Günay Məmmədova naxçivan musiQİ
Yüklə 12,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
məişətində, onun keçirdiyi mərasim və ayinlərdə xüsusi, əvəzedilməz rol oynayır. Folklor mühitində, mərasimlərin, ayinlərin keçirilməsində elə bir sahə yoxdur ki, musiqidən, rəqsdən, aşıq yaradıcılığından istifadə edilməsin. Bu sahədə aparılan tədqiqatlar sübut edir ki, Naxçıvan folklorunda istifadə edilən musiqi müxtəlif janrlarda və formalarda mövcud olmuşdur. Hər bir musiqi havası yerli, regional mühitin spesifik cəhətlərini, adət və ənənədən irəli gələn ifa mədəniyyətinin bəzi xüsusiyyətlərini özündə əks etdir mişdir. Məsələn, tulumdan, yalh rəqs nümunələrinin rən garəng tiplərindən, mərasimlərdə istifadə edilən mahnıların və mahnı-rəqs janrlarının ifa xüsusiyyəti öz fərdiliyi və ifa ilə seçilir. Bütün deyilən faktları mövsüm və mərasim ayinlərində istifadə edilən musiqinin janr tiplə rində nəzərdən keçirək. Naxçıvanın qədim mövsüm nəğmələri Naxçıvanın musiqi folklorunda mövsüm və məişət nəğmələri, xalq mahnıları, aşıq musiqisi, yallı rəqsinin 40- dan artıq növünün olması bir daha sübut edir ki, bu bölgənin çox qədim və zəngin musiqi folkloru mövcuddur. Regional folklorun hərtərəfli şəkildə, yəni ədəbi və musiqi janrlarının sinkretik şəkildə araşdırılması bir çox jam xüsusiyyətlərinin qabarıq formada üzə çıxmasına da geniş şərait yaradacağı şübhəsizdir. Azərbaycan xalq musiqisinin janr xüsusiyyətlərindən yazan Q.Qasımov qeyd edir ki, «Azərbaycan musiqisinin zənginliyi, ilk növbədə, onun mədəniyyəti musiqi formalarının çoxcəhətliliyi və xalq musiqisinin janr rəngarəngliyi ilə müəyyənləşir. Azərbaycan xalqının müa sir mahnı yaradıcılığı üçün bütün məlum mahnı janrları xasdır: əmək, mərasim, məişət, lirik, qəhrəmanlıq, yumo ristik, satirik və s. daha qədim mahnılar əməyi vəsf edən əkinçiliklə, maldarlıqla, bağçılıqla və s. bağlı olan əmək mahnılarıdır» (118, s.6). Azərbaycan folklorunun gözəl ənənələrini və rən garəng nümunələrini özündə hifz etmiş Naxçıvanın musiqi folkloru janrları arasında elə formalar, janrlar, spesifik cəhətlər, xüsusiyyətlər var ki, onlar nəinki regionun musiqi folklorunun, bütövlükdə Azərbaycanın musqi folklorunun zənginliyini təmin edir. Azərbaycan xalq mahnılarının janr xüsusiyyətlərindən yazan V.Belyayev qeyd edir ki, «Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin kökü və inkişaf mənbəyi məzmunca və ifadə formasma görə çox zəngin olan Azərbaycanın xalq mahnılarıdır ki, orada xalqın həyat tərzi, xarakterik xüsusiyyətləri özünü parlaq şəkildə göstərir. Oz məzmununa, üslubuna görə xırman nəğmələri əkinçilik nəğmələrinə daha çox yaxındır. Əgər əkinçilik nəğmələri reçitativ-improvizə üslubuna görə əmək pro sesini göstərirsə, xırman nəğmələrində dəqiq ritmik for mullar iş zamanı insan hərəkətlərini xarakterizə edir»(106, s.4). Naxçıvan bölgəsində mövsüm və mərasimlərdə istifadə edilən ayrı-ayrı musiqi