Sahəsi olduğunu bir daha ortaya qoyur
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 mərasimlərlə bağlı olması məlumat dairəsini bir qədər də genişləndirir. Belə mürəkkəb tipli müqayisəli araşdırma aparan alim orijinal xarakterli nəticələr əldə etmişdir. Mə- lumdur ki, “Novruz və Qəndab” ən qədim dastanlarımızdandır. Bu dastan qədim görüşlərlə, ayin və mərasimlərlə bağlı olduğu kimi, Nizami əsərlərindəki bir sıra əlamət və izlər də bu dastanla bağlıdır. Muğam və saz havaları ilə əlaqədar olan “Novruz” adları da daha çox qədim bahar bayramı mərasimi ilə bağlıdır. “Xosrov və Şirin” poemasındakı “Sazi-Novruz”, qədim saz havası olan “Şah yuxusu” ilə əlaqədar olan Əflatunun icad etdiyi çalğı aləti, bu alətdə çaldığı havalarla heyvanları bihuş edib yatırtması və oyatması epizodları belə bir fikir söyləməyə haqq verir ki, Nizami öz dövründə mövcud olan saz havaları ilə tanış imiş. Məşhur “Yanıq “Kərəmi” saz havasının ilk adı “Nov- ruzu”dur. Sazda “Yanıq Kərəmi” melodiyasının əvvəlində indi də bu misralar musiqi dili ilə təkrar edilir: Ana, mənim dərdim Novruz dərdidi, Ana, mənim dərdim Novruz dərdidi (9,14-15). Şübhəsiz ki, saz havaları qısa bir müddətdə yoxdan yaradılmamışdır. Azərbaycanda aşıq sənəti yarananda xalq musiqi ənənəsindən və bu ənənədə mövcud olan havalardan yaradıcı şəkildə istifadə olunmuşdur. Bu zaman havalar və havacatlar sufi ideyanın və praktikanın ifadəsinə uyğunlaşdırılmışdır. Nizami dahi şəxsiyyətdir. O, zamanına görə ensiklopedik biliyə malik bir insandır. Ona görə də ona qədərki və onun za- manı hər kəsdən öncə ondan sorulur. S. P. Pirsultanlı sorğunu doğru ünvana ünvanlayıb. Çünki o ünvandan yalnız doğru ca- vablar alınır. Bu doğru cavablar da çağdaş folklor məlumatları ilə səsləşir, ədəbiyyatın çətinləri folklor mətnlərində asanlaşır. Çünki bu fəaliyyət sahələri biri-biri ilə sıx şəkildə bağlıdır və onlar biri digərini izah edən spesifik sistemin tərkib elementləridir. 83 “Xəmsə” eyni zamanda, yəni bütün digər keyfiyyətləri ilə yanaşı və onlara heç bir xələl gətirmədən, möhtəşəm bir folklor ensiklopediyasıdır. Bu ensiklopediyada xalqımızın mənəvi dünyasını özündə mükəmməl şəkildə ehtiva edən xalq yaradıcılığının çeşidli sahələri, müxtəlif janrları, folklora, etnoqrafiyaya aid bilikləri əks olunmuşdur. Nizami “Xəmsə”sindəki əsərlərin əksəriyyəti arxetiplərini folklordan götürür və ədəbi ənənəyə uyğun bir şəkildə dəyişir. Buradakı əsərlər əsasında möhtəşəm bir folklor antologiyası bərpa oluna bilər. Nizamidən folkloru öyrənməyin ən nikbin və mükəmməl nümunəsini Sədnik Paşa Pirsultanlı öz tədqiqatlarında göstərib. ƏDƏBİYYAT 1. Əkbərov R. Heydər Əliyev və Nizami Gəncəvi irsi/ Heydər Əliyev və mənəvi dəyərlər. Bakı, 2003. 2. Ələkbərov M. Nizami Gəncəvi və Azərbaycan xalq yaradıcılığı (Namizədlik dissertasiyası). Bakı, 1947, s.25. 3. Mübariz. Nizami yaradıcılığında Azərbaycan folklo- runun təsiri. “Ədəbiyyat” qəzeti, 24 iyun 1938. 4. Araslı H. Nizamidə xalq sözləri və xalq ifadələri. EA Az. f. Xəbərləri, 1942, sayı 8. 