Göz yaşları içindən baxan təbəssüm
(Əv və li ötən sa yı mız da)
Yüklə 23,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ar dı 6-cı sə hi fə də
(Əv və li ötən sa yı mız da) Rza mə nim tək li fi m lə ra zı la şa- raq de di: - Hə qi qə tən, çox yax şı fi kir- dir. Əh məd Əla fın qa dın la rı (Rza şah Əh məd şa hı “Əh məd Əlaf” ça ğı rır dı) və Mə həm məd hə sən Mir zə nin ar vad la rı (Əh məd şa- hın qar da şı - və liəhd) ən də run da (qa dın lar üçün ay rıl mış iç otaq) ol duq la rı üçün Əzə boğ lu nun əs- gər lə ri nin ora ya da xil ol ma sı yax- şı ol maz. Siz hör mət li – iz zət li qa- dın lar dan bir ne çə nə fər gö tü rün, Qa car qa dın la rı nın mə sə lə si nin həl li nə rəh bər lik edin. Sa ba hı sı gü n mən ba cı la rı mı və o cüm lə dən, ge ne ral lar Bu zərc- mehr, Əmir Əh mə di, Yəz dan Pə nah, Əmir Təh mə si bi, Əb dül- hü seyn Ti mur taş ki mi bir ne çə nü fuz lu hərb çi nin hə yat yol daş- la rı ilə bir gə şa hın ima rə ti nə və sa ra ya yol lan dıq. Bu xa nım lar da öz növ bə lə rin də çox cə sa rət li və şü caət li idi lər. İçə ri də Mə həm- məd hə sən Mir zə nin si ğə et di yi bir ne çə xa nım var idi. (Bu za- man Şüaüs-səl tə nə nin qı zı on dan ta la ğı nı al mış və ar tıq ni gah da sa yıl mır dı. An caq biz ən də ru na gi rən də ora da Mə həm məd hə sən Mir zə nin 18-dən ar tıq si ğə li qa- dı nı ilə qar şı laş dıq. On la rın ən bö yü yü nün 14 ya şı var dı. Hə min qa dın Teh ra nın şi ma lın da kı İma- mə əh lin dən idi). Mə həm məd hə sən Mir zə nin hə yat yol da şı Şüaüs-səl tə nə nin qı zı Mə hin ba nu dan ki çik və az- yaş lı bir qı zı da var idi. O, hə min qı zı ol duq ca çox is tə yir, daim onun la əy lə nir di. Sul tan Əh məd şa hın ar vad- la rın dan bir dəs tə də ora da idi. Mən Qa ca riy yə qa dın la rı na de- dim ki, öz lə ri nə aid nə var sa gö- tü rə və öz lə ri ilə apa ra bi lər lər Özüm də nə za rət elə dim ki, bu bəd bəxt qa dın lar dan heç bi ri nə zülm edil mə sin. Biz ən də run da olan da bri qa da ge ne ra lı Mür tə za xan Yəz dan Pə- nah qır mı zı pər də nin o bi ri tə rə fi - nə lap ya xın gə lə rək de di: - Əla həz rət Pəh lə vi nin əm ri nə əsa sən ən də run təx liy yə olun- ma lı və şa hın ən də ru nun da olan Əh məd Mir zə yə (Əh məd şah)və Mə həm məd Mir zə yə (və liəhd- Əh məd şa hın qar da şı), xa cə lə rə, da yə lə rə bağ lı olan hər kəs dər- hal bu ra nı tərk et mə li dir. Mən qır mı zı pər də ar xa sın dan bri qa da ge ne ra lı Mür tə za nı hə- də lə yə rək ora dan çə kil mə si ni tə- ləb et dim. Mür tə za xan de di: - Əmr edər si niz. An caq bu na Rza şah Pəh lə vi gös tə riş ver miş- dir. De dim:
- Ge din. Mə nim adım dan Rza şa ha de yin ki, bu bəd bəxt lə rə öz şəx si əş ya la rı nı yığ maq üçün iki saat əla və vaxt ver sin lər. Şah ən də ru ni içə ri sin də qal ma- qal tə zə dən baş la dı. Əh məd şa hın və Mə həm məd hü seyn Mir zə nin si ğə də olan ar vad la rı sər səm şə- kil də bu otaq dan o bi ri ota ğa ge- dir, san dıq la rın qa rı la rı nı qal dı- rır, nə is tə yir di lər gö tü rür dü lər. De yir di lər ki, bu dəb də bə li sa- ray Kə rim xan Zend dən qal mış , son ra lar, yə ni Mə həm məd xan və Fə tə li şa hın ha ki miy yə ti nin əv vəl lə rin də ge niş lən di ril miş di. O gü nə qə dər sa ray da be lə qar- ma qa rı şıq lıq ol ma mış dı. Bə zi qa- dın lar mə nə mü ra ciət edə rək göz yaş la rı içə ri sin də öz və tən lə ri nə qa yıt maq üçün yol pu lu tap ma- dıq la rı nı bil di rir di lər. Ge ne ral Təh ma si bi yə tap şır- dım ki, on la rın ha mı sı na yol xər- ci ver sin. Bə zi qa dın lar Şi mal dan, da ha çox da Rəşt dən, bə zi lə ri İs- fə han dan idi lər. Türk qa dın la rı isə Azər bay ca nın müx tə lif yer lə- rin dən gə ti ril miş di lər. Bir dəs tə qa dın da Teh ra nət ra fı kənd lər- dən idi. Hə rəm xa na da kı xa cə lər, xid mət çi lər o qı şın so yu ğun da ba har bu lud la rı ki mi göz ya şı tö- kür dü, heç kəs Qa car sü la lə si nin öm rü nün so na yet di yi nə, on la- rın eyş-iş rət bü sa tı nın bit di yi nə inan mır dı. Bu sa ray (Gü lüs tan sa ra yı) Əh məd şa hın qış iqa mət ga hı idi. Yay da Qa car şa h Sa hib qi ra ni yə, qar da şı (Mə həm məd hə sən Mir- zə) isə İq di siy yə sa ra yı na ge dir- di. Ən də ru ni iş lə ri ni ba şa çat dı ran- dan, qa dın la rın mə sə lə si ni qay da- ya sa lan dan son ra ba yı ra çıx dıq ki, ge ne ral Təh ma si bi və onun qul luq çu la rı Ən də ru ni ni mö- hür lə sin lər. Ora dan Ay na lı sa lo na və Mə həm məd şa hın Bril li yant ota ğın ya nın da kı za lı na da xil ol duq. Bir ne çə saat əv vəl və liəh di ima rət dən çı xar mış dı lar. Am- ma Mə həm mə də li şa hın və fa lı nö kə ri, ma liy yə işi nə ba- xan ağ saç lı şəxs qu ru tor pa ğın üs tün də otu rub ağ la yır dı. Ma liy- yə işi nə ba xan bu adam Mə həm- mə də li şah dan son ra Əh məd şa hı və Mə həm məd hə sən Mir zə ni tərk et mə yib, Mə həm mə də li şa ha olan sə da qə ti on la ra da gös tər miş di. Əlaüd-döv lə nin oğ lu ağa yi-Sə- ha müd-döv lə də sa lo nun baş qa bir gu şə sin də ağ la yır dı. Elə bu əs na da bri qa da ge ne ra lı Mur tə za xan (Yəz dan Pə nah) da xil ol du və on la ra de di ki, əgər Mə həm- məd hə sən Mir zə ilə bir yer də ol- maq is tə yir si niz sə, bir az dan o, yo la dü şə cək, siz də ha zır olun. Mən ba yı ra çıx dım və pər- də ar xa sın dan hə yə tə bax dım. Gör düm ki, sa biq və liəhd, alə- mül-mül kün dok to ru Mə həm- məd hə sən Mir zə və Bü zərc meh- ri hə yə tin or ta sın da da ya nıb, söh bət edir lər. Bri qa da ge ne ra lı Mür tə za xan dan so ruş dum: - Nə ba rə də da nı şır lar? Mür tə za xan (Yəz dan Pə nah) de di: - Pul dan da nı şır lar. Və liəhd de yir ki, öl kə dən çıx maq üçün pu lum yox dur. De dim: - Get, mə sə lə ni Rza ya da nış. De, Ta cül mü lük de yir ki, nə qə dər ba- ca rır sa, bu bəd bəx tə kö mək et sin. Mür tə za xan get di və bir müd- dət