janrlarının fərqli və spesifik cəhətlərinə və musiqinin janr tiplərinə diqqət yetirək. ilkin olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Naxçıvanın folklor mühitində mövcud olan musiqi janr tipləri bölgənin b i müasir musiqi mədəniyyətinin formalaşmasında xüsusi rol oynamışdır. Bu sahənin inkişafı musiqi ifa mədəniyyətinin, yeni instrumental ifa sahəsinin inkişafına təkan vermişdir. Bölgədə sovet dövründən əvvəl, yəni musiqi məktəblərinin, klubların, cəmiyyətlərin və digər orta ixtisas və ali məktəb lərin açılmasından çox qabaq instrumental musiqinin inki şafı yalnız folklor musiqi mühiti, sonradan isə şifahi ənə nəyə söykənən peşəkar musiqi sənətinin inkişafı zəminində qurulmuşdur. İnstrumental musiqi ifaçxlığı sənətinə yiyələnən musiqiçilər, musiqişünas və bəstəkarlar ilk olaraq musiqi ifaçılıq sənətinin sirlərini mərasim havalarını, rəqs musiqisini ifa etməklə öyrənir. Sonrakı tədris prosesində peşəkar ifa sənətinə yiyələnilir. Bu faktın özü sübut edir ki, bölgənin musiqi folklorunun ayrı-ayrı janrlarmm musiqi ifaçılıq sənətinin inkişafında xüsusi rolu və əhəmiyyəti olmuşdur. Musiqi folkloru nümunələri bəstəkar yaradıcılığında geniş istifadə olunduğu üçün yeni-yeni peşəkar əsərlərin yaradılmasında xüsusi rol oynamışdır. Bu dəlillər bir daha sübut edir ki, bölgənin musiqi folklorunun janr tiplərinin, onun spesifik xüsusiyyətlərinin araşdırılması müasir musiqişünaslıq üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Naxçıvanın folklor mühitində keçirilən maraqlı mə rasimlərdən biri də «Çömçəxatun» nəğməsinin ifasıdır. Bu nəğmə, mövsüm mərasimləri içərisində, fikrimizcə, ən maraqlı nəğmələrdən biridir. Mövsüm nəğməsi olan bu janrın əsas məzmunu quraqlıq ilə bağlıdır. Əkin işlərinin bitdiyi və ondan bir müddət keçdikdən sonra dəmiyəlik olan ərazilərdə yağış yağmadıqda Naxçıvanda yaşamış qədim əcdadlarımız «Çömçəxatun» nəğməsini ənənəvi olaraq keçirərdilər. Quraqlıq düşən aylarda keçirilən bu mərasimdə əsas oyunçular uşaqlar olur. Onlar bir-birindən tutaraq, yarı əyilmiş formada, özlərini quzuya bənzədərmiş kimi, əllərinə bir taxta çömçə alarmışlar və qapı-qapı gəzib aşağıdakı sözləri oxuyarmışlar: Çömçəxatun nə istər? Tanrıdan yağış istər. Qoyunlara ot istər. Quzulara süd istər, mə-ə-ə. (10, s.23-24). Uşaqların pay istəməsindən sonra onlara pay verən qapı sahibləri uşaqların zarafatyana diləklərinə elə zarafatla cavab verərək həmin məzmunda və formada, həmçinin həmin melodik ifadə tərzində cavab nəğməsini aşağıdakı sözlərlə oxuyardılar: Çömçəxatun nə istər? Quzulara pay istər. Çobanlara bolca ot, Cavanlara toy istər, mə-ə-ə. (10, s.24). «Çömçəxatun» nəğməsinin sonrakı fəsildə musiqi şünaslıq təhlili onun melodik dilinin, metroritmik qurulu şunun, lad quruluşunun və forma xüsusiyyətlərinin mət nin melopoetik səciyyəsi ilə uyğunluq təşkü etməsini əyani ✓ Yüklə 12,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|