5. Araslı H. Nizami və Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. “Nizami Gəncəvi” məcmuəsi, Bakı 1947. 6. Axundov Ə. Nizami Gəncəvi və xalq yaradıcılığı, “Azərbaycan SSR EA xəbərləri”, 1954, sayı 2. 7. Paşaev S. Nizami v Azerbaydjanskiye narodnıye predaniye. Akademii Nauk SSSR İnstitut Vostokovedeniye Voprosı vostoçnoqo literaturavedenii i tekstoloqii, sbornik statey, Moskva, 1975. s. 120-126. 8. Paşayev S. Nizami və folklor, Bakı, 1976. 9. Paşayev S. Nizami və xalq əfsanələri. Bakı, 1983. 10. Xəlil A. Orta çağ dünya modelinin strukturu və mifoloji arxetipləri // 84 Rzasoy S. Nizami poeziyası: mif-tarix konteksti. Bakı, 2003. s. 3-10. 11. Pirsultanı S.P. Ozan-aşıq yaradıcılığına dair araş- dırmalar. Pirsultan, 2002. 12. Elm və sənət adamları Sədnik Paşa Pirsultanlı haqqında. Pirsultan,2003. 13. Pirsultanlı S.P. Azərbaycan folkloruna dair tədqiqlər. Pirsultan, 2006. 14. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı, 1960, s.28. 15. Bədəlbəyli Ə. Musiqi lüğəti, Bakı, 1969, s. 66. 16. Nizami. İsgəndərnamə (İqbalnamə) B., 1967, s. 77. 17. Nizami. Xosrov və Şirin, B., 1962, s. 239. 18. Nizami. İsgəndərnamə (Şərəfnamə), B., 1964, s. 46. İslam SADIQ filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, 85 AMEA Folklor İnstitutu TÜRK FOLKLORUNDA VƏ NİZAMİ GƏNCƏVİNİN “YEDDİ GÖZƏL” DASTANINDA QORUYUCU TANRI OBRAZI Nizami Gəncəvi dünya ədəbiyyatında bənzəri olmayan dahi sənətkardır. Burada alman şairi Henrix Heynenin Nizami haqqında dediyi sözləri xatırlatmaq yerinə düşər: “Almaniyanın özünün çox böyük şairləri var. Lakin Nizaminin yanında onlar nədir ki!”. Nizami zirvəsi hələ də bütün zirvələrdən bir boy ucadır və ora yüksəlmək hələlik ikinci sənətkara nəsib olmamışdır. Nizami Gəncəvi bütün əsərlərində şifahi xalq yaradıcılı- ğından, folklor süjet, motiv və obrazlarından böyük sənətkar- lıqla bəhrələnmiş, xalqın min illər boyu yaratdığı söz incilə- rindən yeni-yeni çələnglər bağlayıb onun özünə qaytarmışdır. Nizami Gəncəvinin xalq yaradıcılığından bəhrələnməsi alimləri həmişə düşündürmüş, diqqət mərkəzində olmuş, bu mövzuda geniş araşdırmalar aparılmış, onun forma və xüsusiy- yətləri üzə çıxarılmış, onlarla kitablar, yüzlərlə məqalələr yazılmışdır. Lakin Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı elə bir dəryadır ki, onu qarış-qarış gəzən bir qəvvas min birinci dəfə də ora baş vuranda təzə incilər tapa bilir. Başqa sözlə, Nizami yaradıcılığı gəzməklə hər künc-bucağını görmək mümkün olmayan bir dəryadır. Nizami Gəncəvi bütün şərq xalqlarının, daha çox isə ana laylası ilə qanına, iliyinə, ruhuna hopmuş türk folklorundan bəhrələnmişdir. Qədim türk dastanları, o cümlədən “Dədə Qorqud kitabı”, nağıllarımız, lətifələrimiz, əfsanələrimiz, atalar sözü və məsəllərimiz Nizami yaradıcılığının ilkin folklor qaynaqları olmuşdur. Ona görə də Nizami əsərlərini şifahi xalq yaradıcılığı ilə bağlayan tellər çoxdur. Bu tellərdən biri də Nizami Gəncəvinin “Yeddi Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|