dən son ra qa yı da raq de di: - Əla həz rət Rza xan Pəh lə vi mər hə mət gös tə rə rək 5000 tü- mən ver di ki, Mə həm məd hə sən Mir zə hə min pul la özü nü ərəb İra qı na, ora dan Av ro pa ya çat dır- sın və Əh məd şa ha qo vuş sun. Ma cə ra nın ar dı nı son ra dan və liəh din de por ta si ya sı nı hə ya- ta ke çi rən və öl kə də qa lan Qa- car ailə si nə nə za rət edən Əmir Təh ma si bin di lin dən eşit dim. Xü lasə, Gü lüs tan sa ra yı, Sa hib- qi ra ni yə, İq di siy yə, ima rət lə ri və di gər Qa ca ra aid iqa mət gah lar, o cüm lə dən Qəs ri-Qa car, İş rə ta bad, Fə rə ha bad, Kam ra niy yə və di gər bu na bən zər yer lər mö hür lə nə rək təh vil ve ril di. Be lə lik lə, 150 il dən son ra ta cü- təxt göz lə yən so nun cu şəxs (Mə həm məd hə sən Mir zə), yə ni Əh məd şah dan son ra şah lıq tax tı na otur ma ğa ha zır la şan və- liəhd öl kə ni tərk et di və Qa ca riy- yə səl tə nə ti nin ar dı cıl lı ğı po zul du. (Qeyd: Kəl lə bi şi rən qalx dı və onun ye ri ni it tut du!) De yir lər ki, çox gö zəl na tiq, ağıl lı və mən tiq li in san olan mər- hum ayə tul lah Şə hid Mü dər rəs Əh məd şah ha ki miy yət dən kə- nar laş maz dan xey li ön cə Qa ca- riy yə nin sü qu tu nu hiss et miş di. Bir gün Əh məd şah Teh ran gə- lir di. Şah za də Sü ley man Mir zə (So sialist Par ti ya sı nın rəh bə ri) fay- ton la onun gö rü şü nə yol la nır.Hə- sə na bad gə di yi nin ya nın da şa ha ça tır. Əh məd şah məhz şah za də ni gör mək üçün da ya nır və Sü ley- man Mir zə ka ma li-ədəb lə şa hın di- zi ni öpür. Bun dan son ra kı Teh ran seç ki lə ri za ma nı Əh məd şa hın sa- ray adam la rı na Sü ley man Mir zə yə və onun So sialist Par ti ya sı nın na- mi zə di nə səs ver mək ba rə də gös- tə riş ver mə si bəl li olur. Mər hum Mü dər ris də sa ray əh li nin Sü ley- man Mir zə yə səs ver di yi ni öy rə nir. Bu na gö rə de yir: - Əh məd şah ge də cək. Yə ni bir şah ki, so sialis tə səs ve rə, o, öz sü qu tu nu ya xın laş dır mış olur. Bu ra da ca onu da vur ğu la yaq ki, xa ri ci güc lər ye ni hö ku mə ti tez lik lə ta nı dı lar. İlk əv vəl İra nın ye ni re ji mi- ni İn gil tə rə rəs mən qə bul et di. İkin ci ad dı mı Ru si ya döv lə ti at dı. Yə ni o za man kı dün ya nın iki əsl qüd rə ti.
Son ra Müəs sis lər Məc li si təş- kil olun du, Kons ti tu si ya ya zıl dı və te lik lə xalq ye ni re ji mə inan dı. Bir gün Rza nın Məc li sə gəl mə si ba rə də qə rar qə bul olun du: mən, ba cı la rım və qız la rım hə yət də, ca maatın içə ri sin də idik. Heç kəs bi zi ta nı mır dı. Adi ta ma şa çı lar ki mi ümu mi ke çid də da ya nıb, gə lən lə rə ba xır dı. Müəs sis lər məc li si 1304-cü ilin azər ayı nın (1925-ci ilin de kabrın əv və li) or ta la rın da təş kil olun du. Müəs sis lər məc li si Gü lüs tan sa ra- yı nın ya xın lı ğın da kı dairə vi am- fi teatr da təş kil olun muş du. Bu ra- da adə tən hər il aşu rə gün lə rin də əza dar lıq mə ra si mi ke çi ri lər di.
