloji dövranda i ş tirak ı na gör ə biosenozda ə sas üç orqanizml ə r qrupu ay ı r ı rlar: 1) Avtotrof orqanizml ə r (produsentl ə r) – qeyri üzvi madd ə d ə n üzvi madd ə ə m ə l ə g ə tirir. 2) Heterotrof orqanizm- l ə r (konsumentl ə r) haz ı r üzvi madd ə l ə rl ə qidalanan orqanizml ə rdir. Bura insan v ə heyvanlar, h ə mçinin b ə zi bit- kil ə r (göb ə l ə kl ə r, bir çox parazit v ə saprofit örtülü toumlular) v ə mikroorqanizml ə r aid edilir. 3) redusentl ə r , orqanizmin parçalanm ı ş qal ı qlar ı il ə qidalanan saprofitl ə r aiddir. Bu orqanizml ə r öz h ə yat f ə aliyy ə ti prosesind ə ölü kütl ə nin v ə qism ə n biokütl ə nin mür ə kk ə b üzvi madd ə l ə rini sad ə birl əş m ə l ə r ə (So 2 , N 2 , O 2 , N 3 , v ə s.) çe- virir. (mineralla ş d ı r ı r) Bel ə likl ə , biosenoz v ə biotop bir-birin ə t ə sir göst ə r ə n iki ayr ı lmaz element olub ekosistem adlanan bu v ə ya dig ə r d ə r ə c ə d ə dayan ı ql ı sistem ə m ə l ə g ə tirir. ekosistem=biotop+biosenoz B ə zi t ə dqiqatç ı lara gör ə ekosistem ist ə nil ə n uzunluqda v ə ölçüd ə (böyüklükd ə ) ola bil ə r. Bu bax ı mdan ay- r ı l ı r; - mikroekosisteml ə r, m ə s. me şə d ə ki t ə k çürümü ş kötük, a ğ ac üz ə rind ə ki ş iby ə yast ı ğ ı ; - mezoekosisteml ə r, m ə s. me şə , ç ə m ə n, s ə hra; - makroekosisteml ə r, m ə s. okean. Ekosistem biosferin elementar funksional vahididir. Onun strukturuna ad ə t ə n üç planda bax ı l ı r: 1) kompo- nent (populyasiya v ə ya növ) t ə rkibi v ə müxt ə lif növ populyasiyalar ı n ı n, h ə yati formalar ı n (biomorf) v ə ba ş qa struktur elementl ə rin nisb ə ti; 2) ayr ı -ayr ı elementl ə rin ə razid ə yay ı lmas ı ; 3) Bütün ə laq ə l ə rin, ilk növb ə d ə qida z ə nciri v ə tsikll ə rin, trofik, forik v ə dig ə r ə laq ə l ə rin m ə cmusu. B ə zi t ə dqiqatç ı lar (Y.Odum 1975) ekosistem ə v ə biogeosenoza eyni kateqoriya kimi bax ı r. Dig ə rl ə rin ə (m ə s. V.N. Sukaçev 1942) gör ə onlar aras ı nda ox ş arl ı q vard ı r, lakin identik (eyni) deyildir. V.N. Sukaçeva ( 1940, 1942) gör ə biogeosenoz yer s ə thinin ox ş ar canl ı (bitki örtüyü, heyvanat al ə mi, mikroorqanizml ə r) kompo- nentl ə rinin v ə t ə bii şə rait, geoloji qurulu ş v ə s. onlar ı n qar ş ı l ı ql ı ə laq ə l ə rinin vahid t ə bii kompleksidir. Dem ə li, biogeosenozun ba ğ l ı l ı q faktorlar ı - substrakt ı n t ə bi ə ti, relyef tipi v ə torpaq say ı l ı r, y ə ni biogeosenoz Sukaçeva gör ə xoroloji (fiziki-co ğ rafi) xarakter da ş ı y ı r. Ekosistem ə , ə sas ə n ə razic ə deyil, trofik mövqeyind ə n bax ı l ı r. Be- l ə likl ə , biogeosenoz v ə ekosistemin nisb ə tini bel ə t ə s ə vvür etm ə k olar: biogeosenoz fitosenozun s ə rh ə di daxilin- d ə ekosistemdir. Daha dürüstü, ekosistem v ə biogeosenoz kateqoriyalar ı bitki qrupla ş mas ı s ə viyy ə sind ə bir-biri- n ə uy ğ un g ə lir, ondan yuxar ı v ə a ş a ğ ı s ə viyy ə l ə rd ə is ə onlar prinsipc ə ayr ı l ı rlar. Øÿêèë 4.1. Åêîñèñòåìäÿ ìàääÿëÿðèí áèîëîæè äþâðàíû (ñàäÿ ñõåì) 67 Ekosisteml ə rin ə ks ə riyy ə ti uzun t ə kamül gedi ş ind ə (inki ş af ı nda) t əşə kkül tapm ı ş lar v ə növl ə rin ə traf mühüt ə uy ğ unla ş mas ı n ə tic ə sidir. Ekosisteml ə r özünü nizamlama v ə mü ə yy ə n h ə dd ç ə rçiv ə sind ə ə traf şə raitin d ə yi ş m ə si- nin v ə populyasiyan ı n s ı xl ı ğ ı n ı n k ə sgin t ə r ə ddüdünün qar ş ı s ı n ı almaq qabiliyy ə tin ə malikdir. Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|