Germaniyadagi tarixiy maktab Reja
Yüklə 431,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Frederik Bastia
ning’ bosh asari ҳam « Iqtisodiy g’armoniyalar » deb atalishi bejiz emas. Seyning’ daromadlar nazariyasida foydaning’ izoҳlanishi diqqatg’a sazovordir. «Meҳnat» omili ishchilar uchun ish ҳaqini «kapital» omili soҳib uchun foydani «er» omili esa er eg’asi uchun renta daromadlarini yuzag’a keltiradi Biz bilamizki, foyda suda foizi va tadbirkorlik daromadidan iborat, uning’ birinchisi kapital eg’asi sifatida kapitalist tomonidan (kapital yaratadi), ikkinchisi korxona boshliG’’i sifatida kapitalist tomonidan o’zlashtiriladi. Seyning’ fikricha tadbirkorlik foydasini yollanma boshqaruvchi ҳam olishi mumkin bo’lg’an ish ҳaqi turig’ina emas. Bu maxsus va muҳim jamoat funkstiyasini bajarg’anlik, ya’ni moҳiyat - e’tiborig’a ko’ra ishlab chiqarish omillarini rastional birlashtirg’anlig’i uchun beriladig’an mukofotdir. Shunday qilib, tadbirkor va ishchi o’rtasidag’i farq ish ҳaqi darajasida deb ko’rsatiladi. Tadbirkor, ishbilarmon maoshining’ yuqori bo’lishi esa ularning’ yuqori vazifalari, talanti, faoliyati, tartib va boshqarish ruxi tufaylidir. Takror ishlab chiqarish nazariyasi Seyning’ eng’ muҳim kashfiyotlaridan biri « Sey qonuni », « bozorlar qonuni » yoki « sotish nazariyasi » ҳisoblanadi. Fiziokratlar merkantilizmni tanqid qilg’anda shu G’’oyadan foydalang’anlar. Unda shunday fikr keltiriladi: « ҳar bir odam bir vaqtning’ o’zida ҳam sotib oluvchi, ҳam sotuvchidir ». Kenening’ fikricha, ҳamma sotib oling’an narsa sotilg’an, barcha sotilg’an narsa sotib oling’an («Iqtisodiy jadval»g’a e’tibor bering’) bo’ladi. Seyg’a asoslanib J.M.Keyns esa « taklif shung’a mos talabni yaratadi », deg’an fikrni ilg’ari suradi. Bu fikr Sey G’’oyasini chillaka chiqarish uchun o’ylab topilg’an, chunki u yoki bu tovar aloҳida-aloҳida ortiqcha ishlab chiqarishi mumkin, vaҳolanki barcha tovarlar oshiqcha ishlab chiqarishi mumkin emasdir. Keyns fikricha, Sey qonunini tan oluvchi barcha mualliflar klassik deb atalishi mumkin ekan. Bundan kapitalistik jamiyatning’ takror ishlab chiqarishida «g’armoniya» mavjudlig’i va oqibatda umumiy ortiqcha ishlab chiqarish inqirozlari bo’lmaslig’i isbotlanadi, ya’ni taklif avtomatik ravishda talabni vujudg’a keltiradi. Bu qonun Maltusning’ « Nufus qonuni »ni eslatadi (keyinroq ko’rib chiqiladi). Ag’ar barter (maҳsulotni maҳsulotg’a almashuv – T-T) iqtisodiyoti ko’zda tutilsa, bunda pul faqat ҳisob birlig’i bo’ladi, ung’a umumiy talab barcha pulg’a almashtirilishi kerak bo’lg’an tovarlar qiymmatig’a teng’ bo’ladi, bunda esa ҳaqiqatan ortiqcha ishlab chiqarish amalda mumkin bo’lmay qoladi Seyning’ «bozorlar nazariyasi» ko’p munozaralarg’a sabab bo’ldi, ҳaqiqatdan ҳam ibtidoiy davrda almashuv natural ҳolda olib borilg’an, ya’ni maҳsulot boshqa maҳsulotg’a ma’lum nisbatda almashtirilg’an, unda ҳarid qilish va sotish jarayonlari albatta mos kelg’an. Ammo eng’ oddiy tovar muomalasida yoki xarid qilish sotishg’a ҳamoxang’ bo’lishi shart bo’lmay qoldi, tovarni sotg’an odam darҳol boshqa tovar xarid qilmaslig’i ҳam mumkin bo’lib qoldi. Sotish va xarid qilish vaqt va makon jiҳatdan ajralib turadi, shu tufayli inqirozlarg’a abstrakt imkoniyat tuG’’iladi. Kapitalizm davrida bu imkoniyat ҳaqiqatg’a aylanib qoldi. Dastlabki kuchli iqtisodiy krizis 1825 yilda ro’y berdi va doim ma’lum qonuniyatlar asosida takrorlanib turibdi. Uz davrida Sismondi, Maltus va J.Mill bu qonun to’G’’risida o’z fikr- muloҳazalarini bildirdilar. Bunda kapitalistik xo’jalikda tovarlarning’ baҳosi xo’jalik konuyunkturasig’a mos ravishda absolyut moslashuv va darxol reakstiya qilish xususiyatig’a eg’a deb ҳisoblanadi. Ҳozirg’i davrda ҳam bu masala bo’yicha iqtisodchilar o’rtasida neoklassik yo’nalish bilan keynschilik tarafdorlari orasida munozara davom etmoqda (bu ҳaqda quyida g’apiriladi) XIX asrning’ 40-50 yillarida franstuz va xalqaro ishbilarmonlar orasida Yüklə 431,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|