Hə min yer hal- ha zır da Ma liy yə və İq ti sa di İş lər Na zir li yi nə çev ri lib. O za man Rza öl kə nin mü vəq qə ti baş çı- sı ro lun da idi. Rza al tı kə hər at qo şul- muş təm tə raq lı şü şə li ara ba da sa ray- dan çı xıb Müəs sis lər Məc li si nə get di. Səl tə nət ni şan lı qa ra, bö yük ara ba idi və əl bətt ə ki, şü şə li idi. Bu bir ay müd- də tin də ha ki miy yə tin ye ni bö yük ger bi çə kil miş di. Onu çə kən zövq lü bir ka zak za bi ti idi. Adı nı unut mu- şam. Üs tə lik, ha ki miy yə tin açıq- ma- vi rəng li ye ni bir bay ra ğı da ha zır- lan mış dı. Bir ne çə gün da vam edən Müəs sis lər Məc li sin dən son ra Rza rəs mən və qa nu ni şə kil də İra nın ye- ni şa hı ol du. Səhv et mi rəm sə, növ bə ti ilin mor da ayın da (1926-cı ilin av qus- tu) Rza tac qoy ma mə ra si mi ke çir di. Hə min il lər də qa dın adam he sab olun mur du və on la rın məc li sə se çil- mə si nə yol ve ril mir di. Am ma Rza Teh ran da olan sə fi r lə rin xa nım la- rı nın və Teh ra nın yük sək dairə si nə məx sus olan qa dın la rın tac qoy ma nı mü şa hi də et mək üçün Gü lüs tan sa- ra yı na gəl mə si nə gös tə riş ver di. Bu na gö rə də mən, qız la rım, ba cı- la rım, sə fi r lə rin, Teh ran da olan xa ri ci na zir lə rin xa nım la rı oxu muş və zi ya lı qa dın lar la bir gə Ay na lı sa lo na gə lə rək, cər gə yə dü zü lüb ta ma şa ya da yan- dıq... Onu da qeyd edim ki, Gü lüs tan sa ra yın da kı qiy mət li əş ya la ra ti kil di yi vaxt dan bə ri əl dəy mə miş di, hər şey sa ray da ol du ğu ki mi qal mış dı. İn di, əl bətt ə, hə min ta ri xi və föv qə la də qiy- mət li əş ya la rın ba şı na nə gəl mə sin dən xə bər si zəm. Tac qoy ma za lı bü töv lük- də yo nul muş şü şə par ça la rı ilə mo zaik şə kil də bə zə dil miş di, ar xa da to vuz tax tı ilə rə qa bət apar ma ğa qa dir olan mi na və sə də fə tu tul muş iki çox gö zəl, nə fi s taxt qo yul muş du. Bu taxt la rın hər iki si is raf çı lıq də rə cə sin də qır mı- zı ru bin lə iş lən miş di, an caq ki çik taxt di gə rin dən da ha qiy mət li cə va hi rat la bə zə dil miş, onun ayaq la rı yo nul ma- mış iri züm rüd lər lə ör tül müş dü. Ar dı 6-cı sə hi fə də 5
İ ran şa hı Rza Pəh lə vi nin və oğ lu Mə həm məd Rza Pəh lə vi- nin həm şəx si, həm də si ya si hə ya tın da azər bay can lı lar, xü su sən də azər bay can lı qa dın lar mü hüm rol oy na- yıb lar. Mə həm məd Rza nın hə yat yol da şı Fə rəh Pəh- lə vi öz ad-sa nı na və fəaliy yə ti nə gö rə həm öl kə için də, həm də xa ric də bö yük nü fuz sa hi bi idi. Rza şa hın hə yat yol da şı, Mə həm məd Rza nın ana sı Ba nu Ta cül- mü lük Bad ku be yi isə pəh lə vi lə rin ha ki miy yə ti nin möh kəm lən mə sin də son də rə cə əhə miy yət li rol oy na mış dı. Fə rəh Pəh lə vi bi zim oxu cu la ra təq dim edil sə də, Ta cül mü lü kün hə ya tı və fəaliy yə ti bu gü nə dək mə- lum de yil. Bu nu nə zə rə ala raq onun 1980-ci il də Nyu-York da və elə hə min il də Teh ran da çap edil miş “Pəh lə vi kra li ça sı” ad lı me muarın dan bə zi his sə lə ri fars- ca dan çe vi rib, oxu cu la ra təq dim et mə yi qə ra ra al dıq. (Azər bay can di lin də ilk də fə) Sonuncu İran şahının sarayında saraydaxili intriqalar Məhəmməd Rza Pəhləvinin anası Bakılı Tacülmülükün xatirələri Yüklə 23,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|