Germaniyadagi tarixiy maktab Reja

Jan Sharl Leonard Simond de Sismondi
(1773-1842) Shveystariyada 
tuG’’ilg’an, franstuz klassik siyosiy iqtisodini niҳoyasig’a etkazuvchi va ayni 
vaqtda mayda siyosiy iqtisodning’ asoschilaridan biridir. U mo’’tabar protestant 
pastor oilasida tuG’’ilib voyag’a etdi. protestantlar kolleg’iyasini bitirib chiqdi, 
Jeneva universitetida o’qidi. Siyosat bilan unchalik ko’p vaqt shuG’’ullang’ani 
yo’q, Franstiya ma’naviy va siyosiy fanlar akademiyasining’ a’zosi etib saylandi. 
S.Sismondi iqtisod va tarix fanlari soҳasida katta ishlarni amalg’a oshirib, boy 
ilmiy-adabiy meros qoldirdi. «
Toskani qishloq xo’jalig’ining’ ko’rinishi
» (1801 
y.), «
Savdo boylig’i yoki siyosiy iqtisod prinstiplari va ularning’ savdo 
qonunchilig’ida 
qo’llanilishi 
to’G’’risida
» 
(1803 
y.), 
«
Italiya 
respublikalarining’ tarixi
» (1807 y.), 1818 yilda esa «Edinburg’enstiklopediyasi» 
uchun «
Siyosiy iqtisod
» maqolasini tayyorladi, lekin «
Siyosiy iqtisodning’ yang’i 
ibtidolari yoki boylikning’ aҳoli nufusig’a munosabatlari to’G’’risida
» (1819 
y.) kitobining’ nashr qilinishi uning’ shuҳratini yanada oshirdi. Keying’i yillarda 
«
Siyosiy iqtisoddan etyudlar
» (1837 y.) va fundamental tarixiy asarlar 
ҳisoblang’an «
Franstuzlar tarixi
» (31 tom), «
Rim imperiyasi qulashining’ 
tarixi
», «
Italiya ozodlig’i tiklanishining’ tarixi
» va boshqa asarlari nashr qilindi. 

---

S.Sismondi G’’oyalarining’ shakllanishi, sanoat to’ntarishi davri bilan, 
shuning’dek mayda ishlab chiqaruvchilarning’ iqtisodiy kuchsizlanishi bilan 
boG’’liq bo’lib, bu esa o’z navbatida kapitalizmning’ feodalizm ustidan, yirik 
mashinalashg’an ishlab chiqarishning’ mayda ishlab chiqarish ustidan G’’alabasini 
ang’latar edi. 
S.Sismondi ijodini o’rg’anish metodini ayrim ҳususiyatlarini klassik 
iqtisodiy maktab vakillari bilan teng’lishtirishimiz mumkin. Aynan o’zig’a xos 
uslubiyot iqtisodiyot fanig’a quyidag’i yang’iliklarni olib kirdi. 
Birinchidan, Klassiklardan farq qilib, xukumatlar boylikni taqsimlash va 
tartibg’a solishni boshqarishni o’z qo’llarig’a olishlarig’a xayriҳoҳlik bildiradi. 
Unda aynan xukumat ishlab chiqarishni keng’aytirmasdan «uchinchi shaxslar» 
manfaatlarig’a mos yo’l ochib beradi. 
Ikkinchidan, siyosiy iqtisodda ilmiy abstrakstiya usulini qabul qilmaslik. 
S.Sismondi, A.Smit izdoshlarini abstrakstiyag’a berilib insonlarni umuman 
unutg’anliklarini, natijada fan ularni izlanishlarida turli amaliyotlardan ajralib qoldi 
deb xulosa qiladi. 
Uchinchidan, A.Smitning’ «iqtisodiy inson» doktrinasini inkor etish. 
S.Sismondi klassiklarning’ ҳar bir aloҳida oling’an inson manfaatlari umumiy 
manfaatlarini shakllanishig’a sababchi deg’an fikrg’a umuman qo’shilmaydi. 
Uning’ fikricha ҳar qaysi inson o’zining’ shaxsiy manfaatlarini o’zg’alar ҳisobig’a 
amalg’a oshirish bilan mavjud turli imkoniyatlarni ishg’a solar ekan, bu erda ҳar 
sanoatchining’ erishg’an yutuG’’i o’z navbatida o’zg’a sanoatchini xonavayron 
bo’lishig’a olib keladi. 
To’rtinchidan, ilmiy texnika prog’resini jadallashuvi jamiyat ravnaqidag’i 
ob’ektiv zaruriyatlig’ini tan olmaslik. Quyidag’i uslubiy ҳolatni izoҳlab S.Sismondi 
shunday deydi: «g’archan mashinalar ixtirosi insonlar uchun katta qulaylik bulsada, 
ammo ular (mashinalar) yaratg’an foydani adolatsiz taqsimlanishi, kambaG’’allar 
uchun ofat keltiradi». 
Beshinchidan, iqtisodiy taҳlilda funkstional usulni qo’llash maqsadg’a 
muvofiqlig’ini e’tirof etish. Bu ҳolat siyosiy iqtisodda tobora yang’i tus olayotg’an 
sabab va oqibatni tan olish demakdir 
Oltinchidan, iqtisodiy taҳlilda iqtisodiy faktorlar bilan birg’a noiqtisodiy 
faktorlarning’ ҳam o’rin olishi. Din, tarbiya, vijdoniylik va boshqalar insonlarning’ 
bir maqsadg’a yakinlashtiriuvchi faktorlar deb belg’ilanadi. 
S.Sismondi mayda ishlab chiqarish pozistiyalarida turib, kapitalizmni tanqid 
kilib, mayda tovar ishlab chiqarishg’a qaytishni orzu qildi. 
Uning’ qarashlari rivojida ikki bosqich ko’zg’a tashlanadi. Avval boshda 
S.Sismondi A.Smit ta’limotining’, klassik siyosiy iqtisodning’ tarafdori bo’lib 
chiqdi. U o’zining’ dastlabki asarlaridan biri - «